Ngày 13/12/2016. Tổ chức Y tế thế giới (WHO)-Phòng chống sốt rét cải thiện các quần thể dễ bị tổn thương ở châu Phi nhưng chưa đạt được tiến bộ toàn cầu (Malaria control improves for vulnerable in Africa, but global progress off-track). Vùng cận Saharan châu Phi mang gánh nặng cao không cân xứng sốt rét toàn cầu, chiếm 90% số mắc sốt rét và 92% tử vong sốt rét, trẻ em > 5 tuổi đặc biệt dễ bị tổn thương chiếm khoảng 70% tử vong sốt rét trong năm 2015.
Theo báo cáo sốt rét của WHO năm 2016, trẻ em và phụ nữ mang thai vùng cận Saharan đã tiếp cận lớn hơn tới các biện pháp phòng chống sốt rét hiệu quả, có sự gia tăng đáng kể xét nghiệm chẩn đoán trẻ em và điều trị dự phòng cho phụ nữ mang thai 5 năm qua. Trong tất cả các quần thể nguy cơ sốt rét, việc sử dụng màn tẩm hoá chất diệt côn trùng đã được mở rộng nhanh chóng nhưng ở nhiều quốc gia trong khu vực còn nhiều khoảng cách đáng kể về độ bao phủ của chương trình, sự thiếu hụt ngân quỹ và các hệ thống y tế mong manh đang phá hoại tiến bộ chung và là rào cản hướng tới các mục tiêu toàn cầu.
Mở rộng quy mô phòng chống sốt rét (Scale-up in malaria control)
Xét nghiệm chẩn đoán cho phép các nhà cung cấp y tế phát hiện bệnh sốt rét một cách nhanh chóng và kê toa thuốc cứu mạng sống được trình bày trong báo cáo cho thấy trong 2015 gần một nửa (51%) trẻ em bị sốt tìm kiếm một sự chăm sóc tại một cơ sở y tế công cộng tại 22 quốc gia châu Phi nhận được xét nghiệm chẩn đoán sốt rét, so với 29% trong 2010. Để bảo vệ phụ nữ ở các khu vực có lan truyền sốt rét vừa và cao châu Phi, WHO khuyến cáo "điều trị dự phòng cách quãng trong thời kỳ mang thai" (intermittent preventive treatment in pregnancy_IPTp) với sulfadoxine-pyrimethamine tại mỗi lần khám thai theo lịch trình sau 3 tháng đầu tiên có thể ngăn ngừa tử vong mẹ và trẻ sơ sinh, thiếu máu và những tác động bất lợi khác của sốt rét trong thai kỳ. Theo dữ liệu có sẵn tăng gấp 5 lần tỷ lệ phụ nữ nhận được khuyến cáo sử dụng 3 liều điều trị dự phòng này hoặc nhiều hơn tại 20 quốc gia châu Phi, độ bao phủ đạt 31% trong 2015, tăng từ 6% trong 2010. Màn tẩm hóa chất diệt côn trùng (ITNs) là nền tảng của nỗ lực phòng chống sốt rét châu Phi, hơn nửa (53%) dân số có nguy cơ ở cận Saharan châu Phi ngủ màn tẩm hóa chất diệt 2015 so với 30% trong 2010. Tháng trước, WHO công bố kết quả đánh giá 5 năm ở 5 quốc gia cho thấy những người ngủ màn tẩm hóa chất tồn lưu lâu (LLINs) có tỷ lệ mắc sốt rét thấp hơn đáng kể so với những người không sử dụng màn ngủ, mặc dù muỗi đã kháng với pyrethroid (thuốc diệt côn trùng duy nhất được sử dụng trong LLINs) ở tất cả khu vực này.
Một chương trình chưa hoàn thành (An unfinished agenda)
Sốt rét vẫn là một vấn đề y tế công cộng cấp bách, đặc biệt là ở vùng cận Saharan châu Phi. Theo báo cáo, có 212 triệu ca sốt rét và 429.000 trường hợp tử vong trên thế giới năm 2015. Vẫn có những khoảng cách đáng kể về độ bao phủ của các công cụ kiểm soát sốt rét cốt lõi, trong năm 2015 ước tính có khoảng 43% dân số sống ở tiểu vùng Saharan châu Phi đã không được bảo vệ bởi màn tẩm hóa chất diệt hoặc phun tồn lưu trong nhà với thuốc trừ sâu, là các biện pháp phòng chống vector chủ yếu. Ở nhiều quốc gia, các hệ thống y tế đang thiếu nguồn lực và tiếp cận nghèo nàn với những người có nguy cơ sốt rét, trong năm 2015 một tỷ lệ lớn (36%) trẻ bị sốt không được đưa đến cơ sở y tế để được chăm sóc tại 23 quốc gia châu Phi. TS. Pedro Alonso, Giám đốc Chương trình sốt rét toàn cầu của WHO nhấn mạnh: "Chúng ta chắc chắn nhìn thấy sự tiến bộ nhưng thế giới vẫn đang vật lộn để đạt được độ bao phủ cao cần thiết của chương trình để đánh bại căn bệnh này".
Mục tiêu toàn cầu (Global targets)
Tại kỳ họp của Đại hội đồng Y tế thế giới (WHA) năm 2015, các nước thành viên đã thông qua Chiến lược kỹ thuật sốt rét toàn cầu (Global Technical Strategy for Malaria) 2016-2030 đặt ra mục tiêu đầy tham vọng cho năm 2030 với các mốc 5 năm để theo dõi sự tiến bộ. Báo cáo cho thấy triển vọng đạt được mục tiêu Loại trừ sốt rét ở ít nhất 10 quốc gia đến 2020 là sáng sủa, khi 10 quốc gia và vùng lãnh thổ báo cáo ít hơn 150 ca mắc sốt rét nội địa (indigenous cases of malaria) và hơn 9 quốc gia báo cáo từ 150 đến 1.000 ca sốt rét. Các quốc gia đạt được ít nhất 3 năm liên tiếp không có sốt rét nội địa thì đủ điều kiện đề nghị WHO chứng nhận đạt mục tiêu loại trừ sốt rét, gần đây Tổng Giám đốc WHO chứng nhận Kyrgyzstan và Sri Lanka đã loại trừ sốt rét. Tuy nhiên, sự tiến bộ hướng tới mục tiêu quan trọng khác phải được tăng tốc, Chiến lược kêu gọi giảm 40% tỷ lệ mắc mới sốt rét vào 2020 so với 2015. Theo báo cáo này, chưa đầy một nửa (40) trong số 91 quốc gia và vùng lãnh thổ có bệnh sốt rét đang đi đúng hướng để đạt được cột mốc này nhưng tiến bộ lại rất chậm ở những nước có gánh nặng sốt rét cao.
Nhu cầu ngân quỹ cấp bách nhiều hơn (An urgent need for more funding)
Ngân quỹ bền vững và đầy đủ phòng chống sốt rét là một thách thức nghiêm trọng, mặc dù có sự gia tăng đáng kể trong đầu tư toàn cầu cho sốt rét từ năm 2000 đến 2010 nhưng từ đó ngân sách không gia tăng. Trong năm 2015, tổng nguồn vốn dành cho sốt rét đạt 2,9 tỷ đôla (USD) chỉ chiếm 45% so với cột mốc quan trọng dành cho sốt rét vào năm 2020 (6,4 tỷ USD). Chính phủ các nước lưu hành sốt rét đã cung cấp khoảng 31% tổng kinh phí dành cho sốt rét vào năm 2015, Hoa Kỳ là nhà tài trợ sốt rét quốc tế lớn nhất chiếm khoảng 35% tổng kinh phí trong năm 2015, tiếp theo là Vương quốc Anh (UK) và Bắc Ireland (16%), để đạt được mục tiêu toàn cầu đề ra thì các nguồn ngân quỹ phải tăng đáng kể cả trong nước và quốc tế.
Ghi chú của ban biên tập (Note to editors)
Vaccine sốt rét RTS,S/AS01 (RTS,S/AS01 malaria vaccine). Tháng trước, WHO công bố vaccine sốt rét đầu tiên trên thế giới sẽ được triển khai thông qua các dự án thí điểm tại 3 quốc gia Tiểu vùng Saharan châu Phi, tiêm chủng sẽ bắt đầu vào năm 2018. Vaccine, gọi là RTS, S có tác dụng chống lại P.falciparum, chủng ký sinh trùng sốt rét gây tử vong cao nhất thế giới và châu Phi, các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn cuối cho thấy RTS,S cung cấp bảo vệ một phần chống lại sốt rét ở trẻ em nhỏ.
Đánh giá đa quốc gia về LLINs của WHO (WHO multi-country evaluation on LLINs)
Vào 16/11/2016, WHO công bố kết quả đánh giá 5 năm thực hiện ở 340 địa điểm của 5 quốc gia: Benin, Cameroon, Ấn Độ, Kenya và Sudan. Những phát hiện của nghiên cứu này tái khẳng định khuyến cáo của WHO về độ bao phủ LLIN toàn cầu cho tất cả các quần thể có nguy cơ sốt rét.