PACS là chữ viết tắt từ tiếng Anh: Picture archiving and communication system, là hệ thống lưu trữ và truyền hình ảnh trong y khoa.
Bình thường máy tính cá nhân nào cũng có vài chục đến vài trăm tấm hình lưu
trữ trong thư mục "My Images" hoặc đâu đó. Muốn tìm lại hình đó thì dùng Explorer để tìm, có thể tìm theo chi tiết hoặc thumnail (hình nhỏ đại diện). Muốn sửa chữa thì chọn phần mềm Photoshop hoặc khá nhiều các trình sửa chữa khác. Phần mềm ACDsee là phần mềm khá tốt để quản lý và chỉnh sửa hình ảnh.
Tuy nhiên, tất cả các loại hình ảnh với đuôi jpg, png, bmp, gif, tiff... đều là những hình ảnh 2 chiều. Riêng trong y khoa thì có thêm một loại hình ảnh đặc biệt nữa là hình 3 chiều (3D, 3 dimentions) mà các phần mềm thông thường không "hiểu". Loại hình đó có đuôi là "dic", là viết tắt của DICOM.
Hình 3D là gì ? là hình 3 chiều, là 1 thể tích chứ không phải một chiếc ảnh phẳng.
Hãy hình dung 1 củ khoai tây, bên trong có chứa 1 con sâu. Nếu ta chụp hình bình thường thì sẽ thấy vỏ khoai mà không thấy được con sâu. Nếu ta đem củ khoai tây đi chụp X quang thì ta có thể thấy bóng dáng con sâu dưới dạng phẳng.
Còn nếu chụp bằng máy CT Scanner hoặc MRI thì nó lấy dữ liệu dạng khối thể
tích của củ khoai đó, lưu dưới dạng số, sau đó mới dùng phần mềm để khảo sát. Thay vì dùng dao cắt lát mỏng củ khoai để bộc lộ con sâu thì dùng phần mềm để cắt lát hình củ khoai (ảo) đã được số hóa. Có thể cắt dọc, cắt ngang gì cũng được. Phần mềm xử lý ảnh cho phép dựng lại hình thù con sâu theo 3 chiều.
Hình 3D chụp từ bệnh nhân là 1 khối dữ liệu gồm nhiều điểm ảnh Và mỗi máy CT
hay MRI sẽ có một phần mềm đi theo để xử lý củ khoai tây này.
Phần mềm xử lý ảnh DICOM có nhiều công dụng như:
- Xắt lát hình khối 3D thành các lát mỏng. Các lát cắt đó hiển thị cấu trúc cơ thể bên trong hình khối, bộc lộ các khối u hay tổn thương sâu bên trong cơ thể. Những hình cắt lát này là hình 2 chiều, có thể lưu lại như hình ảnh bình thường.
- Điều chỉnh cân bằng sáng tối (white balance), tương phản (contrast) để hình ảnh hiển thị rõ ràng hơn.
- Tái tạo hình ảnh theo các chiều đứng hay xiên.
- Lọc bỏ các thành phần không cần thiết để tái tạo thành hình ảnh 3D khác như: chỉ hiển thị bộ xương, trái tim...
Điều đáng lưu ý là mỗi máy chụp sẽ có một phần mềm chuyên biệt đi theo để xử lý. Mỗi thế hệ máy có một phần mềm riêng, không thể dùng phần mềm xử lý MRI cho CT và ngược lại. Các phần mềm chuyên dụng này được các chuyên gia xử lý ảnh DICOM học và xử lý như thể nhà điêu khắc có khả năng khắc một bức tượng từ tảng đó hoặc cắt tảng đá thành phiến mỏng. Bác sĩ lâm sàng, phòng mổ chỉ cần đến các hình đã được xử lý chứ không cần đến hình 3D (trừ khi BS lâm sàng cũng là một nhà chẩn đoán hình ảnh có khả năng xử lý ảnh).
Điều đáng lưu ý thứ 2 là dung lượng hình DICOM rất lớn, có thể chiếm 1 dĩa CD. Việc lưu trữ hình 3D trong hệ thống mạng máy tính là rất phí phạm nếu xét về mặt Cost Benefit. Vì vậy, trong thực tế bệnh viện chỉ lưu trữ những hình ảnh sau xử lý chứ không giữ lại hình DICOM gốc nặng nề.
Hệ thống PACS của một số hãng máy quan tâm đến các hình DICOM, chỉ quản lý được các hình của CT, MRI, X quang DR và một số máy siêu âm. Thực tế là hình ảnh y khoa không chỉ có bấy nhiêu đó mà còn có các loại hình ảnh khác nữa như: hình giải phẫu bệnh, tế bào học, hình nội soi, hình siêu âm, hình vi sinh, ký sinh, hình da liễu và thậm chí là một mẫu giấy được scan lại. PACS của Philip không có khả năng quản lý các hình non-dicom này.
Tóm lại, hệ thống PACS có 2 chức năng: quản lý tập tin hình ảnh và xử lý hình ảnh.
Về quản lý hình ảnh, PACS không đủ chức năng quản lý toàn bộ hình ảnh của 1 bộ hồ sơ bệnh nhân, chỉ quản được hình DICOM.
Về xử lý hình ảnh, mỗi máy ghi hình có một phần mềm đi theo. Sự hiện diện của PACS là không cần thiết.
Theo đó thì việc bệnh viện chi tiền tỷ để mua hệ thống PACS của nước ngoài là điều cực kỳ phí phạm và vô ích.
Hệ thống quản lý bệnh viện YKHOA.NET có chức năng quản lý hình ảnh y khoa một cách đầy đủ theo một hướng gần gủi với người dùng hơn. Khi cần xem tất cả hình ảnh y khoa của một bệnh nhân, ta chỉ cẩn nhập số ID bệnh nhân thì phần mềm sẽ load toàn bộ hình ảnh liên quan đến bệnh nhân đó ra, bao gồm: hình X quang, siêu âm, CT, giải phẫu bệnh, sang thương đại thể... hoặc khi tìm hình liên quan đến từ khóa "ung thư phối" thì phần mềm sẽ load tất cả các hình ảnh có liên quan đến ung thư phổi để cung cấp cho nhà nghiên cứu.