Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo bệnh ký sinh trùng, một loại bệnh bị lãng quên do những người có trách nhiệm, kể cả cộng đồng người dân thiếu sự quan tâm, đầu tư phù hợp cho các hoạt động phòng chống bệnh mặc dù các loại bệnh này đã và đang gây nên những tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe, kể cả tính mạng của con người. Cần nhìn nhận lại vấn đề bị lãng quyên một cách thật đúng đắn và nghiêm túc để có kế hoạch và giải pháp chủ động phòng, chống bệnh.
Đặc điểm các bệnh ký sinh trùng
Ở nước ta cũng như một số nước chậm phát triển trên thế giới, cộng đồng người dân, thậm chí kể cả người làm công tác y tế và chính quyền còn xem nhẹ, coi thường các loại bệnh ký sinh trùng. Có lẽ bệnh ký sinh trùng là bệnh khá phổ biến, việc bị nhiễm bệnh và mắc bệnh là chuyện bình thường trong xã hội. Tác hại của bệnh ký sinh trùng thường biểu hiện một cách từ từ và thầm lặng nên ít được quan tâm như một số bệnh xã hội khác. Các bệnh ký sinh trùng thường có liên quan chặt chẽ đến các yêu tố môi trường, tự nhiên và kinh tế xã hội.
 |
Yếu tố môi trường ảnh hưởng rất lớn đến các bệnh liên quan ký sinh trùng truyền bệnh |
Môi trường thường được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm đất đai, nguồn nước, thổ nhưỡng, khu hệ động vật, khu hệ thực vật, không khí... Nó đều có ảnh hưởng rất lớn đến sự tồn tại, phát triển của các loại ký sinh trùng và các bệnh ký sinh trùng. Sự tồn tại, phát triển của ký sinh trùng có liên quan đến hai loại môi trường: môi trường dinh dưỡng của vật chủ còn gọi là môi trường thứ nhất, đây là nơi ký sinh trùng trực tiếp sinh sống; ngoài ra ký sinh trùng còn có mối quan hệ với môi trường bên ngoài ở chung quanh vật chủ thường được gọi là môi trường thứ hai. Trong môi trường thứ hai, có thể là tự nhiên hay do con người tạo ra đã có ảnh hưởng khá nhiều đến sự phát sinh, phát triển, biến dạng, tỷ lệ, mật độ và sự phân bố của các loại ký sinh trùng như ở vùng rừng núi có điều kiện thuận lợi cho muỗi truyền bệnh Anopheles hoạt động để làm cho bệnh sốt rét lưu hành; ở các đô thị có nhiều chất phế thải lại là nơi tạo điều kiện tốt cho các loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết Aedes aegypti và Aedes albopictus phát triển và truyền bệnh.
Yếu tố tự nhiên về thời tiết, khí hậu cũng có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của các bệnh ký sinh trùng. Ký sinh trùng là những sinh vật có những giai đoạn sống và phát triển ở ngoại cảnh bên ngoài hoặc sống tự do và phát triển mọi giai đoạn ở ngoại cảnh nên nó chịu tác động khá nhiều của thời tiết, khí, hậu. Nói một cách khác, sự tồn tại, phát triển, biến đổi của ký sinh trùng thường diễn biến theo mùa. Vì vậy đã có ngành nghiên cứu về ký sinh trùng địa lý. Ở vùng có khí hậu nhiệt đới, bán nhiệt đới với điều kiện nóng, ẩm, mưa nhiều thì khu hệ ký sinh trùng khá phong phú, các loại bệnh ký sinh trùng rất phổ biến. Ngoài ra, yếu tố thời tiết, khí hậu có thể làm cho ký sinh trùng phát triển nhanh hoặc bị tiêu diệt do những thiên tai, thảm họa, lũ lụt, khô hạn kéo dài...
Kinh tế xã hội là yếu tố có liên quan mật thiết đến sự tồn tại, phát triển của các bệnh ký sinh trùng. Có thể nói phần lớn các bệnh ký sinh trùng là bệnh xã hội, bệnh của người nghèo, bệnh của sự lạc hậu, bệnh của phong tục tập quán còn cổ hủ, bệnh của sự mê tín, dị đoan... Vì vậy, các vấn đề có liên quan đến nền kinh tế, trình độ văn hóa, phong tục tập quán, mức độ dân trí, tình trạng chiến tranh, hòa bình; sự ổn định xã hội, hệ thống hạ tầng cơ sở về điện thắp sáng, nước sinh hoạt, điều kiện sinh sống của người dân, đường giao thông đi lại, trường học, dịch vụ y tế... đều đã ảnh hưởng và có tính quyết định để ký sinh trùng, các bệnh ký sinh tồn tại, phát sinh và phát triển. Xác định mức độ tồn tại của các bệnh ký sinh trùng thường được đánh giá qua trình độ phát triển của xã hội. Do đó, việc nghiên cứu biện pháp để phòng, chống các bệnh ký sinh trùng cần phải căn cứ, gắn liền vào những vấn đề của xã hội.
Đừng để các bệnh ký sinh trùng bị lãng quên
Các bệnh ký sinh trùng phần lớn mang tính chất xã hội do mức độ lưu hành bệnh có thể rộng lớn, trong từng khu vực hoặc ở phạm vi cả nước. Bệnh cũng có mức độ phổ biến làm cho ngàn ngàn người, hàng triệu người hoặc thậm chí cả hàng chục triệu người mắc. Nó có liên quan chặt chẽ đến nền kinh tế quốc dân, trình độ khoa học kỹ thuật , trình độ văn hóa xã hội, phong tục tập quán của từng dân tộc... Ở các nước công nghiệp phát triển, trình độ kinh tế, khoa học kỹ thuật đã ớ mức độ cao nên các bệnh ký sinh trùng ngày càng giảm, có bệnh đã bị tiêu diệt. Trái lại ở các nước còn nghèo nàn, lạc hậu, các bệnh ký sinh trùng ngày càng phát triển và trở nên trầm trọng, làm ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, kể cả tính mạng của con người.
 |
Ăn gỏi cá sống, rau sống là một trong những nguyên nhân lây nhiễm
sán lá gan hiện nay |
Có thể nói rằng tỷ lệ nhiễm các bệnh ký sinh trùng là thước đo trình độ phát triển kinh tế xã hội của một đất nước. Mặc dù vậy nhưng công tác phòng, chống các bệnh ký sinh trùng không thể chờ đợi cho đến khi nền kinh tế kém phát triển được cải thiện và khá lên. Do đó cần có kế hoạch để tổ chức công tác phòng, chống bệnh ký sinh trùng song hành đồng thời với kế hoạch phát triển kinh tế; hai vấn đề này sẽ có ảnh hưởng qua lại trực tiếp với nhau. Muốn phát triển kinh tế, phải tổ chức công tác phòng, chống bệnh thật tốt. Nếu công tác phòng, chống bệnh tốt sẽ tạo điều kiện cho người dân bảo đảm sức khỏe, tham gia sản xuất, phát triển kinh tế một cách thuận lợi. Khi kinh tế, văn hóa, xã hội... đã phát triển tốt thì tự nhiên các bệnh ký sinh trùng sẽ bị đẩy lùi. Từ đây có khể khẳng định rằng nhiệm vụ phòng, chống các bệnh ký sinh trùng không phải là nhiệm vụ riêng của ngành y tế mà trách nhiệm chung của cả toàn xã hội; nó phải trở thành công tác của quần chúng.
 |
Giun móc (Ảnh: ABC News) |
Mức độ phổ biến, lưu hành của các bệnh ký sinh trùng có liên quan rất mật thiết đến cộng đồng xã hội, vì vậy mọi người dân cần nâng cao trình độ hiểu biết về bệnh tật để cùng tự giác tham gia vào việc cải tạo môi trường, xây dựng nếp sống khoa học, vệ sinh, cải thiện đời sống... Nếu quần chúng nhân dân đều có ý thức tham gia tích cực thì công tác phòng, chống các bệnh ký sinh trùng mới đạt được hiệu quả. Không có một cá nhân nào dù tài giỏi đến đâu, không có một tổ chức chuyên môn nghiệp vụ y tế nào dù tinh thông nghề nghiệp tốt là có thể làm thay đổi, chuyển biến được tình hình nhiễm các bệnh ký sinh trùng nếu không có lực lượng đông đảo quần chúng cùng tham gia thực hiện với tinh thần tự giác. Vì vậy, các nhân viên y tế ở tất cả các tuyến cần phải tận tâm, nhiệt tình, tích cực tham gia việc truyền thông giáo dục sức khỏe, tuyên truyền, vận động mọi người dân nâng cao hiểu biết, tự nguyện tham gia những biện pháp phòng, chống các bệnh ký sinh trùng có hiệu quả.
Mức độ thiệt hại của các bệnh ký sinh trùng làm suy giảm sức khỏe, khả năng lao động, sản xuất, chiến đấu; giảm sút các chỉ tiêu về thể lực, tinh thần của trẻ em, thanh thiếu niên; những tổn thất về lương thực, thực phẩm, chi phí xã hội phải bỏ ra do các bệnh ký sinh trùng gây nên chưa được đánh giá, lượng hóa, xác định một cách cụ thể. Người dân chưa nhận thức hết tác hại của các bệnh ký sinh trùng nên chưa thấy cần thiết phải đầu tư tiền của và công sức để phòng, chống bệnh. Ngoài ra, các bệnh ký sinh trùng khá phổ biến, công tác phòng, chống bệnh đòi hỏi phải chi phí nhiều tốn kém nên việc phòng, chống các bệnh ký sinh trùng ít được quan tâm.
Tác hại của các bệnh ký sinh trùng đối với sức khỏe, kể cả tính mạng của con người và những thiệt hại về kinh tế xã hội... đã được khẳng định. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã có sự khuyến cáo. Mong rằng việc phòng, chống các bệnh ký sinh trùng sẽ được đánh thức với sự quan tâm một cách phù hợp, đầy đủ; đừng để bệnh bị lãng quên.