Việc tẩm màn ngủ bằng hóa chất diệt muỗi để phòng chống sốt rét khá đơn giản. Chỉ cần pha một nhũ dịch hóa chất diệt muỗi với nước, ngâm màn ngủ muốn tẩm vào dung dịch này rồi để cho khô tự nhiên. Sau khi khô, hóa chất sẽ ngấm vào sợi vải màn và có thể sử dụng được.
Các loại hóa chất diệt muỗi tẩm màn ngủ
Nhiều loại hóa chất diệt muỗi thuộc các thế hệ cũ không thích hợp để tẩm màn ngủ vì tác dụng chậm, để muỗi có thể tiếp xúc và bay thoát trước khi bị ảnh hưởng tác dụng gây chết của hóa chất. Hơn nữa hiện nay nhiều loại muỗi đã có khả năng kháng lại với nhiều loại hóa chất diệt sử dụng. Các nhà khoa học đã cho rằng những loại hóa chất thuộc nhóm pyrethroid tổng hợp không có nhược điểm nêu trên vì chúng có tác dụng nhanh và rất độc đối với muỗi. Ngoài ra chúng còn được xem là loại hóa chất an toàn đối với người và các loại động vật nuôi ở liều lượng được khuyến cáo sử dụng cũng như tương đối an toàn đối với môi trường vì tự hủy nhanh ở trong đất. Các loại hóa chất diệt muỗi thuộc nhóm pyrethroid tổng hợp ở dưới dạng dung dịch thường được gọi là dịch treo đậm đặc, có thể pha với nước để tạo thành một chất trắng như sữa. Các công thức nhũ dịch hóa chất có dầu trong nước được sản xuất đặc biệt để tẩm màn ngủ và không có mùi khó chịu khi tẩm. Thị trường cũng có loại pyrethroid tổng hợp ở các dạng bột hòa tan trong nước, dịch treo nhưng các dạng này không thích hợp để tẩm màn ngủ vì dễ bị rời ra nên làm giảm thời gian tác dụng và các phân tử hóa chất rời ra có thể kích thích da gây dị ứng. Một số loại pyrethroid tổng hợp bền vững với ánh sáng, các nhà khoa học đã thử tác dụng và độ an toàn của các chất permethrin, cyfluthrin, deltamethrin, lambda- cyhalothrin để tẩm màn chống muỗi và cũng đã thử nghiệm chất permethrin, flumethrin dùng để tẩm quần áo. Từ việc nghiên cứu thực nghiệm, các nhà khoa học đã cho rằng không phải hóa chất diệt muỗi nào cũng thích hợp để tẩm màn ngủ vì muốn bảo đảm yêu cầu thì một loại pyrethroid tẩm vào màn ngủ phải có tác dụng tối thiểu trong nhiều tuần, chịu được ánh nắng và an toàn. Các pyrethroid thế hệ thứ nhất như pyrethrin tự nhiên, còn gọi là pyrethrum được chiết xuất từ cây hoa cúc; các allethrin và phenothrin không thích hợp vì bị thoái hóa nhanh ngoài ánh nắng. Các pyrethroid thế hệ thứ hai và thứ ba ổn định hơn nên khá thích hợp để sử dụng như permethrin, deltamethrin, lambda-cyhalothrin, cyfluthrin và các pyrethroid khác.
Permethrin được dùng khá phổ biến trong nông nghiệp, y tế công cộng vì dễ kiếm được. Hóa chất này được khuyến cáo nên sử dụng để tẩm màn ngủ và quần áo vì chúng rất hiệu quả trong việc phòng chống muỗi truyền bệnh và các loại côn trùng có hại, tác dụng phụ của hóa chất cũng không đáng kể.
Deltamethrin cũng thường được dùng trong nông nghiệp, y tế công cộng và dễ kiếm. Đây là loại hóa chất được sử dụng rộng rãi để tẩm màn ngủ ở Trung Quốc. Chúng có tác dụng mạnh hơn permethrin gấp 30 lần nên liều lượng khuyến cáo sử dụng thấp hơn nhiều so với permethrin nhưng giá thành trên một đơn vị màn tẩm lại cao hơn. Độc tính của loại hóa chất này đối với người và gia súc cao hơn permethrin nhưng công thức lại chứa ít hoạt chất. Một số người đã than phiền về tác dụng kích thích của hóa chất trong khi dùng deltamethrin để tẩm màn ngủ nhưng những người ngủ trog màn tẩm hóa chất đã phơi khô thường không thấy tác dụng phụ nào. Vấn đề này phụ thuộc vào chất liệu sản xuất màn và công thức của chất diệt muỗi. Thực tế đã ghi nhận một số người có cảm giác nóng ở mặt khi ngủ trong màn bằng sợi polyethylene tẩm deltamethrin dạng dịch treo hoặc ngủ trong màn sợi bông tẩm deltamethrin dạng bột thấm nước.
 |
Lambda-cyhalothrin |
Lambda-cyhalothrin là loại hóa chất phát triển gần đây và ngày càng được sử dụng nhiều trong lĩnh vực y tế công cộng, chúng cũng được sử dụng rộng rãi trong nông nghiệp. Hóa chất này có đặc điểm tác dụng giống như deltamethrin. Các nhà khoa học ghi nhận có một số trường hợp hóa chất kích thích mũi đối với người nằm ngủ trong màn mới tẩm và ngay cả khi màn đã khô. Các nghiên cứu đã chứng minh hóa chất có thể có tác dụng kéo dài đối với màn ngủ tẩm hóa chất để phòng chống sốt rét.
Cyfluthrin cũng là loại hóa chất được sử dụng trong nông nghiệp, y tế công cộng và dễ kiếm. Chúng có tác dụng độc với muỗi và các loại côn trùng khác so với permethrin nhưng không độc bằng lambda-cyhalothrin và deltamethrin. Chưa ghi nhận được tình hình hóa chất gây tác dụng phụ nhưng cho đến nay công việc thử nghiệm còn hạn chế. Các nhà sản xuất đã đưa ra sản phẩm hóa chất dạng nhũ dịch dầu trong nước, có sự kết dính tốt hơn đối với màn bằng sợi so với dạng nhũ dịch đậm đặc; chúng không có mùi hoặc tác dụng phụ gây kích thích trong quá trình tẩm hóa chất.
 |  |
Cyfluthrin | cypermethrin |
Ngoài ra còn có một số loại hóa chất khác thuộc nhóm pyrethroid tổng hợp như cypermethrin, flumethrin, alpha-cypermethrin được xếp ở khoảng giữa hóa chất permethrin và deltamethrin về độ độc. Các loại hóa chất này đã được thử nghiệm về hiệu lực tác dụng và sự an toàn khi tẩm vào màn ngủ và quần áo. Hiện nay Dự án Quốc gia Phòng chống sốt rét tại nước ta đã chỉ định sử dụng 2 loại hóa chất để tẩm màn ngủ là lambda-cyhalothrin với tên thương hiệu là Icon và alpha-cypermethrin với tên thương hiệu là Fendona. Biện pháp này đang được triển khai rộng rãi tại các vùng sốt rét lưu hành trên cả nước do những đặc điểm hiệu quả và an toàn của chúng. Thực tế ghi nhận cùng hiệu lực của một hóa chất diệt muỗi nhưng màn ngủ bằng sợi bông cần số lượng hóa chất gấp từ 3 đến 5 lần so với màn bằng sợi tổng hợp. Điều này có thể do ở sợi bông hóa chất gắn vào các khoảng trống bên trong những sợi không tiếp xúc với muỗi, trong khi đó ở sợi tổng hợp không có những khoảng trống như thế và phần lớn hóa chất được gắn ở ngoài mặt sợi làm cho muỗi dính hóa chất vào chân và bị nhiễm độc khi đậu phải.
 |
Nhân viên y tế thực hiện tẩm màn bằng hóa chất phòng chống sốt rét .
Nguồn ảnh:www.t4gquangtri.vn |
Biện pháp an toàn khi sử dụng màn ngủ tẩm hóa chất diệt muỗi
Các loại hóa chất diệt muỗi thuốc nhóm pyrethroid tổng hợp được khuyến cáo sử dụng để tẩm màn ngủ tương đối không gây độc hại đối với người, động vật có vú và chim. Ở đây cần phân biệt giữa độ an toàn cho người sử dụng, vải màn được tẩm và người làm công tác tẩm hóa chất vào màn. Màn được tẩm hóa chất theo liều lượng đã được khuyến cáo không gây độc sau khi đã phơi khô. Trong quá trình tẩm màn không nên để hóa chất tiếp xúc với da, đặc biệt mà môi, miệng, mắt và bất kỳ vết thương nào hở trên da. Cần đeo găng tay cao su khi tẩm màn và cẩn thận không làm bắn hóa chất vào mắt hoặc hít phải hơi hóa chất bốc ra. Khi tiến hành tẩm nhiều màn ngủ nên thực hiện ở ngoài trời hoặc nơi thoáng gió và dùng dụng cụ xô, chậu có miệng rộng, cạn để tẩm màn. Người hít phải hơi hóa chất có thể thấy đau đầu; gây kích thích mắt, mũi; có thể có cảm giác ngứa ở da tay khi pha hóa chất không đeo găng tay cao su. Những tác dụng phụ này sẽ hết sau khoảng vài giờ. Nếu mắt bị bắn hóa chất vào hay da bị kích thích, cần rửa kỹ bằng nước sạch. Khi màn ngủ tẩm hóa chất đã khô, cần chú ý không để trẻ nhỏ nằm trong màn ngậm vào miệng. Nếu màn bằng sợi tổng hợp mới tẩm với liều lượng cao quá mức khuyến cáo có thể gây triệu chứng như bị cảm lạnh, hắt hơi, chảy nước mũi trong vòng từ 1 đến 2 tuần khi ngủ trong màn. Với liều thấp hơn nhưng có hiệu quả kéo dài, tác dụng phụ chỉ xảy ra khoảng 1 ngày. Chưa ghi nhận tác dụng phụ khi tẩm hóa chất diệt muỗi được sản xuất dưới dạng nhũ dịch dầu trong nước đối với màn ngủ bằng sợi tổng hợp hay sợi bông. Biện pháp sử dụng màn ngủ tẩm hóa chất diệt muỗi đã mang lại hiệu quả tốt trong công tác phòng chống sốt rét tại nước ta trong thời gian vừa qua.