Tỉnh Quảng Nam thuộc khu vực miền Trung-Tây Nguyên, gồm 17 huyện/thị có tình hình sốt rét phức tạp, đặc biệt là những biến động theo chiều hướng gia tăng ở huyện Nam Trà My trong các tháng đầu năm đã được các nhà chuyên môn cũng như cơ quan thông tin đại chúng hết sức quan tâm theo dõi.
Để hiểu thêm về những đặc thù sốt rét riêng biệt của Nam Trà My và những khó khăn thách thức mà cán bộ, nhân dân Quảng Nam đang phải đối mặt; các bạn có thể tham khảo thêm về các bài đã được đăng tải: “Diễn biến sốt rét dai dẳng ở Nam Trà My (Quảng Nam) và những giải pháp ưu tiên”(13/10/2005), “Sốt rét ở Trà My-Nguy cơ và giải pháp” (20/6/2005). Tuy nhiên, đây không phải lần đầu Nam Trà My có sự biến động về sốt rét, nếu xuyên suốt số liệu thống kê sốt rét của huyện từ 1990 đến nay, thì cứ sau khảng 4-5 năm lại có một chu kỳ gia tăng lặp lại, thậm chí có nguy cơ xảy dịch và năm 2005 cũng nằm trong chu kỳ như vậy. Dự báo sớm tình hình, ngay từ đầu năm 2005, Viện Sốt rét KST-CT Quy Nhơn và ngành y tế tỉnh Quảng Nam đã huy động lực lượng tăng cường chỉ đạo, giám sát và nâng cao chất lượng các biện pháp thực hiện nhằm hạn chế tối đa các thiệt hại do sốt rét gây ra.
Để đánh giá khách quan về tình hình sốt rét địa phương trước khi đưa ra các nhận định, trước hết chúng ta hãy nhìn lại các chỉ số sốt rét toàn tỉnh Quảng Nam nói chung và huyện Nam Trà My nói riêng trong 11 tháng đầu năm 2005 so với cùng thời kỳ năm trước:
Toàn tỉnh Quảng Nam có 6.051 bệnh nhân sốt rét (BNSR), tăng 14,56%; 3.896 ký sinh trùng sốt rét (KSTSR), tăng 36,51%; 7 sốt rét ác tính (SRAT) và 1 tử vong sốt rét (TVSR), không có sự thay đổi đáng kể so với năm trước. Sự gia tăng sốt rét tập trung chủ yếu ở huyện Nam trà My (BNSR tăng 64,43%; KSTSR tăng 63,69%), tăng thấp hơn ở Phước Sơn (BNSR 5,95%; KSTSR 23,29%); các huyện/thị còn lại đều giảm mạnh hoặc chỉ tăng không đáng kể một trong hai chỉ số này. Như vậy, có thể nói huyện Nam Trà My vẫn là điểm nóng về sốt rét duy nhất của tỉnh Quảng Nam trong năm 2005.
Phân tích rõ hơn về điểm nóng sốt rét Nam Trà My:
 |
Th.s Nguyễn Văn Văn-Giám đốcTTYT PCSR bướu cổ tỉnh Quảng Nam tại lớp tập huấn nâng cao năng lực PCSR cho y tế tuyến huyện |
Số BNSR là 3.968, chiếm 65,58% tổng số BNSR toàn tỉnh và số KSTSR là 3033, chiếm 76,43% tổng số BNSR tại huyện, chứng tỏ số ca bệnh sốt rét đã được xác định tương đối chuẩn xác. Mặc dù số mắc sốt rét tăng cao hơn năm 2004, nhưng chủng có khả năng gây SRAT và TVSR là P.falciparum ở Nam Trà My chỉ chiếm 57,76%%; trong khi các nơi khác ở miền Trung-Tây Nguyên tỷ lệ P.falciparum chiếm tới 80-85% so với cơ cấu chủng loại KSTSR, chính sự khác biệt này đã hạn chế phần nào sự thiệt hại do bệnh sốt rét ở Nam Trà My trong thời gian qua.
Nếu phân tích theo nguồn phát hiện bệnh thì 57,09% BNSR, 60,96 KSTSRđược phát hiện ở cộng đồng thông qua sự điều tra giám sát của Trung tâm y tế huyện, Trung tâm PCSR-BC tỉnh và Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn; 23,50% BNSR, 16,87% KSTSR được phát hiện tại các trạm y tế xã; 19,42% BNSR, 22,17 KSTSR được phát hiện tại bệnh viện. Điều này cho thấy số bệnh nhân mắc sốt rét tiềm ẩn trong cộng đồng là rất lớn.
Sốt rét tại Nam Trà My kéo dài từ tháng 3-9/2005 tập trung chủ yếu ở các xã Trà Tập, Trà Mai, Trà Cang, Trà Leng, Trà Vinh; sau đó có xu hướng giảm vào tháng 10 (BNSR giảm 51,70%, KSTSR giảm 8,55%) và tháng 11/2005 (BNSR giảm 22%, KSTSR giảm 15,68%) so với cùng thời kỳ năm 2004.
Đối phó với tình hình gia tăng sốt rét, ngoài việc nâng cao chất lượng biện pháp phun tồn lưu hoá chất diệt muỗi cho 100% số nhà dân và điều trị vượt chỉ tiêu tới 65.000 lượt; tỉnh Quảng Nam còn tăng cường cung cấp đủ cơ số thuốc sốt rét xuống cơ sở và cử hàng chục đoàn giám sát dịch tễ thường xuyên chốt tại các vùng trọng điểm với nhiệm vụ phát hiện, điều trị BNSR tại chỗ để ngăn chặn khả năng phát thành dịch; đồng thời mở rộng công tác truyền thông giáo dục phòng chống sốt rét, nhằm giúp cho đồng bào thiểu số có ý thức tự bảo vệ cho bản thân và gia đình khi sống trong vùng sốt rét lưu hành. Khắc phục những khó khăn về điều kiện địa hình phức tạp, người dân ở rải rác thành từng nóc 5-7 nhà trong rừng sâu, đội ngũ cán bộ y tế cơ sở (xã/thôn bản) không thể tiếp cận hầu khắp cộng đồng; Trung tâm PCSR-BC tỉnh đã tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng truyền thông và cách điều trị sốt rét cho đội ngũ giáo viên các trường tiểu học, trường phổ thông cơ sở, trường dân tộc nội trú tạo nên một mạng lưới cán bộ bán chuyên hỗ trợ ngành y tế có thể kiểm soát bệnh nhân sốt rét đến tận từng thôn/nóc.
 |  |
| Đ/c Nguyễn Văn Điềm-Phó chủ tịch huyệnNamTrà My | chủ trì tại hội thảo chiến lược PCSR cho dân di cư. |
Về nguyên nhân chủ quan dẫn đến sự gia tăng sốt rét tại huyện Nam Trà My, Ban giám đốc Trung tâm PCSR-BC tỉnh Quảng Nam nhận định là do màng lưới y tế cơ sở xã/thôn bản còn thiếu và yếu; y tế huyện mới tách từ huyện Trà My chỉ có 4 bác sĩ, thì 3 người đã làm công tác quản lý nên công tác chỉ đạo tuyến cơ sở còn nhiều khó khăn; đó là chưa kể đến việc thời gian tới huyện phải thành lập Phòng y tế huyện, Bệnh viện huyện và Trung tâm y tế dự phòng huyện vấn đề phân bổ cán bộ xuống địa bàn sẽ còn khó khăn hơn nữa. Về nguyên nhân khách quan là do thời tiết có những thay đổi bất thường cùng với sự lặp lại của chu kỳ gia tăng sốt rét, huyện mới được chia tách nên tăng số lượng công nhân vào làm việc trong các vùng sốt rét nặng, đồng bào dân tộc thiểu số tỷ lệ ngủ màn thấp (20%) và cấu trúc nhà cửa sơ sài hạn chế hiệu quả biện pháp phòng chống vectơ, việc tăng cường các đợt điều tra giám sát lại trùng với thời điểm đỉnh cao của mùa bệnh đã làm tăng cao số mầm bệnh phát hiện ngẫu nhiên tại cộng đồng, nguồn kinh phí đầu tư cho phòng chống sốt rét tại địa phương còn hạn chế...
 |  |
Lãnh đạo UBND tỉnh, Sở y tế và Viện Sốt rét KST-CT
Quy Nhơn chỉ đạo khống chế sốt rét gia tăng tại
huyện Nam Trà My.
| Sinh cảnh huyện Nam Trà My |
Đến nay, mặc dù sự gia tăng sốt rét tại huyện Nam Trà My đã cơ bản được khống chế, nhưng nguồn bệnh tiềm ẩn trong dân và mật độ muỗi truyền bệnh chính vẫn còn cao, nên nguy cơ sốt rét bùng phát trở lại vào đỉnh bệnh đầu năm 2006 (tháng 3-4/2006) là rất lớn. Cuối tháng 12/2005, Lãnh đạo Viện Sốt rét KST-CT Quy Nhơn đã làm việc với Lãnh đạo Sở Y tế và Trung tâm Phòng chống sốt rét-Bướu cổ tỉnh Quảng Nam thống nhất kế hoạch cấp phát thuốc, hoá chất, vật tư và lịch phân công cán bộ giám sát cơ sở trước và sau Tết âm lịch để kịp thời ngăn chặn sự gia tăng sốt rét trong mùa bệnh sắp tới; góp phần tích cực thực hiện các mục tiêu giảm mắc, giảm chết và không để dịch sốt rét xảy ra tại địa phương.