Trong giai đoạn hiện nay, ở vùng không có sốt rét lưu hành hoặc tại một số nơi có tình hình bệnh sốt rét giảm thấp đã làm cho cộng đồng người dân không chú ý phòng bệnh, thậm chí cả nhân viên y tế cũng chủ quan, không khai thác yếu tố dịch tễ trong thực hành chẩn đoán sốt rét. Sự thiếu sót này là nhược điểm tồn tại, một số trường hợp bệnh đã phát hiện, chẩn đoán muộn làm ảnh hưởng đến cả tính mạng. Đừng quên yếu tố dịch tễ trong thực hành chẩn đoán bệnh.
Nguyên tắc quy định
Theo y văn, chẩn đoán bệnh sốt rét phải dựa vào 3 yếu tố cơ bản là dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm. Về yếu tố dịch tễ, phải hỏi kỹ và khai thác người bệnh có đang sinh sống hoặc vào vùng sốt rét lưu hành trong vòng 1 tháng gần đây hay không? có tiền sử mắc bệnh sốt rét trong 2 năm gần đây hay không?. Chỉ với 2 câu hỏi đơn giản này sẽ giúp cho nhân viên y tế có định hướng cơ bản ban đầu trong việc chẩn đoán bệnh. Yếu tố dịch tễ này phải được khai thác đầu tiên khi tiếp xúc với người bệnh hay người nhà bệnh nhân trong phần vấn chẩn (inspection) trước khi thăm khám lâm sàng (clinical examine) và xét nghiệm máu (blood test). Nếu hội đủ cả 3 yếu tố thu thập được trên bệnh nhân mới tiến hành việc chẩn đoán (diagnostic).
 |
Trong giai đoạn hiện nay, ở vùng không có sốt rét lưu hành hoặc tại một số nơi có tình hình
bệnh sốt rét giảm thấp đã làm cho cộng đồng người dân không chú ý phòng bệnh |
Thực tế khi khảo sát, các nhân viên y tế thường bỏ sót hay thiếu quan tâm đến yếu tố dịch tễ trong thực hành chẩn đoán bệnh theo quy định của Bộ Y tế. Vấn đề này đã làm ảnh hưởng đến sự định hướng trong khám lâm sàng, chỉ định xét nghiệm máu và có cơ sở để chẩn đoán bệnh chính xác. Trong hội thảo nâng cao chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét khu vực miền Trung-Tây Nguyên được tổ chức vào tháng 9/2010 tại thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. Các chuyên gia điều trị sốt rét của cả nước cũng đã khuyến cáo việc cần thiết phải khai thác yếu tố dịch tễ sốt rét một cách cụ thể như là một yêu cầu bắt buộc trong chẩn đoán sốt rét, nhất là đối với các cơ sở y tế ở những vùng không có sốt rét lưu hành hay khu vực có tình hình sốt rét đã giảm thấp. Việc tập huấn hướng dẫn và chẩn đoán bệnh sốt rét theo quy định của Bộ Y tế cần phải phổ cập, nhấn mạnh vấn đề này cho các cơ sở khám chữa bệnh quan tâm thực hiện.
Khuyến cáo cần thiết
Do việc cảnh báo tốt, vừa qua các bác sĩ ở bệnh viện thành phố Huế, một địa bàn không ở trong vùng sốt rét lưu hành nhưng đã chủ động phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời 2 trường hợp bệnh nhân sốt rét từ việc khai thác kỹ yếu tố dịch tễ.
-Bệnh nhân thứ nhất tên Nguyễn D., 39 tuổi, ở phường Tây Lộc, thành phố Huế, làm nghề khai thác gỗ; vào khoa ngoại bệnh viện vì bị chấn thương ở ngón tay do bốc vát gỗ làm dập nát, có triệu chứng sốt lâm sàng nghi nhiễm trùng vết thương. Bác sĩ khoa ngoại đã khai thác kỹ yếu tố dịch tễ ghi nhận người bệnh bị chấn thương ngón tay do bốc xếp gỗ từ xe ô tô xuống. Xe vận chuyển gỗ từ Lào về và bệnh nhân cũng là người thường hay đi Lào, đi rừng. Do có yếu tố dịch tễ nghi ngờ, bác sĩ khoa ngoại đã chỉ định xét nghiệm máu và phát hiện được ký sinh trùng sốt rét. Người bệnh được chuyển khoa truyền nhiễm để tiếp tục điều trị sốt rét sau khi xử trí vết thương ngoại khoa. Đây là một trường hợp ghi nhận để rút kinh nghiệm, vào viện từ khoa ngoại nhưng ra viện lại từ khoa truyền nhiễm do mắc sốt rét.
-Bệnh nhân thứ hai tên Hoàng Ngọc L., 37 tuổi, ở phường Hương Sơ, thành phố Huế, làm nghề cơ khí; vào bệnh viện trong bối cảnh thời gian bệnh sốt xuất huyết đang phát triển tại thành phố, xét nghiệm máu thấy có dấu hiệu giảm tiểu cầu; người bệnh được chẩn đoán và điều trị sốt xuất huyết. Sau 3 ngày, diễn biến lâm sàng không được cải thiện. Bác sĩ điều trị khai thác thêm thông tin từ người nhà bệnh nhân và biết người bệnh làm nghề sửa chữa cơ khí nhưng cũng thường đi Lào, đi rừng để sửa chữa xe ô tô kéo gỗ, máy cưa gỗ... Một chỉ định lấy lam máu xét nghiệm sau đó và đã phát hiện bệnh nhân bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét. Sau một tuần điều trị sốt rét, người bệnh được ra viện.
 |
Cần hỏi kỹ và khai thác người bệnh có đang sinh sống hoặc vào vùng sốt rét
lưu hành trong vòng 1 tháng gần đây hay không?
có tiền sử mắc bệnh sốt rét trong 2 năm gần đây hay không?. |
Qua 2 trường hợp đã ghi nhận ở trên, các bác sĩ ở bệnh viện thành phố Huế đã chẩn đoán được bệnh nhân sốt rét có địa chỉ cư trú tại thành phố, vùng không có sốt rét lưu hành qua việc khai thác yếu tố dịch tễ có liên quan để chỉ điểm cho việc xét nghiệm lam máu phát hiện ký sinh trùng sốt rét. Người bệnh được chữa khỏi bệnh và ra viện nhưng đã để lại sự cảnh báo về khai khác yếu tố dịch tễ cần thiết trong thực hành chẩn đoán bệnh sốt rét. Trên thực tế, có một số bệnh nhân khi vào viện, do tính chất công việc làm ăn của mình hay do vấn đề kín đáo nghề nghiệp đã không cung cấp các thông tin về yếu tố dịch tễ cần thiết, cụ thể cho nhân viên y tế. Vì vậy, nhân viên y tế phải chủ động khai thác yếu tố này trong khảo sát, vấn chẩn để khỏi bị bỏ sót.
Theo quy định của Bộ Y tế, những cơ sở y tế ở các vùng sốt rét lưu hành phải thực hành lấy lam máu xét nghiệm phát hiện ký sinh trùng sốt rét cho tất cả những người bệnh có triệu chứng sốt, mặc dù sốt do bất kỳ nguyên nhân nào. Đối với vùng không có sốt rét lưu hành, ở đồng bằng, thành phố, ven biển... các cơ sở y tế, kể cả y tế tư nhân nếu gặp phải người bệnh có triệu chứng sốt, yêu cầu bắt buộc phải khai thác thêm thật kỹ yếu tố dịch tễ; nếu nghi ngờ bệnh nhân bị mắc sốt rét ngoại lai do bị nhiễm bệnh nơi khác trở về; phải cho người bệnh xét nghiệm lam máu để xác định. Hiện nay, tình trạng giao lưu, di biến động dân, di cư tự do... khá phức tạp vừ vùng không có sốt rét lưu hành vào vùng sốt rét lưu hành; các công trình xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng như giao thông, thủy lợi, thủy điện, lâm nghiệp, nông nghiệp, khoáng sản... đã thu hút cán bộ, công nhân từ đồng bằng, thành phố vào làm việc tại những vùng có nguy cơ mắc bệnh. Do đó việc khai thác yếu tố dịch tễ trong thực hành chẩn đoán sốt rét lại càng phải cần được chú trọng khi đối diện với các đối tượng này. Có thể nói rằng yếu tố dịch tễ gợi ý cho việc thực hiện chẩn đoán triệu chứng lâm sàng và chỉ định cho việc xét nghiệm lam máu phát hiện mầm bệnh. Vì vậy, đừng quên yếu tố dịch tễ trong chẩn đoán bệnh sốt rét.