Công tác giám sát dịch tễ sốt rét tại các tỉnh trong khu vực Miền Trung - Tây Nguyên, đặc biệt là những vùng sốt rét trọng điểm nhằm kịp thời xác định những nơi có tình hình sốt rét biến động, gia tăng bệnh nhân sốt rét (BNSR), đánh giá đúng tình hình dịch tễ sốt rét, đề ra những biện pháp khắc phục phù hợp góp phần thực hiện tốt các mục tiêu mà chương trình đã đề ra.
Thực hiện nhiệm vụ trên, Viện Sốt rét KST-CT Quy nhơn đã cử đoàn công tác phối hợp cùng TTPCSR - BC tỉnh Quảng Bình, TTYT huyện Quảng Ninh và TTYT huyện Bố Trạch để giám sát và điều tra dịch tễ sốt rét tại hai xã: Trường Xuân (huyện Quảng Ninh), Phúc Trạch (huyện Bố Trạch). Kết quả đạt được như sau:
1.Đánh giá tình hình bệnh nhân sốt rét tại các điểm điều tra qua số liệu thống kê năm 2005, cho phép rút ra một số nhận xét:
Tình hình BNSR tại xã Trường Xuân năm 2005:
- Năm 2005 ở xã Trường Xuân có 46/48 BNSR xét nghiệm có KSTSR, số bệnh nhân tăng đến 9-12 ca vào thời kỳ đỉnh bệnh (tháng 9-10). Tổng số lam máu được xét nghiệm là 923 lam, tỷ lệ KSTSR /lam: 5,20%.
-Tổng số liều thuốc sốt rét đã cấp trong năm là 781 liều trong đó điều trị cho BNSR 48 liều, điều trị nguy cơ 733 liều.
Tình hình BNSR tại xã Phúc Trạch năm 2005:
- Năm 2005 ở xã Phúc Trạch có 28 BNSR, số bệnh tăng vào đỉnh bệnh nhưng diễn biến hàng tháng thấp xã Trường Xuân, tỷ lệ bệnh nhân sốt rét lâm sàng 23/28 chiếm tỷ lệ 82,14% . Tổng số lam máu xét nghiệm trong năm là 544, số, tỷ lệ KSTSR/ lam: 0,92%.
- Tổng số liều thuốc sốt rét đã cấp trong năm 2005 là 832 liều trong đó điều trị cho BNSR 28 liều, trong khi đó điều trị nguy cơ 794 chiếm 95,43% tổng số liều thuốc dã được sử dụng trong năm.
2. Kết quả điều tra dịch tễ sốt rét:
2.1. Xã Trường Xuân (huyện Quảng Ninh):
Xã Trường Xuân, thuộc huyện Quảng Ninh nằm trong vùng sốt rét lưu hành nặng có 547 hộ và 2310 người; xã được chia thành 11 thôn bản trong đó có 5 bản người Vân kiều với 160 hộ và 530 người chiếm 22,94% dân số toàn xã. Trạm Y tế xã có 5 nhân viên (1 bác sỹ, 1 y sỹ, 1 y tá, 1 nữ hộ sinh, 1Kỹ thuật viên), hiện xã có điểm kính hiển vi đang hoạt động và xét nghiệm viên được đào tạo 3 tháng tại tỉnh.
Kết quả điều tra dịch tễ sốt rét qua khám và lấy lam máu xét nghiệm cho 303 người tại 3 bản Khe Ngang, Khe Dây, Hang Chuồng và thôn Rào Trù của xã Trường Xuân, đoàn công tác đã phát hiện được 8 BNSR (2,64%), 4 KSTSR (1,32%), 5 Lách sưng (1,65%). Số BNSR và KSTSR này chủ yếu phát hiện ở bản Hang Chuồng là bản nằm sâu trong rừng, chủ yếu ở lứa tuổi > 5 tuổi, ở lứa tuổi < 5 tuổi không phát hiện trường hợp nào.
2.2. Xã Phúc Trạch (huyện Bố Trạch):
Xã Phúc Trạch (huyện Bố Trạch) nằm trong vùng sốt rét lưu hành nặng gồm 12 thôn với dân số toàn xã 9.637 người là dân tộc Kinh. Hoạt động của Trạm Y tế xã gắn liền với hoạt động của Phòng khám đa khoa khu vực (3 xã Phúc Trạch, Xuân Trạch, Lâm Trạch) nằm ở vùng sâu để kịp thời điều trị cho bệnh nhân. Xã có 8 nhân viên (1 Bác sỹ, 1 y sỹ, 3, y tá, 3 nữ hộ sinh, 1 Kỹ thuật viên), có 1 kính hiển vi đang hoạt động, xét nghiệm viên có trình độ trung học kỹ thuật được đào tạo 3 năm ; 12 y tế thôn bản đang hoạt động và có giao ban báo cáo tại xã hàng tháng.
Kết quả điều tra dịch tễ tại thôn 1 và thôn 2 ( Phúc Khê) thấy tình hình sốt rét rất thấp, khám và lấy lam máu xét nghiệm cho 340 người phát hiện 2 BNSR (0,59%) không xét nghiệm thấy KSTSR, có 3 trường hợp lách sưng (0,88%)
3. Kết quả điều tra côn trùng:
3.1. Xã Trường Xuân (huyện Quảng Ninh):
- Phương pháp mồi người trong nhà từ 18 giờ đến 6 giờ sáng hôm sau (2 người x 12 giờ = 24 giờ/ người), mồi người ngoài nhà từ 18 giờ đến 6 giờ sáng hôm sau (2 người x 12 giờ = 24 giờ/ người) và bẫy đèn trong nhà và ngoài nhà (mỗi phương pháp bẫy 2 đêm, mỗi đêm dùng 2 đèn) bắt được 52 cá thể muỗi gồm 7 loài, chưa bắt được trung gian truyền bệnh chính, bắt được các loài khác với mật độ thấp như An. aconitus, An. vagus, An. sinensis… Mật độ chung: Mồi người trong nhà: 0,12 c/g/ng, mồi người ngoài nhà: 0.20 c/g/ng, bẫy đèn trong nhà: 1,00 c/đ/đ, bẫy đèn ngoài nhà: 0,50 c/đ/đ.
- Mật độ tính theo đơn vị con/giờ /người, mỗi giờ 2 người mồi, bắt được những vec tơ truyền bệnh phụ với mật độ thấp, chưa bắt được trung gian truyền bệnh chính, muỗi hoạt động chủ yếu từ 19 giờ đến 23 giờ.
3.2. Tại xã Phúc Trạch ( huyện Bố Trạch):
- Phương pháp mồi người trong nhà từ 18 giờ đến 6 giờ sáng hôm sau (2 người x 12 giờ = 24 giờ/ người), mồi người ngoài nhà từ 18 giờ đến 6 giờ sáng hôm sau (2 người x 12 giờ = 24 giờ/ người, bẫy đèn trong nhà và ngoài nhà (mỗi phương pháp bẫy 2 đêm, mỗi đêm dùng 2 đèn) và Soi chuồng gia súc 1 giờ x 4 người bắt được 54 cá thể muỗi gồm 6 loài, không bắt được vector truyền bệnh chính, chỉ bắt được những vectơ truyền bệnh phụ với mật độ thấp như An. maculatus, An. aconitus, An. vagus, An. sinensis… Mật độ chung: Mồi người trong nhà: 0,04 c/g/ng, mồi người ngoài nhà: 0,12 c/g/ng, bẫy đèn trong nhà: 0,75 c/đ/đ, bẫy đèn ngoài nhà: 1,00 c/đ/đ.
- Mật độ tính theo đơn vị con/gìơ /người, mỗi giờ 2 người mồi, Mồi người trong nhà không bắt được muỗi, Mồi người ngoài nhà bắt được những vec tơ truyền bệnh phụ với mật độ thấp, Muỗi hoạt động chủ yếu từ 19 giờ đến 23 giờ.
4. Kết quả điều tra KAP:
Phỏng vấn tại mỗi điểm điều tra 50 KAP cá nhân hoặc người đại diện cho hộ gia đình bằng bộ câu hỏi in sẵn, kết quả điều tra cho thấy :
- Tỷ lệ mù chữ cao ở người Vân Kiều (40%) và thấp hơn ở người Kinh (12%).
- 76%-84% người biết được nguyên nhân gây ra bệnh sốt rét, 82%-90% người biết được có chương trình Quốc gia PCSR chủ yếu do công tác truyền thông từ các nhân viên y tế.
- 30%-38% người từng bị mắc sốt rét và 68%-90% số người khi bị sốt được xét nghiệm máu tìm KSTSR.
- 84%-92% người dân khi bị sốt đến cơ sở y tế để được khám và điều trị, 70%-84% số người sử dụng biện pháp nằm màn để phòng chống sốt rét.
5. Kết quả điều tra tình hình ngủ màn trong cộng đồng:
- Điều tra quan sát 30 hộ gia đình tại xã Trường Xuân (huyện Quảng Ninh), số người trung bình trong hộ là 5,5, tổng số màn quy đôi là 46 cái còn sử dụng được (không tính màn rách), chỉ số màn 3,59 người/màn, tỷ lệ người ngủ màn 49,70% (82/165).
- Điều tra quan sát 30 hộ gia đình tại xã Phúc Trạch (huyện Bố Trạch), số người trung bình trong hộ là 4,9 tổng số màn quy đôi là 59 cái còn sử dụng được (không tính màn rách), chỉ số màn 2,51 người/màn, tỷ lệ người ngủ màn 85,16%% cao hơn xã Trường Xuân.
6. Nhận xét và đề nghị:
6.1. Nhận xét:
- Từ kết quả giám sát và điều tra dịch tễ sốt rét tại 2 xã nhận thấy tình hình sốt rét ổn định, không có sốt rét ác tính và tử vong do sốt rét. Tại xã Trường Xuân BNSR tăng vào tháng 9 và tháng 10 trong năm, xã Phúc Trạch BNSR tăng vào tháng 6 và tháng 7 trong năm; tuy nhiên, số lượng bệnh nhân hàng tháng không cao.
- Điều tra dịch tễ sốt rét tại xã Trường xuân: BNSR chiếm tỉ lệ 2,64% (8/303); tỉ lệ nhiễm KSTSR chiếm 1,32% ( 4/303). BNSR và KSTSR chủ yếu phát hiện ở bản Hang Chuồng, đây là bản ở trong thung lũng xung quanh là rừng núi, nơi sinh sống của đồng bào Vân Kiều nhà cửa sơ sài nên việc PCSR còn gặp nhiều khó khăn.
- Điều tra dịch tễ sốt rét tại xã Phúc Trạch: BNSR chiếm tỉ lệ 0,59% (2/340); không có trường hợp nào nhiễm KSTSR và lách sưng 0,88% (3/340). Đây là xã người Kinh chiếm tỷ lệ 100%, giao thông đi lại thuận lợi trên địa bàn có 1 phòng khám đa khoa khu vực, nên công tác PCSR gặp nhiều thuận lợi.
- Điều tra côn trùng tại 2 xã trên chưa bắt được bắt được vectơ truyền bệnh chính qua các phương pháp, chỉ mắt được một số loài vectơ phụ với mật độ thấp.
- Điều tra phỏng vấn chủ hộ bằng bộ câu hỏi in sẵn cho thấy có 78% đến 84% người biết nguyên nhân gây nên bệnh sốt rét, người dân khi bị sốt được lấy lam máu xét nghiệm chiếm từ 68% - 90%, người dân khi bị sốt đến cơ sở y tế là chủ yếu chiếm từ 84% - 96%, có 70% - 84% biết sử dụng màn để phòng chống sốt rét.
- Tỉ lệ người có ngủ màn ở xã Trường Xuân 49,70% ( người Vân Kiều), xã Phúc Trạch 85,16% ( người Kinh).
6.2. Đề nghị:
- Tăng cường giám sát tình hình sốt rét tại cộng đồng, nhất là vào những tháng có số BNSR tăng, đặc biệt ở những bản đồng bào Vân Kiều như Hang Chuồng, Khe Ngang, Khe Dây…. Kịp thời nắm bắt tình hình khi có sự biến động gia tăng về BNSR, KSTSR để có biện pháp phòng chống thích hợp không để dịch xãy ra.
- Thông qua công tác truyền thông giáo dục sức khỏe vận động người dân ngủ màn nhất là ở các bản đồng bào Vân Kiều ở xã Trường Xuân, tạo cho người dân có ý thức nằm màn, khi bị sốt đến y tế để được khám , xét nghiệm lam máu và điều trị kịp thời.
- Phối hợp cùng với chính quyền đại phương và các cơ quan đoàn thể để làm tốt công tác xã hội hoá phòng chống sốt rét tại cộng đồng.