Trong các chiến dịch phòng chống sốt rét ở vùng có dịch bệnh lưu hành, cán bộ y tế ở cơ sở thường tuyên truyền, vận động người dân đưa màn ngủ đi tẩm hóa chất để phòng tránh bệnh. Nếu màn ngủ không được tẩm hóa chất, chúng có khả năng bảo vệ cho người sử dụng không?
Đặc tính của màn ngủ
Từ những ngày rất xa xưa, người ta đã dùng màn để bảo vệ chống côn trùng đốt máu về ban đêm. Màn cũng có thể bảo vệ chống lại các loài sinh vật khác như nhện, gián, sâu bọ, thằn lằn; kể cả rắn và chuột... Nếu màn được làm bằng loại vải dày và mờ, chúng cũng có khả năng bảo vệ chống lạnh, bụi và có được sự riêng tư cá nhân khi sử dụng.
Bình thường, màn ngủ được làm bằng loại vải lưới có lỗ mắt lưới khoảng từ 1,2 đến 1,5 mm, lỗ đủ nhỏ để ngăn chận muỗi không chui vào được. Tuy vậy, các loại côn trùng rất nhỏ như muỗi cát, dĩn... vẫn có thể chui lọt qua được. Chỉ có màn được làm với loại vải lưới mờ, có lỗ mắt lưới rất nhỏ dưới 0, 2 mm và màn được tẩm hóa chất xua diệt côn trùng mới có khả năng ngăn chặn, bảo vệ được các loài côn trùng nhỏ chui qua. Ngoài ra, ở những vùng khí hậu nóng bức, màn ngủ có lỗ mắt lưới nhỏ làm giảm đi sự thoáng khí là một nhược điểm lớn. Lỗ vải mắt lưới càng lớn càng có sự thoáng khí thuận lợi nhưng nếu lỗ mắt lưới lớn trên 2 mm thì phần lớn các loại muỗi đều có thể chui qua được.
Chất liệu làm màn ngày xưa thường sử dụng các loại vật liệu truyền thống bằng sợi lanh, sợi cọ và sợi gai. Hiện nay, màn được làm bằng sợi bông hoặc sợi tổng hợp. Chất lượng của màn ngủ tùy thuộc vào độ dày và độ bền của loại sợi và quy trình sản xuất. Sợi để sản xuất màn ngủ được dệt hoặc đan. Nhược điểm của loại màn dệt bằng sợi bông là các sợi có thể bị dạt lệch nhau làm cho mắt lưới rộng hơn, muỗi có thể chui qua được. Tuy nhiên, với loại màn dệt bằng sợi polyethylene cứng thì được bảo đảm hơn. Màn ngủ được sản xuất bằng loại sợi tổng hợp rẻ tiền và bền hơn loại sợi bông. Loại màn rẻ tiền dệt bằng sợi bông, nylon hoặc polyestere thường được làm hồ, màn sẽ cứng hơn và bắt mắt hơn nhưng khi giặt màn thì chất hồ sẽ bị mất đi.
Đặc điểm chất liệu sản xuất màn ngủ
Chất liệu dùng để sản xuất màn ngủ thường phải bảo đảm các yêu cầu về mạng lưới, kích thước mạng lưới, trọng lượng của sợi, độ căng của sợi, sợi đơn hoặc sợi xe, diềm màn, đỉnh màn và màu sắc...
 |
Sử dụng màn ngủ khi đi dã ngoại để phòng bệnh
(ảnh internet) |
Mạng lưới của loại vải làm màn ngủ phải bảo đảm số lượng lỗ mắt lưới trong 1 inch vuông (tương ứng với 2,54 cm2 ). Loại vải màn thường dùng là loại 156, nghĩa là có 12 x 13 lỗ mắt lưới trên 1 inch vuông.
Kích thước mạng lưới là kích thước của mỗi lỗ mắt lưới của mạng lưới. Chúng được xác định bằng số lỗ mắt lưới trong 1 inch vuông và độ dày của loại sợi vải dệt. Kích thước mạng lưới của loại màn ngủ được sản xuất phần lớn ở các nước nhiệt đới thường từ 1,2 đến 1,5 mm.
Trọng lượng của sợi vải được dùng thuật ngữ chuyên môn là denier, xác định bằng trọng lượng tính bằng gram của một sợi dệt dài 9.000 mét. Loại màn ngủ thông thường có sợi với chỉ số denier phải bảo đảm từ trên 40 đến 100. Nếu chỉ số denier 40, màn ngủ dễ bị rách; tốt nhất là dùng loại vải có chỉ số denier 70 hoặc hơn thì sẽ phù hợp hơn.
Độ căng của sợi vải phản ánh lực kéo của sợi vải, tính bằng gram trên denier. Nếu 1 mét sợi loại denier bị đứt dưới một sức kéo với trọng lượng 160 gam thì độ căng là 4 g cho một denier.
Sợi đơn hoặc sợi xe dùng để dệt màn ngủ có thể bao gồm một hay nhiều sợi. Loại sợi nylon hoặc polyester thường là sợi xe có nhiều sợi nhỏ, loại sợi polyethylene thường là sợi đơn.
Diềm màn ngủ thường được làm bằng loại vải sợi bông hoặc sợi vải tổng hợp. Chúng có tác dụng bảo vệ màn khỏi bị rách do hàng ngày khi sử dụng thường phải dắt màn xuống dưới nệm hoặc chiếu. Nếu diềm màn có kích thước tương đối rộng khoảng trên 30 cm, chúng có khả năng bảo vệ chống các loại côn trùng đốt ở phần dưới màn khi ngủ.
Đỉnh màn thường làm bằng loại vải mỏng. Loại vải sợi bông hay dùng để làm đỉnh màn vì nó có khả năng chống bụi.
Màu sắc của màn ngủ sản xuất cũng rất đa dạng. Loại màn màu trắng thường được ưa chuộng nhất. Tuy vậy, cũng có những loại màn có màu sắc khác nhau như màu xanh, màu hồng, màu ô liu... Dùng loại màn màu trắng có thể nhìn thấy rõ khi muỗi đậu trên màn nhưng mau bẩn. Loại màn màu sẫm thường được một số người ưa chuộng hơn vì ít thấy bẩn và có được sự kín đáo, an toàn, riêng tư cá nhân.
 |
Sử dụng màn ngủ ngay trong phòng ngủ để chống muỗi đốt (ảnh internet) |
Các loại màn ngủ được sản xuất
Trên thị thường, có nhiều kiểu màn ngủ với kích cỡ, chất lượng khác nhau. Ở một số địa phương, màn ngủ có thể được sản xuất tại chỗ bằng các loại vải may màn đa dạng. Ưu điểm của việc sản xuất màn tại địa phương là bảo đảm chất lượng, kiểu dáng và có thể chọn lựa theo thị hiếu, sở thích. Loại vải màn màu đục có thể làm được bằng vật liệu may quần áo ở ngay tại địa phương. Màn cũng có thể sản xuất từ vật liệu dùng làm rèm. Bất kỳ loại vải đục hay vải dày nào đều có thể được dùng để may diềm màn, đỉnh màn và quai treo màn. Chỗ quai treo màn cần được may cho chắc chắn. Độ bền và tác dụng của loại màn ngủ rẻ tiền do các nhà máy sản xuất có thể được tăng cường thêm bằng cách may thêm diềm màn ở phần dưới màn.
Cách sử dụng màn ngủ và ngủ màn không tẩm hóa chất
Khi phát hiện màn ngủ bị thủng hay rách, cần phải vá lại ngay để bảo đảm yêu cầu. Màn ngủ cần đủ rộng để phủ kín toàn bộ giường hoặc chỗ ngủ nhằm tránh sự tiếp xúc của cơ thể với màn, tránh muỗi đốt người xuyên qua màn. Ở những nơi có tập quán nhiều người ngủ chung một màn, đặc biệt là trẻ em, do quá chật nên nên chân hoặc tay có thể để thò ra ngoài màn vào ban đêm và muỗi có khả năng đốt máu. Do đó phải dùng màn ngủ có kích cỡ lớn hơn để tráng tình trạng quá chật. Cần chú ý màn ngủ được phủ kín bằng cách dắt diềm màn cẩn thận xuống dưới nệm hoặc chiếu, hạ thấp màn xuống để diềm màn chạm hẳn vào sàn giường hoặc sàn nhà. Nên làm diềm màn bằng chất liệu vải dày để có độ bền, có thể chèn vào diềm màn các vật nặng để màn rủ xuống tận sàn. Trước khi trời tối, phải mắc và buông thả màn ngủ sớm; có thể diệt muỗi bằng cách xua đập muỗi trú đậu ở chung quanh màn trước khi vào màn ngủ.
Một số người quan niệm rằng màn tẩm hóa chất sẽ gây độc hại, nhất là đối với trẻ em nên không hưởng ứng biện pháp này. Tuy vậy, màn không tẩm hóa chất cũng có khả năng bảo vệ cá nhân và cộng đồng phòng chống được bệnh sốt rét và các bệnh do côn trùng truyền nếu sử dụng đúng. Sự bảo vệ của màn ngủ sẽ kém tác dụng khi sử dụng không đúng cách và không vá lại màn khi phát hiện màn bị thủng hoặc bị rách. Cần chú ý nếu cơ thể tiếp xúc trực tiếp với màn khi ngủ, muỗi truyền bệnh có thể đốt xuyên qua màn. Muỗi đói cũng có thể trú đậu trong phòng ngủ và đốt máu nếu người nằm ngủ ở trong màn có nhu cầu đi ra ngoài vào ban đêm. Ngoài ra, trong cùng một phòng ngủ, muỗi truyền bệnh cũng có khả năng hướng đến những người không nằm trong màn ngủ để tấn công đốt máu và lây lan bệnh.
Khi dùng màn ngủ không tẩm hóa chất, nếu một số nhỏ người trong cộng đồng sử dụng màn ngủ, họ sẽ có lợi vì muỗi đói có thể dễ dàng tìm đối tượng thay thế ở gần đó để đốt như người không dùng màn ngủ bảo vệ hoặc gia súc. Nếu tất cả mọi người trong cộng đồng đều sử dụng màn ngủ và muỗi không tìm được gia súc để đốt máu thì muỗi đói sẽ phải rình chờ, tìm kiếm cho tới khi tìm được lỗ thủng hoặc lỗ rách ở màn ngủ để chui vào đốt người ở bên trong. Ngoài ra, muỗi cũng có thể tìm được nơi chúng có thể đốt xuyên qua màn ngủ hoặc người nằm ngủ ở trong màn có nhu cầu phải dậy và đi ra ngoài màn. Trong các trường hợp này, việc dùng màn ngủ không tẩm hóa chất có thể không làm giảm được tình hình sốt rét trong cộng đồng. Tại những khu vực có chăn nuôi gia súc, muỗi đói không thể đốt được người ngủ trong màn, chúng sẽ được các loại gia súc thu hút, hấp dẫn đến đốt máu. Tuy vậy, ở các vùng sốt rét lưu hành vừa và nhẹ, việc sử dụng màn ngủ không tẩm hóa chất cũng có khả năng bảo vệ, làm giảm sự mắc bệnh đối với các thành viên trong gia đình và cộng đồng.
Thực tế cho thấy, mặc dù cộng đồng người dân có sử dụng màn ngủ không tẩm hóa chất nhưng dùng không đúng cách thì không có hiệu quả. Người nằm ngủ trong màn vẫn có thể bị muỗi truyền bệnh đốt máu để lây lan bệnh như: muỗi có thể chui vào màn ngủ nếu dắt màn không kỹ, có thể đốt xuyên qua màn nếu phần cơ thể chạm sát vào màn, có thể chui qua các lỗ thủng hoặc lỗ rách vào bên trong màn... Khi muỗi không chui vào trong màn ngủ được, chúng thường có xu hướng đốt người nằm ngủ gần cạnh đó không có màn bảo vệ. Ngoài ra, muỗi đói luôn luôn trú đậu, rình mò ở các vị trí gần màn ngủ hoặc ngay trên màn ngủ để phục kích, chờ đợi; khi người nằm ở trong mở màn đi ra ngoài, chúng sẽ chui ngay vào màn để trú ẩn và đốt mồi.
Dùng màn ngủ không tẩm hóa chất có những nhược điểm đã được nêu ở trên. Vì vậy, ở những vùng sốt rét lưu hành nặng, cần sử dụng loại màn ngủ có tẩm hóa chất xua diệt muỗi truyền bệnh để tăng khả năng bảo vệ của màn ngủ, khắc phục những nhược điểm nhằm góp phần làm giảm mắc bệnh sốt rét trong cộng đồng.