Mặc dù trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét do Bộ Y tế ban hành năm 2007 không quy định việc phòng bệnh sốt rét bằng thuốc như trước đây vì không hiệu quả, gây tốn kém nhiều, tạo điều kiện thuận lợi cho ký sinh trùng sốt rét tăng kháng thuốc ... Tuy vậy, những người nước ngoài, Việt kiều từ nhiều nước đến Việt Nam để công tác hay du lịch thì y tế của nước sở tại khuyến cáo họ phải sử dụng thuốc uống phòng sốt rét vì Việt Nam là nước nằm trong vùng sốt rét lưu hành trên bản đồ của thế giới. Thuốc được đối tượng này mang theo để uống phòng bệnh sốt rét thường là loại Mefloquin và Malarone. Một số người quên cách sử dụng thuốc hoặc thiếu thuốc uống phòng do thời gian ở lại dài hơn dự định nên đã liên hệ với y tế Việt Nam để xin tư vấn và giúp đỡ.
Quan niệm của Việt Nam về việc phòng bệnh sốt rét bằng thuốc
Trước năm 2007, trong hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh sốt rét của Bộ Y tế ban hành có quy định việc dự phòng sốt rét bằng thuốc cho các đối tượng có nguy cơ tạm thời như phụ nữ có thai, khách du lịch, người đến công tác có thời hạn trong vòng 6 tháng; người mới định cư trong vùng sốt rét. Thuốc được chỉ định uống dự phòng là Chloroquine cho phụ nữ có thai và các đối tượng khác khi vào vùng có ký sinh trùng sốt rét còn nhạy cảm với thuốc; nếu vào vùng có ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc Chloroquin thì thay thế bằng thuốc Mefloquin. Thực tế qua áp dụng một thời gian, biệp pháp này mặc dù đã đạt được một số kết quả nhất định nhưng sử dụng kéo dài đã không mang lại hiệu quả cao, gây lãng phí lớn về kinh tế và tạo điều kiện thuận lợi cho ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc. Vì vậy, chiến lược dự phòng sốt rét bằng thuốc đã được điều chỉnh, thay thế vào đó là thực hiện việc cấp thuốc tự điều trị cho các đối tượng phụ nữ có thai sống trong vùng sốt rét, khách du lịch, người mới vào vùng sốt rét trong vòng 6 tháng; người đi rừng, ngủ rẫy, người qua lại biên giới vùng sốt rét lưu hành. Các đối tượng nầy nếu đi xa cơ sởy tế dài ngày (thường trên 10 ngày), được cấp một liều thuốc sốt rét dự trữ mang theo để tự điều trị khi có sốt nghi ngờ bị mắc bệnh sốt rét. Dĩ nhiên khi cấp thuốc tự điều trị, cán bộ y tế phải có trách nhiệm hướng dẫn cho các đối tượng được cấp thuốc nhận biết các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh sốt rét khi bị sốt, liều lượng và cách dùng thuốc để uống có tác dụng hiệu quả. Đối với những người nước ngoài, Việt kiều từ nhiều nước khác đến Việt nam để công tác hay du lịch, họ thường mang theo thuốc Mefloquin hoặc Malarone để uống phòng bệnh sốt rét theo hướng dẫn quy định của thầy thuốc ở nước sở tại họ đang sinh sống, định cư. Một số người quên liều lượng thuốc sử dụng, cách uống thuốc phòng nên đã liên hệ với thầy thuốc ở Việt Nam nhờ tư vấn giúp đỡ; đồng thời xin hướng dẫn tìm mua các loại thuốc này ở các hiệu thuốc trên thị trường để sử dụng tiếp tục do nhu cầu ở lại Việt Nam có thời gian dài hơn dự kiến, thuốc dự phòng mang theo không đủ dùng theo quy định.
Dự phòng sốt rét bằng thuốc Mefloquin
Mefloquin, tên biệt dược Lariam, Mephaquin, là loại thuốc 4-quinolein methanol dùng dưới dạng muối chlohydrat ít tan trong nước, được sản xuất bằng thuốc viên 250mg và viên 50mg để uống. Đây là một loại thuốc thải chậm, đạt nồng độ cao ở trong máu từ 4-12 giờ, chuyển hóa trong gan, thải 90% theo mật, 10% qua thận; thời gian bán thải dài trung bình 21 ngày. Thuốc có tác dụng diệt thể vô tính trong hồng cầu của tất cả các chủng loại ký sinh trùng sốt rét nhưng không diệt được thể ẩn ở trong gan và thể giao bào. Mefloquin được sản xuất dưới dạng viên nén màu trắng loại 250 mg (dùng cho người lớn) và loại 50mg (dùng cho trẻ em). Thuốc dự phòng sốt rét được uống một liều độc nhất hàng tuần vào một ngày nhất định trong tuần. Nên uống trong thời gian ở vùng sốt rét và 4 tuần sau khi rời khỏi vùng sốt rét. Liều lượng người lớn từ 15 tuổi trở lên uống 1 viên 250mg/1 tuần; trẻ em dưới 15 tuổi uống 5mg/1kg/1 tuần. Mefloquin không nên dùng uống phòng quá 15 tuần liền và được khuyến cáo sử dụng đối với vùng có sốt rét lưu hành nặng và vùng có ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc. Thuốc chống chỉ định dùng cho trẻ em có cân nặng dưới 15kg và phụ nữ có thai 3 tháng đầu. Trong điều trị, một số tác dụng phụ của thuốc thường gặp là làm chóng mặt, rối loạn nhìn, buồn nôn, nôn, mạch xoang chậm ... ; còn dùng trong uống dự phòng thì tỷ lệ này thấp hơn. Trước năm 2007, Bộ Y tế Việt Nam cho phép sử dụng Mefloquin để điều trị bệnh sốt rét và dự phòng sốt rét bằng thuốc. Hiện nay quy định này không được Bộ Y tế chỉ định thực hiện và danh mục thuốc sốt rét thiết yếu của Việt nam không định danh loại thuốc Mefloquin.
Dự phòng sốt rét bằng thuốc Malarone
Malarone là một loại thuốc sốt rét được phối hợp thuốc điều trị bệnh viêm phổi Atovaquone với thuốc điều trị bệnh sốt rét Proguanil hydrochlorid đã sản xuất từ năm 1948. Thuốc có thể dùng để uống phòng sốt rét cũng như điều trị bệnh sốt rét và đã được sử dụng ở nhiều nước trên thế giới. Cơ quan Quản lý Thuốc và Thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã cho phép sử dụng thuốc Malarone từ ngày 14/07/2000. Trong quá trình thử nghiệm hiệu quả thuốc tại Hoa Kỳ, Malarone có tác dụng uống phòng bệnh và điều trị bệnh sốt rét thành công với tỷ lệ cao 98,7 % trong số hơn 900 người lớn và trẻ em được nghiên cứu. Thuốc được hấp thu tốt, tác dụng phụ xảy ra dưới 10 % số bệnh nhân theo dõi, còn nếu để uống phòng bệnh thì tác dụng phụ không đáng kể. Một số ít có triệu chứng phụ như đau đầu, đau bụng nhưng chỉ nhẹ nhàng, thoáng qua, không như hiệu ứng phụ của các loại thuốc sốt rét khác. Malarone là một loại thuốc phối hợp nên uống phòng và điều trị bệnh sốt rét có hiệu quả hơn các loại thuốc khác dùng đơn độc. Thuốc được sản xuất dưới dạng viên nén màu hồng, có loại phối hợp Atovaquone 250mg + Proguanil hydrochlorid 100mg (dùng cho người lớn) và loại phối hợp Atovaquone 62,5mg + Proguanil hydrochlorid 25mg (dùng cho trẻ em). Muốn phòng bệnh sốt rét có hiệu quả, thuốc phải được uống hàng ngày với một liều độc nhất, uống từ 1-2 ngày trước khi vào vùng sốt rét, trong thời gian ở vùng sốt rét và 7 ngày sau khi rời khỏi vùng sốt rét. Viên thuốc dùng cho trẻ em có hàm lượng bằng ¼ viên thuốc dùng cho người lớn nên cần chú ý để bảo đảm liều lượng khi uống phòng. Người lớn trên 40kg uống 1 viên người lớn/1 ngày. Người nhỏ từ 31-40kg uống 3 viên trẻ em/1 ngày; từ 21-30kg uống 2 viên trẻ em/1 ngày và từ 11-20kg uống 1 viên trẻ em/1 ngày. Mặc dù Malarone có tác dụng dự phòng và điều trị bệnh sốt rét có hiệu quả nhưng giá thuốc lại khá cao, không phù hợp với điều kiện kinh tế và phải uống hàng ngày nên ít được ưa chuộng. Thuốc không được Bộ Y tế cho phép nhập khẩu, trong danh mục thuốc sốt rét thiết yếu của Việt Nam cũng không có Malarone nhưng một số người nước ngoài, Việt kiều đến công tác hay du lịch tại Việt Nam vẫn thường sử dụng để uống phòng bệnh sốt rét.
Vấn đề tư vấn, hướng dẫn dùng Mefloquin và Malarone dể dự phòng sốt rét
Mặc dù trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị của Bộ Y tế ban hành năm 2007 không quy định việc dự phòng sốt rét bằng thuốc sốt rét như trước đây; thuốc sốt rét thiết yếu của Việt Nam không có loại Mefloquin và Malarone trong danh mục. Tuy vậy, khách ở các nước ngoài hay Việt kiều đi công tác, du lịch đến Việt Nam thường mang thuốc Mefloquin hoặc Malarone để uống phòng bệnh sốt rét theo chỉ định của thầy thuốc ở nước sở tại nơi họ đang sinh sống hay định cư. Thầy thuốc Việt Nam và những người có kiến thức cũng nên biết rõ việc dự phòng sốt rét bằng các loại thuốc này để tư vấn, hướng dẫn khi có yêu cầu cần giúp đỡ về chuyên môn y tế cần thiết.