Theo quy định, người bệnh mắc sốt rét bao gồm các người bệnh xác định mắc sốt rét và người bệnh sốt rét lâm sàng. Mặc dù hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh sốt rét đã được tập huấn nhưng một số y tế xã chưa nắm vững được các đặc điểm để chẩn đoán sốt rét lâm sàng. Vì vậy khi kiểm tra thực tế tình hình ở một số cơ sở y tế tuyến xã vùng cao, miền núi có sốt rét tăng đã phát hiện sự gia tăng do chẩn đoán sai sốt rét lâm sàng. Vấn đề này cần được chấn chỉnh để bảo đảm độ chính xác của việc thống kê báo cáo.
Trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét của Bộ Y tế quy định, việc xác định ca bệnh sốt rét và thống kê người bệnh mắc sốt rét bao gồm các người bệnh được xác định mắc sốt rét và người bệnh sốt rét lâm sàng.
Người bệnh được xác định mắc sốt rét là người có ký sinh trùng sốt rét ở trong máu. Khi xét nghiệm lam máu soi bằng kính hiển vi phát hiện ký sinh trùng sốt rét thể vô tính hoặc thử nghiệm bằng test chẩn đoán nhanh có kết quả dương tính.
Người bệnh sốt rét lâm sàng còn được gọi là người nghi ngờ mắc sốt rét khi chưa được xét nghiệm máu hoặc xét nghiệm máu có kết quả âm tính với ký sinh trùng hay chưa có kết quả xét nghiệm nhưng có đủ 4 đặc điểm cần thiết cần phải xác định rõ:
-Người bệnh bị sốt với triệu chứng điển hình của cơn sốt rét qua ba giai đoạn rét run, sốt và ra mồ hôi; hoặc có triệu chứng không điển hình của cơn sốt rét như sốt không thành cơn, người bệnh chỉ thấy ớn lạnh, gai rét, nhiệt độ đo được ở nách bằng hoặc trên 37oC hay sốt cao liên tục, sốt dao động. Người bệnh có sốt trong 3 ngày gần đây.
-Khi người bệnh bị sốt nhưng không tìm thấy các nguyên nhân gây sốt khác.
-Người bệnh đang ở hoặc qua lại vùng sốt rét lưu hành, có tiền sử mắc sốt rét trong 2 năm gần đây
-Khi nghi ngờ người bệnh bị mắc bệnh sốt rét có thể điều trị thử, nếu trong 3 ngày đầu điều trị bằng thuốc sốt rét, bệnh có đáp ứng tốt.
Ở các cơ sở y tế, nếu xét nghiệm lam máu phát hiện được ký sinh trùng hoặc thử nghiệm test chẩn đoán nhanh cho kết quả dương tính thì cơ sở xác định bệnh rất dễ dàng. Trên thực tế, việc xét nghiệm lam máu với kết quả trả lời tùy thuộc vào chất lượng của xét nghiệm viên nên có thể có những sai sót làm cho chẩn đoán bị nhầm lẫn. Vì vậy muốn chẩn đoán khẳng định sốt rét lâm sàng, cán bộ y tế phải tuân thủ việc xem xét 4 đặc điểm cần thiết đã nêu ở trên, không nên vội vàng kết luận và đưa vào thống kê báo cáo sốt rét.
Ngoài ra, một số cơ sở y tế còn yếu kém, nhân viên y tế khi cấp thuốc tự điều trị cho các đối tượng vào vùng sốt rét lưu hành nặng hoặc ra khỏi khu vực được bảo vệ trên 1 tuần như đi rừng, ngủ rẫy, qua lại biên giới vùng sốt rét ... cũng đã thống kê vào số bệnh nhân sốt rét lâm sàng để báo cáo số thuốc đã sử dụng với tuyến trên.
Như vậy, khi đối diện với tình hình sốt rét tăng do tuyến dưới cung cấp, nhất là các cơ sở y tế ở vùng cao, miền núi, biên giới có nhân viên y tế còn yếu kém; tuyến trên cần xem xét, thẩm định lại một cách thận trọng, nghiêm túc và xử lý số liệu một cách chính xác. Sốt rét tăng có thể do chẩn đoán sai sốt rét lâm sàng hoặc tăng do thống kê báo cáo không đúng từ những đối tượng được cấp thuốc tự điều trị. Các cơ sở y tế cần quan tâm đến vấn đề này để nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị bảo đảm yêu cầu, đạt hiệu quả tốt.