Gần đây diễn biến dịch cúm A H1N1 ở Ấn Độ từ tháng 12/2014 đến nay làm 23.153 người mắc và 1.239 người tử vong gióng lên hồi chuông cảnh báo về yêu cầu kiểm soát dịch bệnh ở trong nước, hiểu biết về virus cúm lợn H1N1 (Swine influenza virus)-tác nhân gây dịch bệnh cúm là rất cần thiết không chỉ với mỗi người dân mà với cả cán bộ y tế và bạn đọc quan tâm.
Theo Wikipedia, cúm lợn (Swine flu) là một loại bệnh hô hấp ở lợn, do loại cúm típ A gây ra. Các đợt dịch thường xảy ra ở các đàn lợn gây tỷ lệ ốm cao cho chúng song lại hiếm khi làm chết lợn, tuy nhiên những người tiếp xúc với lợn nhiễm bệnh có nguy cơ nhiễm loại virus này từ lợn nếu chúng mang loại biến thể virus có thể gây nhiễm sang người. Chủng virus cúm này có thể biến thể thành dạng có thể gây lây từ người sang người, biến thể loại này đã gây ra sự bùng phát dịch cúm lợn năm 2009 , chủng virus phát hiện thuộc loại virus cúm C hoặc virus cúm A. Cúm lợn có xu hướng lây lan vào mùa thu và mùa đông song có thể lưu truyền quanh năm, có nhiều loại cúm lợn khác nhau và không ngừng biến đổi. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh (CDC), triệu chứng nhiễm cúm heo ở người nhìn chung giống như các triệu chứng của bệnh cúm và các bệnh giống như cúm. Các triệu chứng bao gồm sốt cao, ho, đau họng, đau mình, đau đầu, ớn lạnh và mệt mỏi. Một số bệnh nhân còn có triệu chứng khác lạ như tiêu chảy và nôn mửa.Các loại phụ cúm A H1N1, H1N2, H3N1, H3N2 và H2N3 là các biến thể virus được phát hiện gây ra cúm.
 |
| Cập nhật số ca mắc và tử vong do cúm A/H1N1 ở Ấn Độ đến ngày 4/3/2015 |
Tại sao dịch bệnh H1N1 bùng nổ ở Ấn Độ
Theo thông tin cập nhật từ Bộ Y tế Ấn Độ, từ khi bùng phát dịch H1N1 đến nay đã có 23.153 trường hợp được xác nhận nhiễm bệnh và 1.239 ca tử vong vì căn bệnh này. Trước đó, đại dịch cúm lợn toàn cầu 2009-2010 làm khoảng 50.000 người bị nhiễm bệnh và 2.744 ca tử vong ở nước này. Đợt dịch hiện tại đã nhìn thấy một tỷ lệ tử vong trong hai tháng đầu năm nay, làm cho việc phát hiện và quản lý đầu vô cùng khó khăn, điều mà các chuyên gia không mong đợi và không chuẩn bị đáp ứng. Như vậy, diễn biến dịch cúm lợn gây ra bởi vi rút cúm A H1N1 tại Ấn Độ đã nâng lên nhiều câu hỏi về khả năng của đất nước này có thường xuyên theo dõi bệnh nhiễm trùng đường hô hấp và được báo trước của một virus tiềm năng thường được lưu hành để gây ra một tình hình dịch bệnh ?. Cũng theo nguồn thông tin này, các phòng thí nghiệm trung tâm thuộc chương trình giám sát dịch bệnh (NCD tích hợp) và ICMR đều đủ khả năng kiểm soát dịch bệnh này.
Các phòng thí nghiệm trung tâm: Chương trình Giám sát dịch bệnh NCDC tích hợp
- Indira Gandhi Đại học Y, Shimla
- Viện Haffkines, Mumbai
- Viện Y tế dự phòng, Hyderabad
- Kasturba Gandhi Đại học Y, Manipal
- NE Indira Gandhi Viện khu vực, Shillong
- NIMHANS, Bangalore
- JIPMER, Puducherry
- CRI, Kasauli
- Trường Cao đẳng Y tế BJ, Ahmedabad
- NCDC, Delhi
- PGI, Chandigarh
Các phòng thí nghiệm trung tâm: ICMR
- Sher-e-Kashmir Viện Khoa học Y tế, Srinagar
- AIIMS, New Delhi
- Viện Bệnh tả và các bệnh đường ruột, Kolkata
- Viện nghiên cứu Y khoa khu vực, Dibrugarh
- Indira Gandhi Govt Medical College, Nagpur
- Viện Virus học, Pune
- Viện Virus học, Allapuzha
- Vua Viện Y tế dự phòng, Chennai
Vua George Medical College, Lucknow
Bứt phá bất ngờ (Caught unawares)
Những bứt phá bất ngờ của các trường hợp tử vong bắt đầu từ cuối tháng 12/2014 và đầu tháng 1/2015 cả ở miền Trung và nhiều bang của Ấn Độ. Tiến sĩ Aditya Aaterya, phụ trách Chương trình Rajasthan của Integrated Disease Surveillance (IDSP), đơn vị cấp nhà nước chịu trách nhiệm giám sát dịch cho biết: "Các bứt phá của dịch bệnh là bất ngờ, tình hình trở nên phức tạp bởi một mùa đông kéo dài thuận lợi cho virus, trong đó mùa lễ hội vào tháng mười hai-tháng Giêng tụ họp quần chúng trong các hình thức tổ chức đám cưới, vì vậy dịch bệnh có thể lây truyền dễ dàng. Mặc dù người ta không thể gán nó vào một yếu tố, thời tiết chỉ đóng góp một phần".
Deepak Bhatia, nhân viên IDSP cho Punjab cũng thừa nhận rằng sự bùng phát đột ngột và tử vong đã được thử thách: "Mức độ nhiễm khuẩn và tử vong trên toàn quốc là rất đáng lo ngại, những lý do chính xác cho sự gia tăng này sẽ phải được nghiên cứu nhưng mùa đông kéo dài là một điều kiện thuận lợi cho virus. Ngoài ra, sự lây lan bệnh từ tháng 4/2009 đến tháng 8/2010 trong đại dịch cuối cùng là hai tháng trùng thời gian này. Nguồn lực y tế là cực kỳ căng thẳng".
Một câu hỏi đặt ra là tại sao các trung tâm và các tiểu bang đã không lường trước được mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh hiện nay là kể từ khi đại dịch năm 2010, các trường hợp tử vong và ca mắc đã được kiểm soát và duy trì khá ổn định. Phải chăng sự ổn định này của gánh nặng bệnh tật làm cho hệ thống y tế trở nên tự mãn ?
Cần thường xuyên theo dõi (Need for regular monitoring)
Dịch bệnh chủ yếu xảy ra sau tháng mà cả trung tâm và các tiểu bang phát động các chiến dịch nâng cao nhận thức công chúng chuyên sâu, nói với các cộng đồng có nguy cơ cao những gì họ cần phải làm hay không; bắt đầu theo dõi và đảm bảo tính sẵn sàng và phân phối cho các quốc gia. Điều đó giải thích tại sao giữa tháng 1 và ngày 17/2/2015, số người chết do cúm là 663 ra của 10.025 trường hợp khẳng định trong khi các số điện thoại tương ứng từ 18/2 – 5/3/2015 là 586 so với 13.128 trường hợp. Điều này có nghĩa là hệ thống y tế dần dần đáp ứng tốt hơn, quản lý để kiểm soát tỷ lệ tử vong do cuối cùng đã nhận được mọi người báo cáo sớm để kiểm tra và điều trị nhưng thách thức là để phản ứng trước thời hạn.
Trưởng đại diện WHO tại Ấn Độ, Nata Menabde cho biết: "virus đường hô hấp, trong đó có cúm thường xảy ra trong những tháng mùa đông và có khả năng gây ra dịch bệnh. Virus H1N1 gây ra đại dịch 2009 ngay bây giờ là một loại virus cúm thông thường của con người và tiếp tục lưu hành trên toàn thế giới theo mùa. Tiêm chủng hàng năm là biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa nhiễm cúm theo mùa". Sau khi tuyên bố kết thúc đại dịch năm 2009, WHO đã cảnh báo tất cả các thành viên, các quốc gia rằng H1N1 sẽ tiếp tục lưu hành như một virus cúm theo mùa và họ phải tiếp tục giám sát của họ cho các bệnh giống cúm và nhiễm trùng hô hấp cấp tính xem xét cẩn thận hình thức khác thường.
Không đủ phòng thí nghiệm (Not enough labs)
Tuy nhiên năng lực của Ấn Độ trong giám sát bệnh cúm như là mới ra đời và phát triển chủ yếu là sau khi đại dịch năm 2009 vì bệnh mới cho nó. Ở miền Trung, giám sát và theo dõi bệnh là trách nhiệm của Trung tâm Quốc gia về kiểm soát dịch bệnh (National Centre for Disease Control_NCDC), ở New Delhi là một phần của các đơn vị ứng cứu khẩn cấp (Emergency Response Unit) của Bộ Y tế. Mỗi tiểu bang có nhân viên giám sát riêng của mình cho IDSP NCDC của giám sát dịch bệnh mới như dịch cúm lợn. Ở cấp Trung ương, chỉ có 12 phòng thí nghiệm thuộc Chương trình Giám sát bệnh tích hợp của NCDC và 9 người khác làm việc trực thuộc mạng lưới Hội đồng Nghiên cứu Y khoa Ấn Độ (Indian Council for Medical Research_ICMR). Năng lực của các quốc gia để kiểm tra cúm được giới hạn mặc dù sức khỏe là một chủ đề nhà nước, với vai trò Bộ Trung ương là chủ yếu của một hướng dẫn.
Uttar Pradesh, bang đông dân nhất của Ấn Độ chỉ có hai phòng thí nghiệm thử nghiệm tại Sanjay Gandhi PGI (cơ sở kiểm tra nhà nước) và Đại học Y Vua George (phòng thí nghiệm Trung ương), cả hai đều ở Lucknow. Haryana đã gửi mẫu mũi tăm đến NCDC, Delhi, và PGI, Chandigarh, với các báo cáo rằng kết quả thử nghiệm đã được thường bị trì hoãn bởi 3-4 ngày-một cái gì đó Haryana chuyển đến thư ký nội các Ajit Seth trong hội nghị video thông thường của ông về bệnh cúm lợn với thư ký giám đốc nhà nước. Tiến sĩ AK Awasthi, phụ trách Uttar Pradesh IDSP cho biết: "Chúng tôi đã rất may mắn rằng tỷ lệ tử vong tương đối thấp, chỉ có hai phòng thí nghiệm của chính phủ cho kiểm tra lợn cúm. Chúng tôi không chấp nhận báo cáo phòng thí nghiệm riêng, kiểm tra H1N1 là một thử nghiệm di truyền dựa trên đánh giá cao tay nghề". Cán bộ Punjab IDSP Dr Bhatia nói: "Chúng tôi đã gửi mẫu tới PGI và Delhi, nhưng bây giờ đã được viết cho chính phủ công nhận các phòng thí nghiệm virus học mới tại Amritsar Cao đẳng y tế".
Cơ sở hạ tầng và Tamiflu (Infrastructure and Tamiflu)
Tất cả các chuyên gia quản lý dịch bệnh hiện nay thừa nhận rằng hệ thống y tế cần phải học nhiều bài học, Tiến sĩ Awasthi cho biết: "Chúng tôi cần phải chuẩn bị trước, khởi động chiến dịch nâng cao nhận thức khoảng tháng mười, bắt đầu mùa cúm và giữ thuốc và vaccine cổ phiếu sẵn sàng". Vinny Mahajan, Hiệu trưởng trường Y tế Punjab cho rằng tạo ra nhận thức về căn bệnh này và nhận được mọi người báo cáo sớm là thách thức lớn nhất của tiểu bang.
Cung ứng thuốc cũng là một thách thức, kể từ trường hợp tải H1N1 giảm sau khi đại dịch năm 2009, việc sản xuất thuốc Tamiflu-WHO khuyến cáo loại thuốc chống virus cúm lợn - đình trệ. Hầu như tất cả các quốc gia trong năm nay báo cáo trục trặc ban đầu trong việc mua sắm thuốc này. Trong Punjab, thuốc có thể không được phân phối cho tất cả các bệnh viện huyện tại một đi kể từ khi mua sắm đã được diễn ra với số lượng hạn chế. Chỉ dần dần đã làm mọi thứ có được sắp xếp hợp lý, với hầu hết các quốc gia đang lên kế hoạch mua sắm trước cho mùa cúm tiếp theo. Các thuốc không hết hạn năm năm và có thể được thả nổi. Tiến sĩ AK Awasthi, phụ trách IDSP bang UP thừa nhận: "Vì không có trường hợp trong bốn năm qua, các nhà sản xuất lớn như Rajasthan dựa trên Hetero Drugs hạn chế việc sản xuất thuốc. Khi dịch đã diễn ra, đã có những thách thức sản xuất và mua sắm, xem xét. Rajasthan đã tự nhìn thấy một trường hợp tải nặng như vậy như láng giềng Gujarat".
Bộ Y tế tham gia vào ba loại thuốc điểm (drug-makers) - Hetero, Natco and Arco để đảm bảo cung cấp thường xuyên và gửi cổ phiếu cho các quốc gia, bên cạnh việc duy trì một cổ phiếu hiện đang đệm 1,60 lakh viên nang. Tamiflu, một loại thuốc Schedule X, chỉ có sẵn trên toa. Chính phủ vừa ra lệnh tất cả các bộ điều khiển ma túy nhà nước để đảm bảo rằng dược sĩ bán thuốc Schedule X lưu trữ Tamiflu. Điều này đã được thực hiện để sắp xếp sẵn thuốc, xem xét tình trạng của bệnh nhân có thể xấu đi trừ khi thuốc được quản lý trong thời gian.
Ở nhiều quốc gia, sự sẵn có của máy thở cũng là một thách thức. Punjab, ví dụ có khoảng 40 quạt thông gió trong hệ thống chính quyền, dân số của nó là khoảng 2,75 triệu rupee. Tiến sĩ Awasthi nói: "Có phải là đủ quạt thông gió trong hệ thống chính quyền, ở các bệnh viện tư nhân, các chi phí của việc đưa một bệnh nhân thở máy là 30.000 Rs đến 40.000 Rs mỗi ngày", những bệnh nhân báo cáo muộn để các bệnh viện có khó thở và đau ngực cấp tính và cần thở, các chuyên gia thừa nhận tham chiếu VIP thường có vấn đề về nguồn máy thở.
Không có chính sách vaccine (No vaccine policy)
Mặc dù WHO khuyến cáo tiêm chủng hàng năm như một biện pháp để ngăn chặn cúm, Ấn Độ không có chính sách về vắc-xin cúm. Kể từ khi virus cúm có khả năng đột biến to lớn, không có vaccine thống nhất cho căn bệnh này. Hàng năm, WHO khuyến cáo tiêm ngừa phát triển trên cơ sở các nghiên cứu tiên tiến của các chủng virus lưu hành trong mùa giải. Năm nay, các chủng lưu hành là H1N1, và được WHO khuyến cáo vắc xin, Trưởng đại diện WHO tại Ấn Độ, Nata Manabde cho biết: "Chúng tôi đã từng kêu với Bộ Y tế để làm tăng giám sát cúm cũng như chủng ngừa cúm trong các nhóm nguy cơ cao".
Tuy nhiên các Bộ cho rằng vắc-xin chỉ nên cho nhân viên y tế, khi được hỏi lý do tại sao, Arun Panda, Additional Secretary, Health cho biết: "Chúng tôi thiết lập một ủy ban chuyên gia để khuyên bạn nên cần cho vắc-xin cúm lợn và họ chỉ có nhân viên y tế được bảo hiểm và không cho công chúng nói chung". Theo các chuyên gia vaccine cúm không bao giờ là 100% hiệu quả và bất cứ ai nhận được một liều ngắn (shot) đều phải thực hiện theo biện pháp phòng ngừa khác. Vắc-xin cần được thực hiện vào đầu mùa cúm (tháng) và không ở đỉnh cao của truyền dẫn, như Ấn Độ đang chứng kiến. Vắc-xin này không có vai trò trong việc kiểm soát dịch bệnh, nó có hiệu lực khoảng hai tuần sau khi nó được dùng, hoặc khi truyền đã xảy ra trong cộng đồng. Một quan chức đứng đầu Bộ nói: "Để phát triển loại vắc-xin có hiệu quả, bạn cần phải biết gánh nặng y tế công cộng chính xác của căn bệnh này trong các nhóm mà bạn muốn giới thiệu loại vắc-xin. Chúng tôi không có kiến thức cơ bản đó, không giống như Mỹ và phương Tây, nơi mà ngân sách nghiên cứu sâu rộng cho phép phát triển hàng năm của vắc-xin cúm mới. Tại Ấn Độ, một loại vaccine như vậy chi phí 450 Rs Rs 500. Hơn một nửa ngân sách y tế của chúng tôi sẽ là cần thiết nếu chúng ta có để tiêm phòng chỉ có các loại có nguy cơ cao."
Tuy nhiên, Các NCDC bây giờ bắt đầu hệ thống giám sát cúm quốc gia để dự đoán bệnh và hướng dẫn chiến lược trong tương lai, có lẽ ngay cả một chính sách vaccine. Tính đến hôm nay, vắc-xin là tư nhân sẵn có và các chuyên gia nói rằng không có hại dùng chúng. Chỉ có chính phủ không thể tiêm chủng cho tất cả mọi người. "Nhóm nguy cơ cao có thể đi cho vắc-xin. Chính phủ đã không được khuyến cáo vắc xin cho công chúng bởi vì chúng tôi đã ở giữa các ổ dịch và cũng bởi vì nhân viên y tế cần chủng ngừa một nhiều hơn bất cứ ai khác", VM Katoch, cựu DG, ICMR cho biết.
Xu hướng đáng lo ngại tỷ lệ tử vong (Mortality trends worrying)
Các phân tích hiện tại của điện thoại cúm cho thấy nhóm có năng suất kinh tế tuổi (30 đến 45 tuổi và từ 45 đến 60) là ảnh hưởng nhiều nhất. Trong số bệnh nhân báo cáo cho điều trị với một sự chậm trễ trong ba ngày, có tỷ lệ tử vong 30%. Các chuyên gia cho rằng các dịch năm 2009 đã có trẻ em bị ảnh hưởng như nhau, những người lớn tuổi và những người có điều kiện hợp bệnh hoạn. "Giai cấp công nhân và thanh niên bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi vì họ ở lại muộn và được tiếp xúc với virus", Tiến sĩ Aditya Aaterya của Rajasthan IDSP nói. Bộ Y tế cũng khẳng định xu hướng, Tiến sĩ P Ravindran, Trưởng bộ phận ứng phó khẩn cấp trong Bộ (emergency response in the ministry) cho biết: "Chúng tôi đã nhìn thấy người chết cao hơn trong lớp hiệu quả kinh tế trong năm nay. Đây là một vấn đề để nghiên cứu sâu hơn nhưng nó xuất hiện rằng các quần thể chưa phơi sáng đã bị ảnh hưởng nhiều hơn thời gian này. Vi rút cúm là rất khác thường và không ai biết nó sẽ cư xử hoặc thậm chí tại sao một số tiểu bang đã thấy tử vong nhiều hơn những người khác".
Delhi, với các chiến dịch nâng cao nhận thức tích cực của nó, quản lý để hạn chế trường hợp tử vong đáng kể cho thấy 3.299 ca xác định (confirmed cases) nhưng chỉ có 10 trường hợp tử vong. Tiến sĩ Subodh Sharma, Giám đốc Y tế, Delhi cho biết: "Ngăn chặn nó rất dễ dàng, mọi người đều có thể làm điều đó bằng cách thực hành vệ sinh tay, từ những người có triệu chứng giống như cúm và thực hành khi ho".
Những hiểu biết về cúm lợn H1N1
Lịch sử bệnh cúm lợn H1N1
Vào năm 1918, lần đầu tiên người ta nhận thấy ở lợn mắc chứng bệnh mà triệu chứng giống như bệnh cúm ở người trong đại dịch cúm 1918, do thương tổn thể hiện giống nhau như thế nên bác sĩ Koen đã gọi tên bệnh mới này cho lợn là “cúm lợn” (Swine flu). Tuy nhiên đến năm 1930, các nhà khoa học mới phân lập được loại vi-rút này trên lợn, xác nhận là dòng H1N1. Sau đó, vào năm 1933 vi-rút dòng H1N1 của người cũng được phân lập. Giữa hai dòng H1N1 trên lợn và người này có phần rất giống nhau, vì vậy các nhà khoa học đưa ra giả thuyết H1N1 gây bệnh ở lợn và người có thể cùng một nguồn gốc. Các nghiên cứu hồi cứu trên các mẫu huyết thanh lưu trữ xác nhận thêm niềm tin là vi-rút gây đại dịch cúm ở người năm 1918 và vi-rút gây bệnh cúm ở lợn có chung nguồn gốc. Vì chỉ cho đến 1918 bệnh này mới phát hiện ở lợn, trong khi đó thì cúm ở loài người hiện diện đã lâu, cho nên giả thuyết ban đầu các nhà khoa học cho rằng bệnh cúm lây từ người sang lợn. Tuy nhiên không có đủ bằng chứng để xác định được nguồn lây chính xác là từ người sang lợn hay từ lợn sang người cho đến năm 1974, các nhà khoa học mới phân lập được vi-rút cúm của lợn này ở người, ca bệnh đầu tiên ở Fort Dix, tiểu bang New Jersey, Mỹ. Sau đó các xét nghiệm huyết thanh học ở người cũng cho thấy sự hiện diện của vi rút cúm H1N1, từ đó một đầu mối nghi ngở có thể đường lây là từ lợn, các vi-rút gây bệnh ở lợn vượt hàng rào chủng loại, truyền bệnh sang cho người. Các điều tra dịch tễ học trên diện rộng về sau cho thấy rằng mức độ vụ dịch lớn hay nhỏ tuỳ thuộc vào lượng kháng thể chống vi-rút cúm H1N1 ở người cao hay thấp; ngoài ra, người ta cũng thấy có một mối liên quan giữa quy mô nuôi lợn với tỷ lệ bệnh cúm trong vùng đó, vì vậy các nhà khoa học suy luận rằng chính vi-rút cúm ở lợn có thể là nguồn lây bệnh dịch tiềm tàng cho con người.
Nguyên nhân và đối tượng nguy cơ
Virus cúm hô hấp lợn H1N1 bao gồm ba loại - A, cúm B, C. lợn được gây ra bởi virus cúm loại A lây nhiễm con người, lợn và giống loài chim và có nhiều kiểu phụ thuộc vào sự kết hợp của H và N protein trên virus. Dịch bệnh như virus cúm A gây ra dịch cúm Tây Ban Nha 1918-1919 (do H1N1) giết chết 7 triệu người ở Ấn Độ; Cúm châu Á 1957-1959 (do H2N2); Hồng Kông cúm năm 1968 (do H3N2) và đại dịch cúm năm 2009 do H1N1. Đây là một bệnh nhiễm trùng trong không khí có thể được bắt từ những giọt của người nhiễm hoặc tiếp xúc trực tiếp. Đối tượng có nguy cơ cao là trẻ em, người già, phụ nữ mang thai, nhân viên y tế, những người có điều kiện bệnh hoạn (phổi, tim, bệnh gan thận, rối loạn máu, tiểu đường, bệnh lao, ung thư, vv), những phương pháp điều trị steroid dài hạn
Từ nhóm vi-rút H1N1 cổ điển đó, các đợt dịch sau này người ta còn phát hiện ra các dòng hỗn hợp và lai tạp khác của vi-rút cúm như có thể tìm thấy H1N1 ở loài chim, H3N2 có nguồn gốc từ người và dạng tái kết hợp H1N2 giữa chủng H1N1 cổ điển ở lợn với H3N2 ở lợn (giống với H3N2 ở người). Nếu chủng cúm H1N1 cổ điển H1N1 phổ biến ưu thế ở Bắc Mỹ trước đó thì cho đến năm 1990 đã bắt đầu có dấu hiệu thay đổi. Ở Canada, người ta phân lập được ở các con lợn bị cúm nhưng thủ phạm lại là H4N6 có nguồn gốc từ chim. Đến năm 1998 thì một vi-rút lợn dạng tái hợp mới H3N2 (lợn-người và chim-lợn-người) đã bắt đầu dấy lên ở Mỹ. Qua đó chứng tỏ vi-rút cúm A có sự biến đổi và truyền chéo giữa động vật và con người, cứ mỗi lần chuyển dạng kháng nguyên như vậy có khả năng gây ra những dịch cúm lớn và là nguy cơ của đại dịch.
Cấu trúc phân tử
Cấu trúc vi-rút cúm được chia làm ba nhóm A, B và C. Vi-rút nhóm B và C thường lành tính và chỉ gây các bệnh cảm cúm thông thường. Trong lịch sử các đại dịch cúm của thế giới, thủ phạm chỉ là vi-rút cúm A và mỗi một đại dịch cúm xảy ra, các khoa học gia cho rằng có vai trò biển đổi vật chủ, các vi-rút cúm ở động vật như heo và chim, vượt rào cản chủng loại lây sang người. Yếu tố quan trọng nhất của đại dịch là những vi-rút vượt rào cản chủng loại này có thể thích nghi ngay trong cơ thể người và có thể lây lan trực tiếp từ người sang người thì đại dịch cúm xảy ra. Tuy nhiên, điều này không phải dễ dàng. Đợt đại dịch cúm toàn cầu 1918, thủ phạm được nghi cho vi-rút cúm H1N1 nêu trên. Về vi-rút cúm A, được phân làm nhiều nhóm phụ dựa vào hai nhóm cấu trúc kháng nguyên bề mặt chính là HA (hemaglutinin antigen) và NA (neuraminidase antigen). Kháng nguyên HA đóng vai trò kết gắn vi rút vào các thụ thể (receptors) của vật chủ (người) và hoà vào màng tế bào của vật chủ để tiến hành chu kỳ nhân bản. Còn NA thì được cho rằng có vai trò giải phóng các thế hệ vi rút con cháu đó ra khỏi các tế bào của vật chủ và trợ giúp cho các vi rút có thể xâm nhập được vào lớp màng bọc ở các tế bào biểu mô hô hấp. Hiện tại đã nhận dạng được 15 phụ nhóm loại HA và 9 phụ nhóm loại NA.
Đáp ứng miễn dịch với vi-rút cúm A và đặc điểm kháng nguyên
Khi người bị nhiễm vi-rút cúm A thì đáp ứng miễn dịch của cơ thể là đầu tiên đánh vào các kháng nguyên HA và thứ phát vào NA, nghĩa là trong cơ thể người sản sinh ra các kháng thể gắn kết trực tiếp vào các kháng nguyên HA của vi-rút và làm vô hiệu hoá vi-rút này làm cho cơ thể có thể không bị bệnh hoặc bị nhẹ nhưng vì một lý do nào đó, trong một đợt cúm mới cũng là một loại vi-rút đó nhưng cấu trúc HA hoặc NA thay đổi, khi đó cơ thể con người chưa kịp sản sinh ra các kháng thể đặc hiệu để có thể tiêu diệt được ngay vi-rút, khi đó bệnh có thể nặng và có thể thành dịch lớn nếu độc tố của kháng nguyên trong vi-rút mới này quá mạnh. Trong khi đó, vi-rút cúm A được cho là loại vi-rút không ổn định, với các kháng nguyên bề mặt HA và NA dễ biến đổi. Mặc dù việc HA và NA trong vi-rút được kiểm soát bởi một gen nhưng nhiều thành phần quan trọng khác của vi rút cúm được kiểm soát bằng nhiều gen hoặc sự tương tác của đa gen. Vì thế, các đột biến điểm hoặc các tái hợp di truyền mà có dính líu đến bất kỳ một trong 8 phân đoạn RNA nào của vi rút cúm nhóm A đều có thể có ảnh hưởng sâu rộng đến thay đổi trong vật chủ, vi rút và có nguy cơ tiềm tàng cho một đợt dịch cúm. Nhờ vào sự tiến bộ của các kỹ thuật sinh học phân tử, phân tích di truyền được cả 8 phân đoạn RNA của vi rút, đã mở ra một khung trời khám phá mới đầy thú vị liên quan đến việc đi truy tìm nguồn gốc của vi rút cúm và xây dựng các chiến lược phòng chống bệnh cúm nhóm A ở động vật. Nếu chúng ta có cách nào đó có thể tác động vào cấu trúc di truyền của vi-rút cúm A, làm cho chúng giữ ổn định cấu trúc và không đột biến thì chúng ta có thể kiểm soát được mức độ gây dịch.
Tuy nhiên, việc duy trì được các vi rút cúm nhóm A trong quần thê vật chủ tự nhiên phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như hoạt chất, vật chủ và môi trường và sự tương tác giữa các yếu tố này với nhau. Bất kỳ có một sự biến đổi nào trong các yếu tố này đều có thể làm thay đổi khả năng nhiễm bênh, khả năng lây nhiễm, độc tính vi rút, hoặc biến đổi vật chủ của vi rút và các mô hình dịch tễ. Lịch sử và các bằng chứng cho thấy có hiện tượng nhảy cóc của vi-rút A từ vật chủ là lợn hoặc chim sang người thì khi đó có diễn ra một tỷ lệ đột biến vi-rút lớn xảy ra cho đến khi nó thích nghi được với vật chủ mới. Bằng chứng cho thấy hình như lợn là cái nguồn sản sinh ra những vi-rút A lai tạp mới giữa các loài vi-rút giữa lợn-chim-người và chính từ “nguồn phát sinh” này mà một đại dịch cúm mới có thể xảy ra. Nếu giả định này đúng, thì có thể có các chu kỳ sản sinh các vi rút cúm mới xuất hiện ở heo. Đợt dịch cúm nghiêm trọng ở người xảy ra tại Mê-hi-cô trong tháng qua, đã lan sang Hoa kỳ và một số nơi khác qua khách du lịch mà vi-rút cúm có nguồn gốc là vi-rút cúm H1N1, liệu đây có phải là một vòng xoắn chu kỳ mới của nó không? Các nhà khoa học đang quan tâm nghiên cứu.