Trong các đợt lũ lụt, tai nạn đuối nước đã xảy ra gây nên những trường hợp bị tử vong. Nguyên nhân tử vong đuối nước thường do sự bất cẩn của người lớn để trẻ nhỏ rơi xuống nước, không biết bơi khi ngã té xuống nước, bơi lội bị chuột rút, sóng đánh cuốn đập vào cây, đuối sức; bị kẹt trong khi bơi lặn để cứu người, mò vớt vật dụng bị chìm... Ngoài ra cũng có thể do bị động kinh, bệnh tật, yếu chân, cầu đi trơn trợt, say rượu... bị ngã xuống nước; chìm ghe xuồng, tàu thuyền; điện giật, sập nhà và rơi xuống nước.
Biện pháp phòng chống đuối nước trong cộng đồng
Để phòng chống đuối nước trong cộng đồng có hiệu quả khi lũ lụt xảy ra, cần thực hiện các biện pháp theo phương châm 4 tại chỗ.
1.- Ở các điểm xung yếu có đội cứu nạn, cứu đuối gồm những thanh niên biết bơi giỏi được tập huấn về cứu nạn, cứu đuối; được trang bị áp phao, phao tròn; hiểu biết thông thạo các dòng chảy... và trực ứng cứu 24/24 giờ tại điểm xung yếu. Tại các điểm xung yếu có treo cờ chữ thập đỏ và một phao buộc là dấu hiệu có đội cứu nạn, cứu đuối.
2.- Tổ chức điểm giữ trẻ nhỏ tập trung theo các cụm dân cư nhưng mỗi gia đình cũng không nên bất cẩn đối với các trẻ nhỏ đang còn bú và dưới 5 tuổi. Các trường học cần tổ chức huấn luyện bơi lội cho các trẻ lớn. Tùy theo từng địa phương, cộng đồng người dân nên phổ biến các kỹ thuật sơ cấp cứu ngạt nước, sơ cấp cứu người bị nạn; nếu có điều kiện cần trang bị áp phao, phao tròn, phao bè, phao ván cho các cá nhân hoặc tập thể đi làm nhiệm vụ trên sông nước ở các vùng xung yếu. Tại những nơi nguy hiểm, cần cắm bảng báo hiệu ở những nơi nước sâu, chảy siết.
3.- Khi lũ lụt ở thượng nguồn dâng cao đột ngột, người dân thường bị bất ngờ và dễ bị nước cuốn trôi nên thường phải trèo lên mái nhà, leo lên các cây lớn, bụi tre già cao. Trong các trường hợp này tốt nhất là nên mang theo can nhựa để làm phao nổi cùng người nếu bị rơi xuống nước. Các đội cứu nạn, cứu đuối cần triển khai nhanh chóng việc tìm kiếm bằng đi ghe xuồng đến các nơi người dân bị nạn để cứu nạn nhân đang trú nạn trong các tình thế nguy hiểm đã nêu trên. Quân đội có thể huy động máy bay trực thăng cứu nạn ở những tình huống nguy hiểm, khẩn cấp cần được hỗ trợ.
Các trạm y tế nên xây dựng ở những điểm cao và có hai tầng để bảo đảm việc cứu chữa cho người dân bị nạn, bị ngạt nước do đuối nước hoặc bị bệnh tật trong lũ lụt. Cơ sở y tế ở các vùng thường hay xảy ra lũ lụt phải có thuyền, ghe xuồng, áo phao cá nhân để có thể đi đến các điểm tập trung dân cư tránh lũ lụt, các thôn ấp ở xa để vừa thực hiện công tác truyền thông giáo dục sức khỏe, phòng chống tai nạn trên sông nước gây đắm chìm, đuối nước; tuyên truyền vệ sinh phòng chống dịch bệnh vừa thực hiện tốt công tác sơ cấp cứu, khám chữa bệnh cho người dân ở các địa bàn bị ngập lụt; thực hiện châm ngôn “sống chung với lũ lụt trong mùa lũ lụt”.
4.- Nhanh chóng sơ cấp cứu nạn nhân bị đuối nước tại chỗ bằng cách ném phao, các vật liệu nổi như can nhựa, ống tre nứa để nạn nhân đang đắm chìm bắt lấy. Nếu nạn nhân bị đắm chìm gần bờ thì dùng cây sào, đoạn dây thừng ném xuống cho nạn nhân nắm lấy để kéo vào bờ. Người tham gia cấp cứu đuối nước nếu có áo phao thì phải mặc vào, nếu có thuyền hoặc ghe xuồng thì dùng phương tiện này để ra cứu nạn nhân bị đuối nước. Khi có hai người cứu nạn thì một người xuống nước, quanh thắt lưng buộc sợi dây dài bảo hiểm để một người đứng ở trên bờ nắm lấy đầu dây còn lại nhằm giúp hỗ trợ kéo vào bờ.
Khi người cứu nạn bơi tới gần nạn nhân bị đuối nước, dùng tay nắm lấy tóc hoặc tay, chân rồi kéo vào bờ; bảo nạn nhân bình tĩnh và để hai tay phía sau người. Cũng có thể ôm chặt nạn nhân trên người của người cứu nạn, một tay xốc qua nách giữ chặt phần cằm hàm miệng của nạn nhân để thực hiện động tác nâng cằm và mặt của người bị nạn lên khỏi mặt nước và bơi ngữa đưa nạn nhân vào bờ. Khi đưa được nạn nhân vào đến bờ an toàn, người cứu đuối dùng hai tay ôm phần ngực nạn nhân với tư thế để thân và mông ở vị trí cao, đầu ở vị trí thấp để nước từ đường hô hấp và từ bụng chảy ra. Cần chú ý để nhanh chóng tháo nước từ trong bụng và trong đường hô hấp chảy ra dễ dàng, người cứu đuối có thể dùng động tác vát nạn nhân trên vai, cầm hai chân nạn nhân dốc ngược hoặc đặt nạn nhân nằm ở tư thế nghiêng, hơi sấp, đầu thấp nghiêng để đề phòng nạn nhân không bị ngạt thở do chất nôn ra trào ngược vào đường thở. Cũng có thể ép cho nước trong bụng và đường hô hấp tràn ra ngoài bằng cách để bụng nạn nhân trên đùi hoặc dùng hai tay nâng vùng bụng trên nạn nhân lên và nên nhớ để tư thế đầu nạn nhân thấp hơn ngực. Lau hoặc móc đất cát ở trong mũi, miệng để làm thông thoáng và sạch đường thở. Sau khi đã thực hiện các kỹ thuật cấp cứu đuối theo các phương pháp nêu trên, để nạn nhân ở tư thế hồi phục an toàn với vị trí đặt đầu nạn nhân ở tư thế thấp và nghiêng để nếu còn nước trong đường hô hấp thì nước dễ dàng tiếp tục trào ra ngoài. Khám xét ngay tình trạng của nạn nhân để đánh giá nạn nhân còn tự thở được hay không bằng sợi gạc, sợi bông để gần mũi, xem mạch đập, bụng có chướng hay không... Nếu nạn nhân không còn thở, cần nhanh chóng thực hiện phương pháp hô hấp nhân tạo, ép tim ngoài lồng ngực và hà hơi thổi ngạt để cấp cứu tình trạng ngạt thở. Sau đó cởi quần áo ướt của nạn nhân ra và ủ ấm ngay bằng cách đắp chăn vải, túi chườm nóng nếu có... Người cứu nạn, cứu đuối có thể dùng cảm giác thân nhiệt của bàn tay để khám xem nạn nhân có da lạnh hay ấm. Để nạn nhân nằm yên, khám xem màu niêm mạc môi nhạt, tím hay hồng; màu da chung và màu da ở nền các móng tay nhợt nhạt, tím hay hồng; trên da có xuất hiện các vết màu vân không... để tiên lượng dấu hiệu sinh tồn. Cần chú ý không để nạn nhân tự vận động, không xoa bóp da cơ nạn nhân để tránh sự tiêu hao năng lượng còn dự trữ rất ít trong cơ thể. Chuyển nạn nhân nằm yên với tư thế đầu thấp lên trên cáng và đưa về ngay cơ sở y tế nơi gần nhất và thuận tiện nhất. Nếu nạn nhân bất tỉnh, phải đặt đầu ở tư thế không để lưỡi tụt về phía sau gây cản trở đường thở. Nên nhớ rằng phải ủ ấm cho nạn nhân và vận chuyển một cách nhẹ nhàng.
Phân loại nạn nhân bị đuối nước để cấp cứu hiệu quả tại cơ sở y tế
Nạn nhân bị đuối nước khi chuyển đến cơ sở y tế cần được phân loại để xử trí một cách có hiệu quả nhằm phục hồi nhanh chóng tình trạng sức khỏe, cứu sống người bị nạn. Có nhiều thể loại khác nhau như thể rất nặng hoặc nguy kịch, thể nặng, thể vừa và thể nhẹ.
Thể rất nặng hoặc nguy kịch với tình trạng nạn nhân bị ngạt thở cấp tính do đuối nước dẫn đến hôn mê sâu hay bất tỉnh, vật vả, kích động, thở rất chậm và yếu hoặc ngừng thở; huyết áp hạ thấp, bắt mạch ở động mạch cảnh, động mạch đùi thấy đập rất yếu, tim đập không đều nhịp; da lạnh, màu tím đậm hoặc nhợt nhạt, trắng bệch, có những vết màu. Trường hợp này nếu nạn nhân không được cấp cứu kịp thời để hồi sinh hô hấp, hồi sức tuần hoàn nhanh chóng và có hiệu quả sẽ dẫn đến hội chứng mất não do não không được cung cấp oxy, tim ngừng đập và toan chuyển hóa nặng, nạn nhân sẽ tử vong. Các dấu hiệu nạn nhân đã bị tử vong được ghi nhận với những triệu chứng nhãn cầu mềm, da có mảng tím, nhiệt độ ở hậu môn thấp dưới 25oC, toàn bộ thân thể cứng đờ, lạnh toát.
Thể nặng với tình trạng nạn nhân bị ngạt thở cấp tính do đuối nước dẫn đến hiện tượng thiếu oxy nặng ở mô tế bào làm cho nạn nhân có tinh thần lú lẫn, u ám, có cơn kích động, thở nhanh và gấp xen kẽ với ngừng thở, da tím sẫm; mạch ngoại vi tuy vẫn còn bắt được nhưng rất yếu, mạch bắt ở động mạch cảnh và động mạch đùi còn đập rõ, tim đập nhanh, huyết áp thấp, thân nhiệt hạ thấp.
Thể vừa với tình trạng nạn nhân bị ngạt thở cấp tính do đuối nước dẫn đến hiện tượng thiếu oxy ở mô thế bào mức độ vừa. Nạn nhân còn tỉnh táo, minh mẫn nhưng tinh thần thể hiện sự lo âu; nhịp thở nhanh và nông, đường thở tuy thông thoáng nhưng còn đờm tiết dịch bị ứ đọng cản trở sự lưu thông không khí, màu da tím; trạng thái tuần hoàn như mạch đập, nhịp tin, huyết áp tương đối ổn định; thân nhiệt hạ, nạn nhân bị mệt mỏi và suy nhược.
Thể nhẹ với tình trạng nạn nhân còn tỉnh táo, minh mẫn, thở đều nhịp và rõ, không còn tắc nghẽn đường thở; trạng thái tuần hoàn như mạch đập, nhịp tim, huyết áp ổn định; nạn nhân có da lạnh, mệt mỏi, còn có cơn rét run phản ánh hiện tượng chưa thật sự hồi phục sau khi được cứu đuối nhưng đã ở trạng thái tương đối ổn định.
Khuyến nghị
Các cơ sở y tế khi tiếp nhận nạn nhân bị đuối nước trong lũ lụt cần tổ chức phân loại với các mức độ như đã nêu trên để tập trung xử lý biện pháp một cách phù hợp và có hiệu quả nhằm cứu sống nạn nhân. Các cấp cứu viên trong đội cứu nạn, cứu đuối cũng nên nhớ rằng chỉ được phép vận chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế nơi gần nhất và thuận tiện nhất khi đã thực hiện đầy đủ những phương pháp cứu thoát nạn nhân ra khỏi trạng thái ngạt thở cấp tính ngay tại chỗ bị nạn bằng các kỹ năng sơ cấp cứu đã được tập huấn, đào tạo, hướng dẫn. Những địa phương nào triển khai thực hiện được các biện pháp phòng chống đuối nước, trong đó xây dựng được các đội cứu nạn, cứu đuối hoàn chỉnh; đặc biệt là ở những vùng thường xuyên xảy ra lũ lụt và khi có thảm họa lũ lụt gây nên thì nơi đó có khả năng giảm thiểu tai nạn đuối nước trong cộng đồng một cách có hiệu quả.