Hàng năm cứ mỗi lần đến dịp lễ, tết, hội hè; cộng đồng người dân thường phải đối mặt với nhiều nguy cơ bị tai nạn, thương tích. Các tai nạn, thương tích trong sinh hoạt vào thời điểm này có chiều hướng gia tăng, gây nên hậu quả nghiêm trọng; làm ảnh hưởng đến sức khỏe, sự tàn phế, kể cả tính mạng con người. Cần biết về tình hình tai nạn, thương tích để cảnh báo, đề phòng và xử trí phù hợp.
Khái niệm về tai nạn, thương tích
Tai nạn là một sự kiện xảy ra bất ngờ, có thể có hoặc không có nguyên nhân rõ ràng, tác động đến mọi mặt về sức khỏe, đời sống của cá nhân và cộng đồng. Thương tích còn gọi là chấn thương, không phải là tai nạn mà là những sự kiện có thể dự đoán trước và phần lớn có thể phòng tránh được. Thương tích gây nên với các mức độ khác nhau làm ảnh hưởng đến tình sức khỏe do những tác động từ bên ngoài như tác nhân cơ học, nhiệt học, hóa chất hoặc chất phóng xạ... Các tác nhân này tác động với mức quá ngưỡng chịu đựng của cơ thể hoặc do cơ thể thiếu các thành phần cơ bản để suy trì sự sống như thiếu ôxy hay hạ thân nhiệt.
Tai nạn, thương tích có thể xảy ra với bất cứ ai, với bất kỳ hoàn cảnh nào trong sinh hoạt, lao động, vận chuyển, đi lại, vui chơi, học tập, giải trí và ngay cả trong đời sống gia đình. Tai nạn, thương tích gây nên tổn thương cho cơ thể tùy theo mức độ, sự nguy hiểm, lứa tuổi người lớn hay trẻ em, mức độ nguy hiểm của môi trường nơi xảy ra tai nạn với số người có mặt tại hiện trường. Có loại tai nạn, thương tích gây nên do không chủ ý hoặc có sự chủ ý. Thương tích gây nên không chủ ý như đuối nước, tai nạn giao thông, ngộ độc, bỏng, ngã, nghẹn hóc, điện giật, súc vật cắn... Thương tích gây nên có sự chủ ý của người bị tai nạn hay do những người khác như lạm dụng, bạo lực, đánh nhau, tự tử, chiến tranh...
Thực trạng tình hình
Tình trạng tai nạn, thương tích vào các dịp lễ, tết hàng năm thường xảy ra khá phổ biến ở nhiều địa phương trên cả nước do nhu cầu sinh hoạt, đi lại, vui chơi, giải trí, thăm thân... của người dân trong những ngày này gia tăng. Theo thống kê, nước ta đang trải qua một thời kỳ chuyển tiếp về mặt dịch tễ học của cơ cấu bệnh tật. Tình hình tử vong và thương tật do tai nạn, thương tích hay chấn thương và các bệnh không lây nhiễm ngày càng gia tăng. Sự gia tăng nhanh chóng tỷ lệ chấn thương và các bệnh không lây nhiễm đã và đang tạo ra một áp lực lớn đối với hệ thống y tế vốn đã hoạt động quá tải ở nước ta nói chung và hệ thống cấp cứu y tế còn hạn chế nói riêng.
Khả năng đáp ứng về cấp cứu y tế và cấp cứu chấn thương của nước ta hiện nay còn gặp rất nhiều khó khăn như thiếu nhân viên y tế đủ trình độ và kinh nghiệm, thiếu nguồn tài liệu đào tạo, tài liệu tham khảo và các khóa đào tạo thích hợp liên quan; thiếu trang thiết bị phục vụ, đặc biệt là phương tiện vận chuyển cấp cứu và khả năng tiếp cận các nguồn hỗ trợ kỹ thuật, nhất là hạn chế về tổ chức hệ thống cấp cứu.
Trong điều kiện nguồn lực có hạn tại nước ta, cần xác định và ưu tiên áp dụng các biện pháp với chi phí thấp nhưng đạt hiệu quả cao như tăng cường đào tạo cấp cứu y tế, tổ chức hợp lý dịch vụ cấp cứu. Quá trình xây dựng và phát triển năng lực của hệ thống cấp cứu y tế cũng cần được xã hội hóa để huy động được nhiều nguồn lực cùng tham gia.
Hệ thống dịch vụ cấp cứu y tế
Hệ thống dịch vụ cấp cứu y tế là một hệ thống bao gồm nhiều bộ phận như dự phòng, chăm sóc trước nhập viện, chăm sóc tại bệnh viện, phục hồi chức năng với mục tiêu chung là bảo đảm sức khỏe và sức lao động cho người dân.
Các yếu tố hình thành dịch vụ cấp cứu y tế phải thực hiện đồng hành với nhau như công tác dự phòng bằng biện pháp tuyên truyền, giáo dục sức khỏe, nâng cao nhận thức hiểu biết của người dân là yếu tố quan trọng hàng đầu; công tác chăm sóc trước nhập viện bằng hoạt động phân loại nạn nhân, vận chuyển, xử trí ban đầu; công tác chăm sóc tại bệnh viện bằng hoạt động chăm sóc tại phòng cấp cứu, phòng phẫu thuật, phòng chăm sóc đặc biệt; công tác phục hồi chức năng bằng hoạt động phục hồi lại sức lao động, giảm các tác động của thương tật, bệnh tật.
Hệ thống cấp cứu ngoại viện của nước ta hiện nay mới bắt đầu phát triển, khả năng đáp ứng hoạt động chỉ mới đạt được từ 10 đến 15% nhu cầu vận chuyển cấp cứu tại những nơi đã có hệ thống vận chuyển cấp cứu. Bộ phận điều hành thường nằm trong trung tâm vận chuyển cấp cứu. Sự liên lạc giữa trung tâm vận chuyển cấp cứu, xe ô tô cấp cứu và các bệnh viện còn rất hạn chế, ảnh hưởng đến tính kịp thời của vận chuyển cấp cứu. Trang bị xe ô tô cứu thương, trang thiết bị sơ cấp cứu trên xe ô tô còn thiếu và nghèo nàn. Việc đào tạo cho các cán bộ, nhân viên cấp cứu chưa được thường xuyên và bài bản. Ngoài ra, mức độ xã hội hóa chưa cao, thiếu sự gắn kết xe ô tô cấp cứu của y tế tư nhân vào mạng lưới điều động của trung tâm vận chuyển cấp cứu.
Chăm sóc chấn thương trước nhập viện
Tại nước ta, thương tích hay chấn thương do tai nạn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở tất cả các nhóm tuổi từ 1 đến 50 tuổi. Các loại thương tích thường gây nên tử vong và tình trạng tàn phế gồm tai nạn giao thông, ngộ độc thực phẩm, bỏng, ngã, đuối nước, súc vật cắn... Chấn thương hiện nay là một vấn đề lớn đang được toàn xã hội quan tâm vì ngoài các tổn thất trực tiếp về mặt sức khỏe, chi phí điều trị; nó cũng là nguyên nhân làm giảm tuổi thọ, giảm năng suất lao động và thu nhập. Sự gia tăng nhanh chóng tỷ lệ thương tích hay chấn thương của người dân trong cộng đồng đã tạo ra áp lực lớn đối với hệ thống y tế vốn đã hoạt động quá tải tại nước ta nên vấn đề dự phòng các tai nạn, thương tích hay chấn thương xảy ra có vai trò rất quan trọng, cùng đồng hành bên cạnh các biện pháp cải thiện năng lực chăm sóc chấn thương trước nhập viện và tại bệnh viện.
Chăm sóc chấn thương trước nhập viện cần được quan tâm vì các trường hợp tử vong do thương tích nặng xảy ra với 3 giai đoạn: Xảy ra tức thời do bị chấn thương quá nặng. Xảy ra trung gian trong vài giờ sau khi bị tai nạn, thường là hậu quả của các tình trạng có thể điều trị được. Xảy ra trong nhiều ngày, nhiều tuần sau thương tích ban đầu, thường là hậu quả của nhiễm trùng, suy giảm chức năng của nhiều cơ quan, biến chứng muộn của chấn thương.
Cách tốt nhất để giảm tử vong hay bị tàn phế do tai nạn, thương tích là tuyên truyền, giáo dục, áp dụng các biện pháp phòng ngừa tai nạn, thương tích. Tuy vậy, khi tai nạn, thương tích đã xảy ra, việc chăm sóc chấn thương trước viện cần được thực hiện tốt để có thể làm giảm thiểu những hậu quả, biến chứng tạo nên.
Giờ vàng trong chăm sóc chấn thương trước nhập viện
Trong nghiên cứu và trên thực tế cho thấy, việc chăm sóc nạn nhân bị tai nạn, thương tích trong vòng 1 giờ đầu, thường được gọi là “1 giờ vàng” từ sau khi xảy ra tai nạn, thương tích có ý nghĩa quyết định về sự sống còn của nạn nhân, đặc biệt đối với nạn nhân bị chấn thương nặng. Trong “1 giờ vàng” này, việc đánh giá và xử trí các trường hợp bị tai nạn, thương tích tại hiện trường không nên vượt quá 10 phút; thường được gọi là “10 phút bạch kim”.
Các nguyên nhân gây nên tử vong do tai nạn, thương tích hay chấn thương thường gặp trong cộng đồng gồm tắc đường thở, suy hô hấp; chảy máy ngoài; bị chấn thương trực tiếp vào đầu, ngực, bụng; không phát hiện và xử trí kịp thời tình trạng sốc. Trong vòng 1 giờ đầu tiên từ sau khi xảy ra chấn thương, cần ưu tiên thực hiện các biện pháp để đạt được các mục tiêu gồm: đánh giá nhanh, kiểm tra các tình trạng có thể đe dọa đến tính mạng của nạn nhân như kiểm soát đường thở, suy hô hấp và chảy máu; đánh gia nhanh, xử trí tình trạng sốc và thiếu ôxy; vận chuyển nhanh nạn nhân đến cơ sở y tế phù hợp. Đồng thời cần chú ý bảo đảm an toàn tại hiện trường nơi xảy ra tai nạn, thương tích cho nhân viên y tế, nạn nhân và những người chung quanh. Ngoài ra, để đạt được kết quả tốt nhất trong việc chăm sóc chấn thương trước nhập viện trong “giờ vàng”, cần có sự phối hợp hiệu quả và kịp thời giữa các lực lượng tham gia sơ cấp cứu ban đầu tại hiện trường như sơ cứu viên cộng đồng, nhân viên cấp cứu y tế, dịch vụ vận chuyển, phòng cấp cứu, phòng phẫu thuật...
Bảo đảm an toàn cộng đồng khi tết đến, xuân về
Khi tết đến, xuân về; các nhu cầu sinh hoạt của cộng đồng người dân như vận chuyển, đi lại, vui chơi, giải trí, thăm thân... sẽ gia tăng và cùng đồng hành với những loại tai nạn, thương tích có thể xảy ra làm ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng, sự tàn phế của con người nếu không được phòng ngừa tốt. Hậu quả mang lại sẽ là một gánh nặng lớn cho cả gia đình và xã hội.
Bộ Y tế đã có Chỉ thị số 05/CT-BYT ngày 14-04-2011 về việc tăng cường công tác phòng, chống tai nạn thương tích tại cộng đồng giai đoạn 2011-2015. Nội dung của chỉ thị đã chú trọng các vấn đề như: Tăng cường tuyên truyền nâng cao ý thức cho cộng đồng trong phòng, chống tai nạn, thương tích. Củng cố năng lực chăm sóc chấn thương trước viện cho mạng lưới nhân viên y tế ở các tuyến và huy động nhiều đối tượng cùng tham gia. Tiếp tục thực hiện việc triển khai các mô hình xây dựng cộng đồng an toàn. Tăng cường thực hiện và nâng cao chất lượng công tác giám sát tai nạn, thương tích tại cộng đồng.
Mong rằng tất cả các sinh hoạt của người dân trong cộng đồng khi tết đến, xuân về sẽ giảm thiểu những tai nạn, thương tích xảy ra từ ý thức tự bảo vệ, phòng ngừa tích cực của mỗi người để mọi nhà đều có được niềm vui trọn vẹn.