Ngày 9/12/2015. BRUSSELS. Tổ chức Y tế thế giới (WHO)-Báo cáo mới báo hiệu tiến bộ quốc gia trên con đường tiến đến loại trừ sốt rét (New report signals country progress in the path to malaria elimination). Theo ước tính mới của WHO, có một sự gia tăng đáng kể số lượng các quốc gia tiến tới loại trừ bệnh sốt rét với những nỗ lực phòng chống đang tiết kiệm hàng triệu đô la dành cho chi phí chăm sóc y tế trong 14 năm qua ở nhiều nước châu Phi.
Theo "Báo cáo sốt rét Thế giới năm 2015" (World Malaria Report 2015) mới công bố của WHO, hơn một nửa (57/106) quốc gia có bệnh sốt rét vào năm 2000 đã đạt được trong việc giảm các ca sốt rét mới ít nhất là 75% vào năm 2015, trong khoảng thời gian đó 18 quốc gia giảm số ca sốt rét của họ tới 50-75%. Trên khắp vùng cận Saharan châu Phi, việc ngăn chặn các trường hợp mắc bệnh sốt rét mới đã giúp tiết kiệm chi phí lớn cho những nước lưu hành bệnh. Các ước tính mới được trình bày trong báo cáo của WHO cho thấy việc làm giảm các trường hợp sốt rét do các hoạt động phòng chống sốt rét đã tiết kiệm được khoảng 900 triệu đô la trong chi phí điều trị trong khu vực từ năm 2001 đến 2014. Màn tẩm hóa chất diệt đóng góp các khoản tiết kiệm lớn nhất, tiếp theo là liệu pháp kết hợp dựa vào artemisinine và phun tồn lưu trong nhà. "Kể từ khi bắt đầu của thế kỷ này, đầu tư vào công tác phòng chống bệnh sốt rét và điều trị đã ngăn chặn hơn 6 triệu người chết", Tiến sĩ Margaret Chan, Tổng Giám đốc WHO cho biết: "Chúng ta biết những gì hiệu quả, còn thách thức hiện nay là phải làm nhiều hơn".
Tiến bộ trong khu vực (Regional progress)
Lần đầu tiên kể từ khi WHO bắt đầu cho điểm số, khu vực châu Âu báo cáo không có các ca bệnh sốt rét tại chỗ. Thành tựu này có thể được thực hiện thông qua lãnh đạo mạnh mẽ từ cấp quốc gia, sự hỗ trợ kỹ thuật từ WHO và hỗ trợ tài chính từ Quỹ toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét. Từ năm 2000, tỷ lệ tử vong do sốt rét đã giảm 85% ở khu vực Đông Nam Á, 72% ở khu vực châu Mỹ, 65% ở khu vực Tây Thái Bình Dương và 64% ở khu vực Đông Địa Trung Hải. Trong khi khu vực châu Phi tiếp tục mang gánh nặng sốt rét cao nhất, ở đây đã có những thành tựu đầy ấn tượng: trong 15 năm qua, tỷ lệ tử vong sốt rét đã giảm 66% trong số tất cả các nhóm tuổi và 71% ở trẻ em dưới 5 tuổi-một quần thể đặc biệt dễ bị bệnh.
Tiến trình hướng tới mục tiêu toàn cầu (Progress towards global targets)
Tiến bộ ở cấp quốc gia và khu vực trong phòng chống bệnh sốt rét được phản ánh trong các xu hướng bệnh tật toàn cầu, từ năm 2000 tỷ lệ mắc và tử vong sốt rét giá đã giảm 37% và 60%, tương ứng, trên toàn thế giới. Ở trẻ em dưới 5 tuổi, tỷ lệ tử vong sốt rét đã giảm 65%. Ước tính có khoảng 6,2 triệu ca tử vong đã được ngăn chặn kể từ năm 2000. Theo báo cáo, mục tiêu 6C trong các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDGs) nhằm mục đích ngăn chặn và đẩy lùi tỷ lệ mắc sốt rét trên toàn cầu từ năm 2000 đến 2015 đã đạt được. Tiến bộ đáng kể cũng được thực hiện nhằm hướng tới mục tiêu của Đại Hội đồng Y tế Thế giới (WHA) năm 2005 về việc giảm 75% gánh nặng toàn cầu của bệnh sốt rét vào năm 2015.
Gia tăng quy mô trong phòng chống bệnh sốt rét (Scale-up in malaria control)
Tiến bộ đạt được, một phần lớn, từ việc triển khai hàng loạt các biện pháp can thiệp phòng chống sốt rét hiệu quả và chi phí thấp, từ năm 2000 gần 1 tỷ màn tẩm hóa chất diệt được phân phối ở vùng cận Saharan châu Phi, đến năm 2015 khoảng 55% dân số sống ở khu vực này đã được ngủ dưới màn chống muỗi, tăng chưa đầy 2% trong năm 2000. Test chẩn đoán nhanh đã làm cho nó dễ dàng hơn để nhanh chóng phân biệt giữa sốt do sốt rét và không do sốt rét, cho phép điều trị kịp thời và thích hợp. Sự gia tăng mạnh về test chẩn đoán bệnh sốt rét đã được báo cáo tại khu vực châu Phi của WHO: từ 36% các ca nghi ngờ mắc bệnh sốt rét vào năm 2005 lên 65% số trường hợp vào năm 2014. Liệu pháp kết hợp dựa vào Artemisinin (ACTs), được đưa vào sử dụng rộng rãi trong thập kỷ qua, đã có hiệu quả cao với P. falciparum, chủng ký sinh trùng phổ biến nhất và gây chết người ảnh hưởng đến con người. Ước tính có khoảng 663 triệu trường hợp mắc bệnh sốt rét đã được ngăn chặn ở tiểu vùng Saharan châu Phi kể từ năm 2001 như là một kết quả trực tiếp của việc mở rộng quy môcủa ba can thiệp phòng chống bệnh sốt rét chính: màn tẩm hóa chất diệt, phun tồn lưu trong nhà và liệu pháp kết hợp artemisinin. Màn chống muỗi đã có tác động lớn nhất, chiếm khoảng 68% các trường hợp được ngăn chặn thông qua các biện pháp can thiệp này.
Vẫn còn một chặng đường dài (Still a long road)
Mặc dù có tiến bộ nhưng những thách thức lớn vẫn còn, trên toàn thế giới khoảng 3,2 tỉ người, gần một nửa dân số thế giới-có nguy cơ mắc bệnh sốt rét. Trong năm 2015, ước tính có 214 triệu trường hợp mắc bệnh sốt rét, và khoảng 438.000 trường hợp tử vong. 15 quốc gia, chủ yếu là ở châu Phi, chiếm hầu hết các trường hợp sốt rét trên toàn cầu (80%) và tử vong (78%). Theo báo cáo, các nước có gánh nặng cao này đã đạt được việc làm giảm chậm hơntrung bình về tỷ lệ mắc sốt rét (32%) so với các nước khác trên toàn cầu (53%), trong nhiều quốc gia này hệ thống y tế yếu kém tiếp tục cản trở sự tiến bộ trong việc kiểm soát bệnh sốt rét. Hàng triệu người vẫn không nhận được dịch vụ mà họ cần để phòng ngừa và điều trị bệnh sốt rét, trong năm 2014 khoảng một phần ba số người có nguy cơ mắc bệnh sốt rét ở vùng cận Saharan châu Phi sống trong các hộ gia đình thiếu sự bảo vệ từ màn chống muỗi hoặc phun tồn lưu trong nhà.
Kháng thuốc và kháng hóa chất diệt (Insecticide and drug resistance)
"Khi gánh nặng toàn cầu của sốt rét giảm, thì các thách thức mới nổi lên", Tiến sĩ Pedro Alonso, Giám đốc Chương trình sốt rét toàn cầu của WHO cho biết: "Ở nhiều nước tiến bộ đang bị đe dọa bởi sự phát triển nhanh chóng và lan rộng của muỗi kháng hóa chất diệt côn trùng, kháng thuốc cũng có thể hủy hoại những thành tựugần đây trong phòng chống bệnh sốt rét". Từ năm 2010, 60 trong số 78 quốc gia theo dõi kháng thuốc trừ sâu đã báo cáo về sự đề kháng của muỗi tới ít nhất một loại thuốc trừ sâu được sử dụng trên màn và phun trong nhà; trong số các quốc gia này, có 49 quốc gia báo cáo đề kháng tới hai hay nhiều lớp thuốc trừ sâu. Ký sinh trùng kháng artemisinin- hợp chất cốt lõi của các thuốc chống sốt rét có sắn tốt nhất đã được phát hiện tại 5 quốc gia trong khu vực tiểu vùng sông Mekong.
Thu hẹp khoảng cách (Closing gaps)
Trong tháng 5/2015, WHA thông qua"Chiến lược kỹ thuật toàn cầu đối với sốt rét 2016-2030" (Global Technical Strategy for Malaria 2016-2030) của WHO một khuôn khổ 15 năm mới trong phòng chống bệnh sốt rét ở tất cả các nước lưu hành, đặt mục tiêu đầy tham vọng nhưng có thể đạt được vào năm 2030 bao gồm cả việc giảm tỷ lệ mắc sốt rét toàn cầu và tỷ lệ tử vong ít nhất tới 90%; loại trừ bệnh sốt rét ít nhất ở 35 quốc gia và ngăn chặn sự hồi sinh của bệnh sốt rét ở tất cả các nước không còn có sốt rét. Để đạt được những mục tiêu này sẽ đòi hỏi lãnh đạo quốc gia, duy trì cam kết chính trị và tăng gấp ba lần đầu tư toàn cầu trong phòng chống bệnh sốt rét: từ 2,7 tỷ USD trong ngân sách hàng năm sẵn có vào ngày hôm nay lên tới 8,7 tỷ USD trong kinh phí hàng năm vào năm 2030, con số này sẽ tạo ra sự tiết kiệm trong tương lai về chi phí điều trị ca bệnh được dự đoán là do các nỗ lực kiểm soát sốt rét tiếp tục mở rộng và nhiều trường hợp sốt rét hơn được ngăn chặn.
Các phát hiện quan trọng khác từ báo cáo (Other key findings from the report)
Trên toàn cầu, số lượng các trường hợp mắc bệnh sốt rét đã giảm từ một ước tính từ 262 triệu ca vào năm 2000 (khoảng 205-316 triệu ca ) xuống còn 214 triệu ca trong năm 2015 (khoảng 149-303triệu ca). Trên toàn cầu, số người chết vì bệnh sốt rét đã giảm từ một ước tính 839.000 ca vào năm 2000 (khoảng 653 000 tới 1.1triệu ca), xuống còn 438 000 ca năm 2015 (khoảng 236.000-635.000). Trong số trẻ em dưới 5 tuổi, ước tính số ca tử vong sốt rét trên toàn cầu đã giảm từ 723.000 ca trong năm 2000 (khoảng 563.000-948.000) xuống còn 306.000 ca vào năm 2015 (khoảng 219.000-421.000), phần lớn sự giảm này xảy ra ở khu vực châu Phi của WHO. Hầu hết các trường hợp mắc bệnh sốt rét (88%) và tử vong (90%) xảy ra ở khu vực châu Phi của WHO vào năm 2015. Hai nước, Nigeria và Cộng hòa Dân chủ Congo, chiếm hơn 35% các ca tử vong sốt rét toàn cầu vào năm 2015. Khu vực Đông Nam Á của WHO chiếm 10% các trường hợp sốt rét toàn cầu và 7% các ca tử vong trong năm 2015. Khu vực Đông Địa Trung Hải của WHO chiếm khoảng 2% các trường hợp sốt rét toàn cầu và 2% tử vong trong năm 2015. Trong năm 2014, 16 quốc gia báo cáo không cố số ca mắc sốt rét tại chỗ là Argentina, Armenia, Azerbaijan, Costa Rica, Iraq, Georgia, Kyrgyzstan, Morocco, Oman, Paraguay, Sri Lanka, Tajikistan, Thổ Nhĩ Kỳ, Turkmenistan, Các Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất (United Arab Emirates) và Uzbekistan. 17 quốc gia đang báo cáo có ít hơn 1000 trường hợp mắc bệnh sốt rét.