Mặc dù đến 5/6/2014 mới là “Ngày môi trường thế giới” (World Environment Day), nhưng chúng ta đã được chứng kiến những hoạt động bảo vệ môi trường tích cực trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam như “Giờ trái đất”, “20 giây tắt máy ở ngã tư đèn đỏ”, “trái đất xanh”, “không gian xanh”… chứng tỏ ý thức bảo vệ môi trường sinh thái đã trở thành trách nhiệm của mỗi người.
Trong hơn 50 năm qua, xã hội loài người đã phát triển vượt bậc với hàng loạt công trình quy mô đồ sộ phục vụ cho nhu cầu cuộc sống, nhưng cũng chính vì sự khai thác gần như cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên trên trái đất (khai phá rừng hoang, ngăn nước xây dựng công trình thủy lợi/thủy điện, khí thải nhà máy và khí thải từ các động cơ…) đã làm cho con người phải lĩnh hậu quả từ sự trừng phạt của thiên nhiên. Chúng ta biết rằng môi trường sinh thái là một hệ thống tự nhiên chỉnh thể có liên quan chặt chẽ với các thành phần đảm bảo sự sống trên trái đất như đất, nước, không khí và các sinh vật sống...; nếu phá vỡ sự ổn định trong một khâu nào đó của hệ thống sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng. Con người xuất thân từ tự nhiên và là một bộ phận của thiên nhiên, tuy nhiên qua quá trình lao động con người khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên quá mức phục vụ cho nhu cầu xã hội đã dẫn đến sự đối lập với tự nhiên và gây suy thoái về môi trường sinh thái.
Theo một số nguồn tài liệu, nguyên nhân dẫn đến sự mất cân bằng môi trường sinh thái trên, trước hết phải kể đến khí thải công nghiệp gây ô nhiễm không khí mỗi năm từ 150 triệu tấn khí SO2, 200 triệu tấn CO2, 350.000 tấn CFC3… đã gây tác hại nghiêm trọng đến tầng ozon; cùng với tệ nạn phá rừng nghiêm trọng, theo ước tính cứ mỗi phút trôi qua có tới 21,5 ha rừng nhiệt đới bị phá huỷ làm mất đi không khí trong lành, dẫn đến nghèo kiệt của đất đai và sự biến mất dần những sinh vật quý hiếm, sự tăng hàm lượng CO2 trong khí quyển gây nên “hiệu ứng nhà kính”, làm tăng nhiệt độ trung bình của trái đất. Bên cạnh đó, tốc độ gia tăng dân số đi đôi với nhu cầu khai thác cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên và tăng xảthải các loại làm mất cân bằng sinh thái và ô nhiễm môi trường; ngăn chặn các nguồn nước xây dựng công trình thủy điện/thủy lợi dẫn đến hạn hán vào mùa khô và ngập lụt do xả lũ vào mùa mưa gây thiệt hại nghiêm trọng ở các vùng hạ lưu; tình trạng chạy đua vũ trang, sản xuất các loại vũ khí hạt nhân/vũ khí hoá học cũng là nguyên nhân vừa gây ô nhiễm môi trường, vừa tạo khả năng huỷ diệt thiên nhiên thông qua chiến tranh xung đột. Tất cả các nguyên nhân này đã dẫn đến sự biến đổi khí hậu toàn cầu làm trái đất nóng lên và mực nước biển dâng tạo nên các hiện tượng thời tiết cực đoan, là một trong những thách thức lớn đối với nhân loại trong thế kỷ 21 vì biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái, tài nguyên môi trường và cuộc sống của con người. Sau đây là một số hậu quả do tình trạng biến đổi khí hậu toàn cầu gây nên.
Mực nước biển dâng cao do băng tan: nhiệt độ trái đất ngày càng tăng, làm các tảng băng tan nhanh hơn, làm mực nước biển và đại dương tăng theo, các dòng sông băng trên thế giới đang dần bị thu hẹp. Bức ảnh dưới đây mô tả một tảng băng trơ trọi trên đỉnh Klimanjaro tại Tanzania bởi 80% diện tích băng ở đó đã biến mất trong 5 thập kỷ qua năm qua, theo lời Bộ trưởng Môi trường nước này: "Tác động của biến đổi khí hậu đối với Tanzania đang diễn ra với tốc độ khủng khiếp chưa từng có trong lịch sử".
Nắng nóng và hạn hán thường xuyên: trong vòng 50 năm trở lại đây, tần suất xảy ra các đợt nắng nóng đã tăng gấp nhiều lần, dự báo 50 năm tới các đợt nắng nóng sẽ tăng 100 lần làm số vụ cháy rừng, dịch bệnh và nhiệt độ trung bình trên trái đất tăng theo. Cùng với nắng nóng tình trạng hạn hán sẽ tăng ít nhất 60%, thu hẹp nguồn cung cấp nước, làm giảm sản phẩm nông nghiệp và nguồn cung ứng lương thực trên thế giới.
Bão và lũ lụt: trong vòng 30 năm gần đây, những cơn bão mạnh cấp đã tăng lên gấp đôi, thậm chí trở thành siêu bão phá hủy cả một vùng hoặc thành phố. Những vùng nước ấm đã làm tăng sức mạnh cho các cơn bão, Chính mức nhiệt cao trên đại dương và trong khí quyển, đẩy tốc độ cơn bão đạt mức kinh hoàng, điển hình là cơn bão Haiyan đổ bộ vào miền Trung Philippines năm 2013 được cho là hậu quả của biến đổi khí hậu gây nên.
 |
| Đường phố Tacloban, Philippines ngổn ngang sau siêu bão Haiyan (Ảnh: CNN) |
Dịch bệnh gia tăng: biến đổi khí hậu làm các loại dịch bệnh truyền nhiễm gia tăng và trở thành mối đe dọa với sức khỏe toàn cầu bởi vì tạo môi trường thuận lợi cho các loài muỗi truyền bệnh, ký sinh trùng và nhiều trung gian truyền bệnh phát triển mạnh.
 |
| Muỗi Ae.aegypti vectơ truyền bệnh sốt xuất huyết, sốt vàng ... |
Giảm đa dạng sinh học: nhiều loài sinh vật suy giảm số lượng, thậm chí tuyệt chủng trong vòng 50 năm đến là do môi trường sống của chúng ngày càng bị thu hẹp, hiện tượng sa mạc hóa, phá rừng và nước trên các đại dương ngày càng ấm hơn, không thể thích ứng kịp thời với những tác động của biến đổi khí hậu (nhiệt độ tăng, hạn hán, cháy rừng…). Con người cũng không thể thoát khỏi những tác động của biến đổi khí hậu, vì đa dạng sinh học giảm đồng nghĩa với giảm số lượng và nguồn cung cấp thực phẩm, nhiên liệu và thu nhập bình quân đảm bảo cho cuộc sống hàng ngày.
Hệ sinh thái mất cân bằng: Tác động của biến đổi khí hậu và lượng khí carbon dioxide tăng nhanh làm hệ sinh thái bị mất cân bằng, số lượng các rạn san hô ngày càng giảm cho thấy cả hệ sinh thái trên cạn và dưới nước đều đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
 |
| Sự biến mất của các rạn san hô dưới lòng đại dương |
Trên thế giới ảnh hưởng của môi trường sinh thái là do sự phát triển tự phát của nền văn minh công nghiệp, còn ở Việt Nam hiểm hoạ môi trường sinh thái là do sự phát triểnlạc hậu của nền sản xuất nhỏ, sự thiếu hiểu biết và lối sống tư lợi bảo thủ của người dân. Thiên nhiên nước ta trước đây bị phá hoại bởi những cuộc chiến tranh kéo dài, còn bây giờ bị phá hoại bởi những hoạt động vô ý thức, bởi thái độ tuỳ tiện vô trách nhiệm, thiếu kế hoạch trong việc khai thác và sử dụng các nguồn thiên nhiên. Từ năm 2000 đến nay diện tích rừng ở nước ta cơ bản bị thanh toán do du canh du cư, khai thác lâm sản tùy tiện, mở mang mạng lưới giao thông và xây dựng hàng loạt công trình thuỷ điện/thủy lợi..
Ô nhiễm môi trường cũng đang là vấn đề nan giải, chất thải công nghiệp, sinh hoạt, chất độc hại của quá trình sản xuất không được xử lý nghiêm túc mà đưa trực tiếp vào môi trường, gây bệnh tật và ô nhiễm môi trường sinh thái; nồng độ bụi ở đô thị vượt quá nhiều lần chỉ tiêu cho phép, nhất là khí thải CO2; vấn đề khai thác tài nguyên (mỏ than, vàng, đá quý, vật liệu xây dựng.. ), thậm chí sử dụng mìn khai thác ở nhiều lĩnh vực đang phá hoại hệ sinh thái môi trường nghiêm trọng. Đặc biệt sự phát triển của hệ thống thủy điện/thủy lợi những năm gần đây đã gây tình trạng các sông lớn khô kiệt nước vào mùa khô và lũ nhân tạo vào mùa mưa.
 |  |
| Dòng sông Ba Tây Nguyên cạn trơ đáy | Nhân tai lũ lụt ở miền Trung |
Thật tiếc chúng ta không còn được cảm nhận không gian hết sức tự nhiên của những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay mà không bị vương mùi hóa chất, những cánh rừng mưa nhiệt đới hoang vu bạt ngàn với hàng ngàn khe suối chảy róc rách và hàng đàn cá bơi lượn lờ như 50 năm về trước (những năm 60), không còn được thưởng thức phố cổ Hà Nội êm dịu về đêm với tiếng “leng keng tàu điện”, không còn “lập lòe đom đóm bay” ở những vùng quê yên ả.
Biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và mất cân bằng sinh thái ở nước ta đã đến mức báo động; mặc dù Chính phủ đã có dự án về “tăng cường năng lực ứng phó với biến đổi khí hậu” nhưng trách nhiệm bảo vệ môi trường sinh thái phải là ý thức hệ của mỗi con người cũng là để bảo vệ cuộc sống bình yên cho mỗi chúng ta.