Ngày11/12/2014. BBC New - Hỏi & Đáp: Biến đổi khí hậu (Q&A: Climate change). Trong khi Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu (Intergovernmental Panel on Climate Change_IPCC) chuẩn bị phát hành một báo cáo quan trọng, BBC News điểm qua những điều chúng ta biết và chưa biết về khí hậu đang biến đổi của trái đất.
Những năm gần đây biến đổi khí hậu toàn cầu đang là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu ở nhiều quốc gia, khu vực và các vùng lãnh thổ trên thế giới. Thực tế là một bộ phận lớn người dân nước ta vẫn chưa có đầy đủ những hiểu biết cần thiết cũng như sự quan tâm đến vấn đề này. Việc giáo dục cùng với việc cung cấp thông tin rộng rãi trong cộng đồng sẽ là những hành trang cần thiết để mỗi người thích ững với biến đổi khí hậu ngày hôm nay và dự báo được những thảm họa thiên nhiên trong tương lai nếu không biết bảo vệ cho môi trường sống của chính mình.
Biến đổi khí hậu là gì? (What is climate change?)
Khí hậu của hành tinh đã liên tục được thay đổi qua thời gian địa chất, nhiệt độ trung bình toàn cầu hiện nay khoảng 15oC, mặc dù bằng chứng địa chất cho thấy nó đã cao hơn nhiều và thấp hơn trong quá khứ. Tuy nhiên giai đoạn ấm lên hiện nay đang xảy ra nhanh hơn rất nhiều sự kiện trong quá khứ, các nhà khoa học lo ngại rằng các biến động tự nhiên hoặc biến đổi đang bị bắt kịp bởi một sự ấm lên nhanh chóng do con người gây ra mà có những tác động nghiêm trọng đối với sự ổn định của khí hậu hành tinh này.
“Hiệu ứng nhà kính” là gì? (What is the "greenhouse effect"?)
Hiệu ứng nhà kính đề cập đến cách thức mà bầu khí quyển trái đất giữ lại một số năng lượng từ mặt trời, năng lượng mặt trời từ bề mặt trái đất bức xạ trở lại không gian bị hấp thụ bởi các phân tử khí nhà kính trong bầu khí quyển và tái phát ra (re-emitted) theo mọi hướng. Năng lượng bức xạ trở lại xuống hành tinh làm nóng cả bề mặt trái đất và lớp khí quyển thấp, nếu không có hiệu ứng này trái đất sẽ lạnh hơn khoảng 30oC, làm cho hành tinh của chúng ta đối nghịch với sự sống.
Các nhà khoa học tin rằng chúng ta đang làm tăng thêm hiệu ứng nhà kính tự nhiên với lượng khí thải ra từ ngành công nghiệp và nông nghiệp, giữ lại nhiều năng lượng hơn và làm nhiệt độ tăng lên. Điều quan trọng nhất của những khí này trong hiệu ứng nhà kính tự nhiên là hơi nước nhưng các nồng độ lại cho thấy ít có sự thay đổi. Khí nhà kính khác gồm carbon dioxide, methane và nitrous oxide được sinh ra do đốt cháy các nhiên liệu hóa thạch cũng như qua việc đốn hạ những khu rừng hấp thu các-bon (carbon-absorbing forests). Kể từ cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu vào năm 1750, mức độ CO2 đã tăng hơn 30% và mê-tan đã tăng hơn 140%, nồng độ CO2 trong khí quyển hiện đang cao hơn bất cứ thời điểm nào trong ít nhất 800.000 năm qua.
Bằng chứng của tình trạng ấm lên là gì? (What is the evidence for warming?)
Ghi chép nhiệt độ trở về cuối thế kỷ 19 cho thấy rằng nhiệt độ trung bình của bề mặt trái đất đã tăng lên khoảng 0,8oC (1.4F) trong vòng 100 năm qua, tình trạng ấm lên khoảng 0,6oC (1.0F) đã xuất hiện trong ba thập kỷ qua. Dữ liệu vệ tinh cho thấy một sự gia tăng trung bình mực nước biển toàn cầu khoảng 3mm mỗi năm trong những thập kỷ gần đây, một tỷ lệ lớn sự thay đổi mực nước biển được lý giải bởi việc mở rộng của các đại dương đang ấm lên nhưng sự tan chảy các sông băng trên núi và thu hẹp các tảng băng ở địa cực cũng là các yếu tố quan trọng. Hầu hết các sông băng ở những vùng ôn đới trên thế giới và dọc bán đảo Nam cực (Antarctic Peninsula) đang ở tình trạng tan băng. Từ năm 1979, các dữ liệu vệ tinh cho thấy sự suy giảm đáng kể phạm vi băng biển Bắc cực với tỷ lệ hàng năm là 4%/thập kỷ, trong năm 2012 mức độ băng đã đạt tới mức thấp kỷ lục hơn 50% so với mức trung bình từ 1979-2000.
Khối băng đảo Greenland (Greenland Ice Sheet ) đã trải qua tình trạng tan chảy kỷ lục trong những năm gần đây, nếu toàn bộ khối băng 2,8 triệu ki-lô-mét khối tan ra thì nó sẽ làm tăng mực nước biển lên 6 mét. Dữ liệu vệ tinh cho thấy khối băng Tây Nam Cực (West Antarctic Ice Sheet) cũng đang mất dần trọng lượng và một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng Đông Nam Cực (East Antarctica) trước đây không hề biểu hiện xu hướng ấm lên hay lạnh đi rõ ràng cũng có thể đã bắt đầu giảm khối lượng trong vài năm qua nhưng các nhà khoa học không mong đợi những thay đổi lớn, ở một số nơi, trọng lượng thực sự có thể tăng lên vì nhiệt độ ấm lên khiến sinh ra nhiều tuyết hơn. Các tác động của khí hậu đang biến đổi cũng có thể được nhìn thấy ở thực vật và động vật trên cạn, đó là những dấu hiệu như số lần ra hoa và kết trái sớm hơn đối với thực vật và thay đổi phạm vi hoạt động ở các động vật trên cạn.
Biến đổi khí hậu có thể gây ra nhiều thái cực thời tiết hơn.
Về tình trạng tạm dừng? (What about the pause?)
Một số nhà bình luận đã cho rằng từ năm 1998 chưa hề có tình trạng ấm lên toàn cầu đáng kể nào mặc dù lượng carbon dioxide phát thải ngày càng tăng, các nhà khoa học đã cố gắng giải thích điều này theo một số cách bao gồm những biến động năng lượng mặt trờim, tình trạng giảm hơi nước khí quyển và sự lưu giữ nhiệt lớn hơn của các đại dương nhưng cho đến nay không có sự đồng thuận chung nào về cơ chế chính xác đằng sau sự tạm dừng này (the precise mechanism behind the pause). Những người hoài nghi nhấn mạnh sự tạm dừng này như là một ví dụ của sự có thể sai lầm của những dự đoán dựa trên các mô hình khí hậu máy tính (computer climate models), mặt khác các nhà khoa học khí hậu chỉ ra rằng thời gian gián đoạn (hiatus) xảy ra chỉ trong một thành phần của hệ thống khí hậu là nhiệt độ bề mặt trung bình toàn cầu (global mean surface temperature) và các yếu tố khác như băng tan và những thay đổi đối với đời sống thực vật và động vật chứng tỏ trái đất tiếp tục ấm lên.
·Sự bắt đầu của đợt tạm ngưng hiện tại trùng hợp với sự tăng đột biến tình trạng hấp thụ nhiệt đại dương phía trên khoảng năm 2002 (biểu đồ phía dưới)
·Nó có thể đã bắt đầu khi năng lượng bị khí nhà kính giữ lại đã được chôn phía dưới bề mặt đại dương
·Tuy nhiên, việc tiếp tục tạm ngưng hiện tượng ấm lên của bề mặt toàn cầu này sau năm 2004 trùng hợp với sự giảm hấp thụ nhiệt đại dương phía trên.
·Tìm hiểu về nguyên nhân của sự sụt giảm nhiệt đại dương phía trên này là rất quan trọng trong việc giải thích sự tiếp tục tạm ngưng ấm lên ở bề mặt.
Trong tương lai nhiệt độ sẽ tăng lên bao nhiêu? (How much will temperatures rise in future?)
Trong đánh giá của mình năm 2007, IPCC dự báo nhiệt độ toàn cầu tăng lên 1,8oC tới 4oC vào năm 2100, ngay cả nếu chúng ta có cắt giảm lượng phát thải khí nhà kính một cách đáng kể hiện nay thì các nhà khoa học cho rằng các tác động sẽ còn tiếp diễn vì các cấu phần của hệ thống khí hậu, đặc biệt là các thành phần lớn như nước và băng, có thể mất tới hàng trăm năm để phản ứng với những thay đổi về nhiệt độ và cũng phải mất tới hàng thập kỷ mới có thể loại bỏ hết khí nhà kính ra khỏi khí quyển.
Nhiệt độ trái đất nóng lên làm các núi băng tản chảy
Những tác động sẽ là gì? (What will the impacts be?)
Quy mô của những tác động tiềm tàng vẫn chưa chắc chắn, những biến đổi có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt nước ngọt, mang lại những thay đổi sâu rộng trong điều kiện sản xuất thực phẩm và làm tăng số người chết do lũ lụt, bão, sóng nhiệt (heat waves) và hạn hán.
Siêu bão Haiyan và…
Các nhà khoa học dự báo lượng mưa nhiều hơn tổng thể nhưng cho rằng nguy cơ hạn hán ở những khu vực nội địa trong suốt các mùa hè nóng bức lại sẽ gia tăng, dự kiến sẽ xảy ra nhiều lũ lụt hơn do bão và mực nước biển đang dâng lên, tuy nhiên rất có thể là những biến động khu vực rất mạnh theo kiểu này, các nước nghèo hơn ít được trang bị nhất để đối phó với biến đổi đột ngột có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Thảm họa sóng thần chôn vùi cả một thành phố bên bờ biển cả
Tình trạng tuyệt chủng thực vật và động vật cũng được dự đoán vì môi trường sống thay đổi nhanh hơn so với của các loài có khả năng thích ứng, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã cảnh báo sức khỏe của hàng triệu người sẽ bị ảnh hưởng bởi sự gia tăng sốt rét, các bệnh do nguồn nước và suy dinh dưỡng. Sự hấp thụ CO2 vào các đại dương gia tăng sẽ khiến cho chúng trở nên có nhiều đặc tính của a-xít hơn, quá trình a-xít hóa đang diễn ra này có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng đối với các rạn san hô trên thế giới, vì các thay đổi về hóa học ngăn san hô hình thành một khung xương vôi hóa vốn thiết yếu đối với sự sinh tồn của chúng.
Băng tan mùa hè Bắc Cực, giai đoạn 2007 - 2013
Chúng ta còn chưa biết điều gì? (What don't we know?)
Các mô hình máy tính được sử dụng để nghiên cứu các động thái của khí hậu trái đất và đưa ra các dự báo về thay đổi nhiệt độ trong tương lai nhưng các mô hình khí hậu này khác nhau về “độ nhạy khí hậu” (climate sensitivity)-đó là mức độ ấm lên hay lạnh đi xảy ra khi một nhân tố cụ thể như CO2 tăng lên hoặc giảm xuống, các mô hình còn khác nhau ở cách thức mà chúng thể hiện “các phản hồi khí hậu” (climate feedbacks). Hiện tượng ấm lên toàn cầu sẽ gây ra một số thay đổi có khả năng tạo ra nhiệt hơn nữa như sinh ra lượng lớn khí nhà kính methane khi lớp băng vĩnh cửu tan ra. Điều này được biết như là một phản hồi khí hậu tích cực nhưng các phản hồi tiêu cực tồn tại lại có thể làm cân bằng tình trạng ấm lên, ví dụ các đại dương và lục địa hấp thụ CO2 như một phần của chu trình carbon. Câu hỏi đặt ra là: sẽ làm cân bằng điều này như thế nào.