Trong thời gian qua, đuối nước là một thảm họa xảy ra đối với trẻ em ở nhiều địa phương trong cả nước. Gần đây vào ngày 09/11/2012, 5 học sinh của Trường Trung học cơ sở Ân Tường Tây đã bị tử vong do đuối nước tại sông Vực Quánh, xã Ân Nghĩa, Hoài Ân, Bình Định do rủ nhau đi tắm. Trước đó 1 ngày, bé gái 6 tuổi học lớp 1/4 Trường Tiểu học Trương Văn Hải, Tam Phú, Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh cũng bị tử vong do đuối nước vì đi thi bơi mặc dù không biết bơi. Các tai nạn đuối nước thương tâm vẫn tiếp tục xảy ra nên những người có trách nhiệm cần phải suy nghĩ về vấn đề này để có các giải pháp chủ động ngăn chặn thảm họa.
Thực trạng tình hình đuối nước
Đuối nước xảy ra khi nước hoặc các chất dịch, chất lỏng xâm nghập đột ngột tràn vào đường thở như mũi, miệng, phế quản, phổi để ngăn cản không khí, trong đó có khí oxygen vào phổi gây nên hiện tượng đuối nước. Nếu nạn nhân không được phát hiện, cấp cứu kịp thời như đưa ra khỏi thủy vực, cung cấp ngay khí oxygen sẽ có nguy cơ bị tử vong hoặc để lại những di chứng nặng nề. Thực tế cho thấy việc cấp cứu các trường hợp bị đuối nước cần phải tiến hành hết sức khẩn trương.
Thực tiễn ghi nhận đuối nước là nguyên nhân bao trùm các trường hợp tử vong có liên quan đến tai nạn thương tích cho tất cả các nhóm tuổi, đặc biệt từ lứa tuổi sơ sinh cho đến lứa tuổi dậy thì và vượt xa các nguyên nhân khác. Tai nạn đuối nước xảy ra khác nhau giữa các vùng miền. Theo một số nghiên cứu định tính của Quỹ Nhi đồng liên hiệp quốc (Unicef), hầu hết các trường hợp đuối nước tại đồng bằng Nam Bộ chủ yếu xảy ra ở trẻ em dưới 5 tuổi phần lớn do bị rơi xuống nước từ nhà ở, thuyền hay cầu tàu... Trong khi đó tại các tỉnh miền Trung, hầu hết trẻ em bị đuối nước xảy ra ở lứa tuổi trên 5 tuổi, tai nạn này thường gây nên khi trẻ em chơi đùa, tắm lội ở các sông, suối, ao, hồ có thủy vực sâu hoặc chăn thả trâu bò ở các thủy vực. Ngược lại ở một số tỉnh miền Bắc, đuối nước thường xảy ra ở tất cả các thời điểm trong năm cho lứa tuổi nhỏ; đối với trẻ em ở lứa tuổi lớn hơn từ 6 đến 13 tuổi thì tai nạn đuối nước lại thường hay xảy ra vào dịp nghỉ hè khi trẻ em đi nghỉ hè hoặc chơi đùa, tắm lội trong các ao hồ, sông suối gần nhà.
Nguyên nhân cơ bản gây nên đuối nước
Tai nạn đuối nước xảy ra do những nguyên nhân cơ bản như nhận thức của trẻ em về tai nạn đuối nước còn thấp, thiếu sự giám sát đầy đủ của người lớn, trẻ em thiếu kỹ năng bơi lội, môi trường sống không an toàn, phương tiện vận tải đường thủy không bảo đảm yêu cầu.
Nhận thức về tai nạn đuối nước của trẻ em còn thấp
Mặc dù đuối nước là nguyên nhân hàng đầu gây nên tử vong cho nhóm tuổi trẻ em và lứa tuổi vị thành niên từ 0 đến 19 tuổi nhưng nhận thức của cộng đồng người dân và các nhà lãnh đạo, những người có trách nhiệm về vấn đề này vẫn còn nhiều hạn chế. Vì vậy, thảm họa và tai nạn đuối nước trẻ em chưa được thảo luận rộng rãi và chưa được giải quyết một cách toàn diện. Bên cạnh đó, gần đây nhiều phương tiện truyền thông của các cơ quan thông tin đại chúng mới bắt đầu chú ý, quan tâm để chuyển tải những thông điệp tuyên truyền, phổ biến kiến thức về vấn đề tai nạn đuối nước trẻ em đang nổi cộm, gây nhiều cái chết thương tâm cho trẻ em ở một số địa phương. Gia đình, trường học chính là nơi giúp trẻ em nâng cao nhận thức về tai nạn đuối nước để phòng ngừa một cách có hiệu quả nhất.
Thiếu sự giám sát đầy đủ của người lớn
Một trong những yếu tố chính dẫn đến tai nạn đuối nước chiếm tỷ lệ cao ở trẻ em, đặc biệt là nhóm trẻ nhỏ do thiếu sự trông nom, giám sát chặt chẽ, đầy đủ của người lớn. Trẻ nhỏ chỉ cần thiếu sự giám sát của người lớn không một khoảnh khắc ngắn từ 1 đến 2 phút, tai nạn đuối nước nói riêng và các tai nạn thương tích khác nói chung đã có thể xảy ra một cách thương tâm. Trên thực tiễn, một số nghiên cứu định tính của Quỹ Nhi đồng liên hiệp quốc ghi nhận có nhiều trường hợp tai nạn đuối nước xảy ra khi trẻ nhỏ không được trông giữ, giám sát chặt chẽ chỉ trong vòng vài phút khi phụ huynh, người trông coi trẻ đi vệ sinh, lấy nước, nấu ăn, nghe điện thoại, tiếp khách hay làm một số công việc thường ngày khác... Thực tế cho thấy chỉ cần một vài giây cũng đủ để trẻ nhỏ bị rơi rớt xuống ao, giếng nước, bể nước, bể bơi... Đối với nhóm học sinh lứa tuổi tiểu học, hầu hết các em không có được sự giám sát thường xuyên của người lớn, đặc biệt trong các kỳ nghỉ hè do phụ huynh, người lớn trong gia đình bận công việc làm ăn. Thời gian cao điểm thường xảy ra tai nạn đuối nước trẻ em là thời gian có khí hậu nóng bức vào mùa nghỉ hè, các em thích đi bơi lội, tắm sông suối, ao hồ, bể bơi... vì không tìm được các hoạt động vui chơi giải trí khác phù hợp.
Thiếu kỹ năng bơi lội
Các cuộc điều tra, khảo sát ở nước ta ghi nhận hầu hết trẻ em bị tai nạn đuối nước do không biết bơi và trên thực tế cũng thấy rất nhiều trẻ em Việt Nam không biết bơi. Trước đây, Quỹ Nhi đồng liên hiệp quốc đã điều tra, đánh giá nhanh ở một trường trung học cơ sở tại miền Trung ghi nhận chỉ có dưới 10% học sinh trong trường biết bơi và có thể bơi được khoảng chiều dài 25 mét. Tuy vậy nhưng phần lớn các em thường hay chơi đùa ở gần ao hồ, sông suối hay tắm lội ở các sông suối, ao hồ gần trường hoặc gần nhà. Vấn đề này có thể là yếu tố nguy cơ cao gây nên tai nạn đuối nước cho trẻ em. Khảo sát thực tế cũng cho thấy cha mẹ, phụ huynh của các em đều biết bơi lội nhưng không dạy bảo, hướng dẫn cho con em mình biết bơi vì quá bận rộn với công việc làm ăn hàng ngày và sợ con em mình có thể bị tai nạn đuối nước khi biết bơi lội rồi tự ý đi tắm hoặc bơi lội ở các ao hồ, sông suối. Điều này đã ngược lại với kết quả điều tra, đánh giá trên toàn cầu cho thấy tỷ lệ tai nạn đuối nước trẻ em giảm khi tỷ lệ trẻ em biết bơi chiếm tỷ lệ cao.
Hiện nay tại nước ta, một số trường tiểu học, trung học cơ sở ở nhiều địa phương đã ứng dụng mô hình dạy cho học sinh biết bơi lội để giảm thiểu tai nạn đuối nước, đặc biệt là những địa phương có nhiều yếu tố nguy cơ, có nhiều sông suối, ao hồ.
Vừa qua, bé gái 6 tuổi học lớp 1 bị đuối nước do giơ tay đăng ký dự thi và đi thi bơi để hưởng ứng giải thể thao học sinh quận nhưng lại không biết bơi. Giáo viên phụ trách không biết rõ kỹ năng bơi lội của bé, cha mẹ không biết con mình đăng ký đi thi bơi; ban tổ chức thi bơi cũng không giám sát kỹ hiện trường bể bơi mặc dù đây là cuộc thi bơi đối với học sinh tiểu học, trong đó có học sinh lớp 1 vừa mới rời ghế trường mầm non. Tai nạn đuối nước thương tâm xảy ra trong trường hợp này do cả hai nguyên nhân thiếu sự giám sát đầy đủ của người lớn và thiếu kỹ năng bơi lội của trẻ nhỏ.
Môi trường sống không an toàn
Nước ta có bờ biển khá dài, hệ thống ao hồ, sông suối, kênh lạch nhiều và chằng chịt. Tuy vậy nhưng các nhà lãnh đạo, những người có trách nhiệm hầu như vẫn chưa thực hiện nhiều giải pháp, hành động mạnh mẽ, cụ thể để làm giảm thiểu nguy cơ tai nạn đuối nước ở trẻ em có thể xảy ra bất cứ lúc nào, bất kỳ ở đâu trong môi trường sống. Trên thực tế, nhìn quanh môi trường sống, có rất nhiều ngôi nhà ở gần sông suối, ao hồ và bờ biển nguy hiểm không có rào chắn; phần lớn các giếng khơi và bể nước không có nắp đậy. Ở nhiều tỉnh Nam Bộ có rất nhiều ngôi nhà được xây nổi trên sông cùng với nhà vệ sinh hoặc xây rất gần mặt nước. Cách xây dựng nhà không bảo đảm an toàn và không hợp vệ sinh này có thể tạo nên các nguy cơ tai nạn đuối nước, đặc biệt là đối với nhóm trẻ nhỏ rất dễ bị ngã và rơi xuống nước.
Phương tiện vận tải đường thủy không bảo đảm yêu cầu
Phương tiện giao thông đường thủy là một trong những phương tiện giao thông quan trọng ở nước ta, nhất là ở những khu vực, vùng miền có đường thủy khá phong phú. Tuy vậy loại phương tiên này chỉ mới đáp ứng được 20% nhu cầu đi lại của người dân và 30% nhu cầu vận chuyển hàng hóa trên toàn quốc. Tính trung bình trên cả nước có khoảng 2.300 bến phà và hơn 5.000 phương tiện giao thông đường thủy vận hành đã thống kê được, ngoài ra còn có một số phương tiện tự phát ở các địa phương. Người dân thường sử dụng phương tiện giao thông đường thủy trong những hoạt động hàng ngày như đi làm, đưa trẻ em đi học, đi chợ, buôn bán... nhưng rất nhiều phương tiện không bảo đảm an toàn, không trang bị đầy đủ áo phao cứu hộ nên thỉnh thoảng tai nạn đuối nước vẫn xảy ra khi bị sự cố tại một số địa phương.
Các biện pháp phòng chống đuối nước trẻ em
Từ các nguyên nhân gây nên tai nạn đuối nước trẻ em đã thu thập được, biện pháp phòng chống cần tập trung vào những vấn đề có liên quan như truyền thông giáo dục sức khỏe về tình hình và tai nạn đuối nước, phát triển kỹ năng bơi lội ở trẻ em, thay đổi môi trường sống và phát triển, điều chỉnh, củng cố việc thực thi pháp luật.
Truyền thông giáo dục sức khỏe
Các cơ quan truyền thông đại chúng phải có trách nhiệm xây dựng, phát triển những thông điệp tuyên truyền về nguy cơ tai nạn đuối nước và phổ biến biện pháp phòng tránh để chuyển tải nội dung trên các phương tiện truyền thông cùng với các tài liệu tuyên truyền khác. Cần lồng ghép hoạt động phòng tránh đuối nước vào các hoạt động ngoại khóa của nhà trường, đặc biệt trước khi học sinh nghỉ hè để nâng cao nhận thức bảo vệ, phòng ngừa cho các em.
Phát triển kỹ năng bơi lội
Cần phát triển kỹ năng bơi lội và dạy bơi cho học sinh tiểu học, trung học cơ sở nói riêng, trẻ em ở các nhóm tuổi nói chung; chú ý ở những địa bàn thường hay bị ngập lụt, có nhiều sông suối, ao hồ, mặt nước. Tổ chức tập huấn về sơ cấp cứu, nhất là phương pháp hô hấp nhân tạo cho nhân viên y tế thôn bản, tổ dân cư; giáo viên ở các trường học, hội viên và cộng tác viên hội chữ thập đỏ ở địa phương; thậm chí cộng đồng người dân cũng cần phải biết phương pháp này để ứng cứu khi cần thiết.
Thay đổi môi trường sống
Để thay đổi môi trường sống nhằm bảo đảm sự an toàn, nên tuyên truyền, vận động cộng đồng tham gia thực hiện các biện pháp đơn giản như đậy nắp bảo vệ ở giếng nước, bể nước, hồ thoát nước...; làm rào chắn với các thanh chắn theo chiều dọc, mỗi thanh chắn cách nhau 10cm ở chung quanh những ao cá, hố xây dựng ở công trình có thể chứa nước mưa, hố nước khác ở chung quanh nhà hay ở nơi công cộng. Ngoài ra cũng cần làm rào chắn cho những ngôi nhà ở gần ao hồ, sông suối; lắp hàng rào bảo vệ cho những ngôi nhà hay tiền sảnh nhà đối diện với mặt nước ở sông suối, ao hồ; bảo đảm sự an toàn của các cây cầu hoặc cầu tàu đi lại hàng ngày. Chú ý nên thoát nước từ những thùng nước to hay san lấp các ao hồ không cần thiết sử dụng.
Phát triển, điều chỉnh, củng cố việc thực thi pháp luật
Cần soát xét các văn bản pháp luật có liên quan đến tai nạn đuối nước ở trẻ em để xác định các nội dung cần hoàn thiện phải thực thi ngay, có quy định phù hợp để tạo ra được môi trường an toàn nhằm phòng tránh tai nạn đuối nước ở trẻ em như quy định phương tiện chuyên chở hành khách bằng đường thủy, quy định vận chuyển đúng trọng tải của phương tiện, quy định mặc áo phao khi đi thuyền đò, không được uống rượu bia khi lái thuyền đò hay không làm nhà ở gần những nơi có sông suối, hồ ao lớn. Vận động nhà trường để đưa môn học bơi trở thành một môn học bắt buộc trong các trường tiểu học, trường trung học cơ sở...
Phòng chống tai nạn đuối nước trẻ em là trách nhiệm của các cấp chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể có liên quan, kể cả trách nhiệm gia đình và của cộng đồng. Thảm họa đuối nước trẻ em chỉ có thể phòng tránh được khi có sự vào cuộc và sự phối hợp một cách chặt chẽ của tất cả những người lớn, những người có trách nhiệm đối với vấn nạn này.