Sau nhiều năm tác động các biện pháp can thiệp, tình hình bệnh sốt rét của tỉnh Thừa Thiên Huế đã có những chuyển biến tích cực. Năm 2006, toàn tỉnh có 786 bệnh nhân sốt rét, 3 trường hợp bị sốt rét thể ác tính nhưng không có tử vong, dịch sốt rét được chủ động khống chế không xảy ra. So với năm 1991, số bệnh nhân sốt rét giảm 94,48% (786/14.245), sốt rét thể ác tính giảm 98,91% (3/275) và không còn tử vong do sốt rét (năm 1991 có 66 tử vong), nhiều năm liên tục không có dịch sốt rét. Diễn biến tình hình này khẳng định công tác phòng, chống bệnh sốt rét triển khai thực hiện tại địa phương đã có hiệu quả rõ rệt, đạt và vượt các mục tiêu của Dự án Quốc gia Phòng chống Sốt rét chỉ đạo.
Qua công tác điều tra, giám sát dịch tễ và côn trùng truyền bệnh sốt rét thực hiện hàng năm ở các điểm cố định vùng sốt rét ghi nhận tình hình sốt rét nội địa trên cơ bản đã được khống chế; sự lưu hành bệnh bị đẩy lùi, sốt rét ở trẻ em và phụ nữ có thai giảm xuống ở mức độ thấp. Nhân dân ở vùng sốt rét lưu hành được nâng cao nhận thức từ công tác truyền thông giáo dục và đã chuyển đổi được hành vi tự bảo vệ, phòng tránh sự mắc bệnh bằng sử dụng màn ngủ chống muỗi truyền bệnh thành tập quán trong sinh hoạt. Tác động của hóa chất xua diệt muỗi tẩm vào màn ngủ theo các đợt chiến dịch đầu mùa bệnh phát triển cũng đã khống chế được muỗi truyền bệnh chủ yếu tiếp xúc với người để lây truyền bệnh; hoạt động của muỗi Anopheles minimus có mật độ thấp và chỉ ghi nhận được bằng phương pháp bắt ở chuồng gia súc, bẫy đèn ngoài trời ban đêm. Người dân cũng đã có ý thức đến các cơ sở y tế xin cấp thuốc miễn phí để tự điều trị phòng bệnh và tự điều trị khi có sốt nếu xa nhà dài ngày như đi rừng, ngủ rẩy, qua về biên giới Việt-Lào hoặc vào vùng sốt rét của các tỉnh khu vực miền Trung-Tây nguyên. Tuy vậy, vào một số thời điểm trong năm, tình hình sốt rét ở cơ sở có biến động do ở vào đỉnh cao mùa bệnh và bệnh nhân bị mắc bệnh sốt rét ngoại lai từ các nơi khác trở về khá nhiều làm cho sốt rét đột biến gia tăng, có trường hợp bị sốt rét thể ác tính với nguy cơ tử vong cao.
Thực trạng hiện nay mà địa phương đang phải đối mặt là sốt rét ngoại lai do bệnh nhân bị nhiễm bệnh từ các nơi khác trở về cơ sở làm cho tình hình không ổn định. Sự giao lưu, di biến động của người dân vào vùng sốt rét hoặc ra khỏi khu vực được bảo vệ của vùng sốt rét lưu hành bằng nhiều hình thái khá phức tạp như đi rừng, vào rẫy ngủ lại đêm, người từ Lào qua, người đi qua Lào hoặc đi từ các tỉnh khác ở miền Trung-Tây nguyên trở về ... Những đối tượng này có nhiều nguy cơ bị mắc bệnh sốt rét nếu không được phòng bệnh tốt. Các cơ sở vùng sốt rét hoặc vùng không có sốt rét lưu hành đều là nơi có thể tiếp nhận, bổ sung bệnh nhân sốt rét ngoại lai và ký sinh trùng sốt rét ngoại lai. Nếu có nhiều bệnh nhân ngoại lai bị nhiễm bệnh từ nơi khác trở về cơ sở sẽ làm cho tình hình sốt rét gia tăng đột ngột, sự gia tăng ở đây chủ yếu là sốt rét ngoại lai, không phải là tăng sốt rét nội địa có sự lây truyền bệnh tại chỗ nên không có căn cứ xác định dịch bệnh xảy ra.
 |
Soi lam xét nghiệm ký sinh
trùng sốt rét
(Photo: Nguyen Vo Hinh) |
Trong nhiều năm thực hiện nhiệm vụ phòng, chống bệnh sốt rét; các mục tiêu cơ bản như phấn đấu làm giảm số người mắc bệnh, số tử vong và không để dịch bệnh xảy ra đã kiểm soát được, hiệu quả công tác phòng, chống bệnh sốt rét đã khẳng định nhưng nguy cơ sốt rét quay trở lại là điều luôn luôn được cảnh báo; vì vậy mục tiêu mới được tạo lập là xây dựng và phát triển các yếu tố phòng, chống bệnh sốt rét bền vững để duy trì thành quả lâu dài, tiếp tục đẩy lùi bệnh sốt rét ở những vùng còn sốt rét lưu hành, chủ động ngăn chận nguy cơ thảm họa sốt rét quay trở lại để khỏi chịu hậu quả thất bại như một số địa phương khác ở trong nước cũng như các nước ngoài. Quy trình sốt rét quay trở lại ở những vùng sốt rét được khống chế đã xác định bắt nguồn từ mầm bệnh ngoại lai do bệnh nhân bị nhiễm bệnh các nơi khác trở về, muỗi truyền bệnh vào một số thời điểm thuận lợi trong mùa bệnh sẽ phát triển và hoạt động với mật độ cao nhưng chưa có khả năng hoàn toàn cắt đứt nên có thể đóng vai trò truyền bệnh. Mầm bệnh ngoại lai sẽ qua trung gian của muỗi Anopheles, truyền bệnh cho người lành tại cơ sở và chuyển thành sốt rét nội địa với sự lây truyền tại chỗ, sốt rét có cơ hội quay trở lại. Khi tình hình sốt rét đột biến gia tăng và có dấu hiệu lây truyền tại chỗ từ mầm bệnh ngoại lai là cơ sở báo động nguy cơ dịch, nếu không kịp thời phát hiện và chủ động khống chế thì dịch bệnh có thể xảy ra gây hậu quả nghiêm trọng, có nhiều người mắc bệnh và tử vong.
Tình hình thiên tai, thảm họa và hậu quả bão lụt sẽ đẩy người dân đang có cuộc sống đang ổn định tại địa phương lâm vào cảnh khó khăn, túng thiếu. Sự giao lưu, di biến động dân vào các vùng sốt rét lưu hành để kiếm kế sinh nhai sẽ phát triển và cơ hội bị mắc sốt rét ngoại lai là điều không thể tránh khỏi. Nếu không có các giải pháp tích cực thì sốt rét sẽ quay trở lại ở các cơ sở này theo quy trình đã được xác định.
Để khống chế tình hình sốt rét quay trở lại, cần tập trung chỉ đạo các cơ sở thực hiện việc xây dựng và phát triển các yếu tố phòng, chống sốt rét bền vững bằng giải pháp tổ chức như hoàn chỉnh mạng lưới y tế xã, thị trấn, thôn bản đáp ứng có hiệu quả nhiệm vụ phòng, chống bệnh sốt rét từ tuyến đầu; quản lý tốt hành nghề y dược tư nhân tham gia công tác khám chữa bệnh sốt rét tại địa phương. Về giải pháp chuyên môn kỹ thuật, cần tăng cường hoạt động giám sát dịch tễ, nâng cao năng lực công tác phòng, chống muỗi truyền bệnh để tiếp tục thực hiện mục tiêu giảm số người mắc bệnh; phát hiện, điều trị và quản lý điều trị bệnh có hiệu quả để khống chế tử vong; chú ý đối tượng có nguy cơ mắc sốt rét ngoại lai. Giải pháp xã hội như truyền thông giáo dục, xã hội hóa công tác phòng, chống bệnh sốt rét ở cơ sở cũng cần được chú ý thực hiện thường xuyên, liên tục để nâng cao nhận thức, chuyển đổi hành vi tự bảo vệ của cộng đồng đối với dịch bệnh.
Khi tình hình sốt rét đã giảm xuống ở mức thấp, các địa phương thường chủ quan, lơ là, xem như dịch bệnh đã được loại trừ, không còn làm ảnh hưởng đến sức khoẻ và tính mạng của người dân nên không chú ý tiếp tục chỉ đạo và thực hiện các hoạt động phòng, chống cần thiết để duy trì thành quả. Sốt rét sẽ có cơ hội quay trở lại bất cứ lúc nào, ở bất cứ đâu và gây nên dịch bệnh với hậu quả nghiêm trọng. Để đạt được thành quả không phải là dễ nhưng để duy trì thành quả lâu dài là vấn đề còn gặp rất nhiều khó khăn trong thực tiễn khi phải giải quyết một loại bệnh vừa mang tính xã hội, vừa mang tính sinh học với trung gian truyền bệnh có đấu tranh sinh tồn trong thiên nhiên để tồn tại và bệnh có thể gây thành dịch trong cộng đồng.