Các bệnh viêm đường hô hấp cấp tính (ARD) bao gồm những bệnh có khả năng bùng phát thành dịch và đại dịch, là bệnh đường hô hấp cấp tính gây nguy hại cho sức khỏe của cộng đồng người dân và mang tính quốc tế vì có sự lây lan mạnh.
Các bệnh này thực tế đã được ghi nhận trong thời gian qua, đó là những trường hợp người bị nhiễm cúm gia cầm, hội chứng viêm đường hô cấp cấp tính nặng (SARS) và gần đây là hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông (MERS-CoV) do nhiễm vi-rút corona; đồng thời cũng có thể là các bệnh mới xuất hiện chưa được báo cáo với khả năng bùng phát dịch có quy mô lớn, tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao.Vì vậy bệnh cần phải được kiểm soát tốt để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Kiểm soát bệnh viêm đường hô hấp cấp tính ARD bằng các biện pháp quy định (ảnh minh họa)
Theo các nhà khoa học, hầu hết các bệnh viêm đường hô hấp cấp tính (ARD: Acute respiratory diseases) đều được lây truyền qua các giọt bắn từ miệng, mũi, đường hô hấp của người mắc bệnh. Tuy vậy, một số tác nhân gây bệnh cũng có thể truyền bệnh theo các phương thức khác như qua tiếp xúc bằng tay hoặc các bề mặt bị nhiễm khuẩn. Do đó Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo để chủ động kiểm soát nhiễm khuẩn các bệnh viêm đường hô hấp cấp tính là phải thực hiện các biện pháp tập trung vào phương thức truyền bệnh đã được ghi nhận; trong đó có cả những trường hợp người bị nhiễm cúm gia cầm, mắc hội chứng viêm đường hô hấp cấp tính nặng (SARS: Severe acute respiratory syndrome) và gần đây là hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông (MERS-CoV: Middle East respiratory syndrome coronavirus). Các khuyến cáo quan trọng của WHO là báo cáo ngay các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh, cách ly ngay người bệnh nghi ngờ; đồng thời áp dụng các biện pháp phòng ngừa chuẩn, phòng ngừa lây truyền qua giọt bắn, phòng ngừa lây truyền qua giọt bắn và qua tiếp xúc, các biện pháp phòng ngừa qua đường không khí...
Báo cáo ngay trường hợp nghi ngờ
Cần thực hiện việc báo cáo một cách kịp thời, nghiêm túc, đầy đủ cho các cơ quan, đơn vị y tế công cộng có liên quan đối với tất cả mọi trường hợp có nghi ngờ bị mắc bệnh viêm đường hô hấp cấp tính bao gồm cả trường hợp nhiễm cúm gia cầm sang người, nhiễm SARS và MERS-CoV... để có sự chỉ đạo và phối hợp xử trí hiệu quả.
Cách ly ngay trường hợp nghi ngờ
Đối với các trường hợp nghi ngờ bị mắc bệnh viêm đường hô hấp cấp tính (ARD), cần có biện pháp cách ly ngay đối tượng nghi ngờ, không cho tiếp xúc với những bệnh nhân khác để bảo đảm cho đối tượng cách ly này được điều trị và chăm sóc phù hợp theo quy định; chủ động ngăn chặn bệnh lây lan, phát tán ra môi trường chung quanh và xâm nhập đến các nơi khác.
Thực hiện biện pháp phòng ngừa chuẩn
Biện pháp phòng ngừa chuẩn được thực hiện bất cứ khi nào tiếp xúc điều trị, chăm sóc bệnh nhân mặc dù tình trạng bệnh lý của người bệnh ở mức độ nghi ngờ hay đã được chẩn đoán xác định. Các biện pháp phòng ngừa chuẩn là những biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn cơ bản trong chăm sóc y tế và luôn phải được thực hiện, áp dụng thường xuyên khi tiếp xúc điều trị, chăm sóc cho bệnh nhân như: vệ sinh tay, sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân, vệ sinh hô hấp và ho đúng cách, phòng ngừa chấn thương do kim tiêm và các dụng cụ sắc nhọn khác, vệ sinh và tiệt trùng các thiết bị hô hấp, vệ sinh môi trường chăm sóc bệnh nhân, quản lý đồ vải và chất thải. Vệ sinh tay trước khi tiếp xúc với bất cứ một bệnh nhân nào đó là một trong những biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa sự lây nhiễm. Sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân phù hợp và đúng cách sẽ giúp cho bác sĩ, nhân viên y tế, người nhà bệnh nhân trong quá trình điều trị, chăm sóc người bệnh tránh bị phơi nhiễm mầm bệnh đối với một số loại bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, trong đó có bệnh lây truyền qua đường hô hấp. Vệ sinh hô hấp và ho đúng cách cũng là biện pháp quan trọng để kiểm soát việc lây truyền nguồn bệnh nhiễm khuẩn từ đường hô hấp. Phòng ngừa chấn thương do kim tiêm và các dụng cụ sắc nhọn là một thành phần nội dung của biện pháp phòng ngừa chuẩn cần được chú ý. Vệ sinh và tiệt trùng các thiết bị hô hấp phải được quan tâm vì bất cứ dụng cụ nào được sử dụng cho việc điều trị, chăm sóc bệnh nhân đều phải được xử lý cẩn thận vì chúng có thể bị nhiễm khuẩn và có khả năng lây truyền mầm bệnh. Vệ sinh môi trường chăm sóc bệnh nhân là làm sạch môi trường ở và sinh hoạt của bệnh nhân với quy trình loại bỏ tất cả hoặc một phần đáng kể các tác nhân gây bệnh khỏi các bề mặt và dụng cụ bị nhiễm bẩn. Quản lý đồ vải và chất thải của người bệnh cần phải được thực hiện cẩn thận bằng cách sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân phù hợp và vệ sinh tay thường xuyên.
Áp dụng biện pháp phòng ngừa lây truyền qua giọt bắn
Ngoài các biện pháp phòng ngừa chuẩn nêu trên, bất cứ khi nào tiếp xúc điều trị hay chăm sóc bệnh nhân đang nghi ngờ hoặc đã chẩn đoán xác định nhiễm bệnh viêm đường hô hấp cấp tính phải bảo đảm nghiêm túc việc thực hiện biện pháp phòng ngừa mầm bệnh lây truyền qua giọt bắn ti ti từ miệng, mũi, đường hô hấp của người bệnh. Các biện pháp bảo vệ khác có thể cần thiết khi điều trị, chăm sóc bệnh nhân bị nhiễm những mầm bệnh cụ thể đã được phát hiện hoặc trong các thủ thuật lâm sàng có thể phát sinh ra nhiều gọt bắn li ti. Những bệnh lây truyền qua giọt bắn li ti của đường hô hấp có thể lây lan khi người bệnh nói, hắt hơi hoặc ho. Ngoài các biện pháp phòng ngừa chuẩn, việc áp dụng biện pháp phòng ngừa lây truyền qua giọt bắn và qua tiếp xúc được thực hiện bất cứ khi nào điều trị hay chăm sóc bệnh nhân nghi ngờ hoặc đã chẩn đoán xác định nhiễm bệnh cúm gia cầm, hội chứng viêm đường hô hấp cấp tính nặng (SARS), hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông (MERS)...; đồng thời cũng thực hiện đối với bệnh nhân là đối tượng trẻ em bị mắc bệnh đường hô hấp khác hoặc khi bệnh nhân có dấu hiệu lâm sàng cho phép chẩn đoán xác định đã nhiễm các vi-rút nhất định như viêm thanh quản, cận cúm, viêm tiểu phế quản cấp tính và nhiễm vi-rút hợp bào đường hô hấp RSV (Respiratory syncytial virus) trong các giai đoạn điểm cao của dịch.
Áp dụng các biện pháp phòng ngừa lây truyền qua đường không khí
Các biện pháp phòng ngừa lây truyền qua đường không khí được thực hiện khi điều trị, chăm sóc cho bệnh nhân bị nhiễm một loại mầm bệnh có thể được truyền đi xa trong không khí hoặc khi thực hiện một thủ thuật lâm sàng cụ thể nào đó làm phát sinh những giọt bắn li ti ra trong không khí. Trên thực tế, việc làm thông khí môi trường của bệnh nhân đang được điều trị, chăm sóc có thể làm giảm nguy cơ truyền bệnh qua các giọt bắn từ đường hô hấp của người bệnh.
Vấn đề cần quan tâm
Như vậy bệnh viêm đường hô hấp cấp tính (ARD) có nhiều loại bệnh lý với các tác nhân gây bệnh khác nhau. Các nhà khoa học đã phân chia ra các trường hợp bệnh bao gồm: Bệnh không xác định được tác nhân gây bệnh, không có nguy cơ mắc bệnh hô hấp cần được chăm sóc như bệnh giống bệnh cúm nhưng không có yếu tố nguy cơ thành bệnh hô hấp. Bệnh hô hấp cấp tính do nhiễm vi khuẩn như streptococcus pneumoniae, haemophilus influenzae, chlamydia spp và pneumoniae mycoplasma. Bệnh do nhiễm vi-rút cận cúm (parainfluenza), hợp bào đường hô hấp (RSV) và adenovirus. Bệnh do nhiễm vi-rút cúm gây lây truyền bền vững giữa người và người như cúm mùa, cúm đại dịch. Bệnh do nhiễm vi-rút cúm mới không gây lây truyền bền vững giữa người và người như cúm gia cầm. Hội chứng viêm đường hô hấp cấp tính nặng (SARS) do nhiễm vi-rút corona và các bệnh do nhiễm các loại vi sinh vật mới. Gần đây là Hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông do nhiễm coronavirus (MERS-CoV) mới được phát hiện. Việc phòng ngừa đối với các trường hợp bệnh nêu trên được thực hiện bằng những biện pháp khác nhau để phù hợp và có hiệu quả với từng loại bệnh như: vệ sinh bàn tay, dùng găng tay, sử dụng áo choàng, dùng dụng cụ bảo vệ mắt, mang khẩu trang y tế dành cho nhân viên y tế và người nhà chăm sóc bệnh nhân; đeo mặt nạ đặc biệt có tác dụng siêu lọc dành cho nhân viên y tế và người nhà chăm sóc người bệnh sử dụng trong phòng bệnh nhân, cách bệnh nhân khoảng 1 mét, khi thực hiện thủ thuật tạo ra giọt bắn hoặc khí dung; sử dụng khẩu trang y tế dành cho bệnh nhân khi ra khỏi khu vực cách ly, cho bệnh nhân nằm phòng đơn, cho bệnh nhân nằm ở phòng có phòng lây nhiễm qua đường không khí... Phần lớn các trường hợp bệnh đều thực hiện biện pháp phòng ngừa, kiểm soát nhiễm khuẩn khi điều trị, chăm sóc bệnh nhân hàng ngày trừ các trường hợp thực hiện thủ thuật làm phát sinh ra những giọt bắn li ti; trong đó biện pháp phòng ngừa chuẩn và phòng ngừa lây truyền qua giọt bắn hô hấp là vấn đề quan trọng cơ bản cần phải được thực hiện một cách nghiêm túc theo quy định.