Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) trong năm 2014, Hội nghị toàn cầu đầu tiên về thay đổi khí hậu và sức khỏe được tổ chức tại Geneva nhằm đưa ra các kịch bản cần thiết ứng phó với biến đổi khí hậu với sức khỏe con người, sau đây là những thông tin cơ bản của WHO về vấn đề này.
Kịch bản ứng phó biến đổi khí hậu quốc gia về y tế
Để ứng phó với biến đổi khí hậu, ngay từ những năm 1990 WHO đã phối hợp cùng một số tổ chức Liên hợp quốc đẩy mạnh thông tin về vấn đề này. Năm 2003 báo cáo "Thay đổi khí hậu và sức khỏe con người: nguy cơ và đáp ứng" (Climate change and human health: risks and responses) với những thông tin cập nhật và hệ thống hóa đã trở thành tài liệu tham khảo quan trọng trong lĩnh vực này. Theo WHO, so với năm 1990, kịch bản phát thải khí nhà kính trung bình (nguồn: đánh giá lần thứ 4 của Ủy ban quốc tế về Biến đổi khí hậu năm 2007) thì nhiệt độ trung bình ở Việt Nam dự đoán sẽ tăng lên gần 2°C ở các vùng miền Nam và tăng lên tới 2,8°C ở phía Bắc tính đến năm 2100. Tuy nhiên, trong kịch bản phát thải khí nhà kính cao (high-emissions scenario), nhiệt độ có thể tăng lên nhiều tới 3,6 °C ở các vùng ven biển bắc Trung bộ; theo đó nhiệt độ cao hơn được xem là sẽ làm tăng khả năng lan truyền của các véc-tơ truyền bệnh như bệnh sốt xuất huyết và sốt rét. Sự gia tăng nhiệt độ, thay đổi lượng mưa và mức độ hạn hán cũng có thể làm tăng cường sự lan rộng của các loại sâu bệnh và ảnh hưởng tới hệ sinh thái và mùa màng.
 |
| Biến đổi khí hậu, nước biển dâng gây nên tình trạng ngập lụt và dịch bệnh phát triển |
Việt Nam là một trong các quốc gia chịu rủi ro lớn nhất đối với nước biển dâng và xâm nhập mặn với mực nước biển dâng dự kiến trung bình là 59 cm vào năm 2100, theo kịch bản phát thải khí nhà kính cao nhất như được nêu trong Đánh giá lần thứ 4 của Ủy ban quốc tế liên chính phủ về biến đổi khí hậu (Intergovernmental Panel on Climate Change_IPCC) năm 2007. Tuy nhiên, theo kịch bản phát thải khí nhà kính toàn cầu mức trung bình thì mực nước biển dâng dọc theo vùng bờ biển Việt Nam trung bình sẽ là 75 cm vào năm 2100. Chính phủ Việt Nam đã công nhận biến đổi khí hậu là một thách thức rất lớn. Chương trình mục tiêu quốc gia nhằm ứng phó đối với biến đổi khí hậu (National Target Programme to Respond to Climate Change_NTP-RCC) đã được phê duyệt tháng 12/2008 mang lại nền tảng cơ sở cho việc lập kế hoạch ở tất cả các ngành và địa phương cho tới năm 2015, hỗ trợ nghiên cứu và nâng cao nhận thức giúp công tác điều phối NTP-RCC ở Việt Nam xây dựng chiến lược biến đổi khí hậu tổng thể, có mục tiêu lâu dài về việc thích ứng cũng như giảm thiểu phát thải khí nhà kính. Chính phủ Việt Nam đã ra Quyết định Số 2139/QD-TTg ngày 5/12/2011 về Chiến lược biến đổi khí hậu quốc gia (National Climate Change Strategy). Trên cơ sở Chương trình NTP-RCC và chiến lược này, tất cả các bộ ngành đã tham gia vào chương trình để xây dựng kế hoạch hành động riêng, trong đó Bộ Y tế với sự hỗ trợ của WHO đã xây dựng kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi khí hậu của ngành y tế.
 |
| WHO cảnh báo mối đe dọa các bệnh do véc tơ truyền trong ngày sức khỏe thế giới |
Thách thức biến đổi khí hậu với sức khỏe con người
Biến đổi khí hậu ảnh hưởng tới các yêu cầu thiết yếu đối với sức khỏe như không khí sạch, nước uống an toàn, thức ăn đầy đủ và chỗ ở đảm bảo. Các rủi ro sức khỏe liên quan tới biến đổi khí hậu hiện nay và có thể xuất hiện trong tương lai ở châu Á và Thái Bình Dương bao gồm sự căng thẳng do nhiệt độ gây ra, các bệnh lây truyền qua đường nước và thức ăn (như bệnh tả và các bệnh tiêu chảy) liên quan tới điều kiện thời tiết khắc nghiệt (như lốc nhiệt, bão, lũ lụt, lũ quét và hạn hán); các bệnh lây truyền do tác nhân gây bệnh (như xuất huyết và sốt rét); các bệnh đường hô hấp do ô nhiễm không khí, các chất gây dị ứng, thức ăn và các vấn đề an ninh nước sạch; suy dinh dưỡng và các chấn thương tâm lý do phải di dời nơi ở. Theo dự báo của IPCC, có thể các hiện tượng thời tiết nóng khắc nghiệt, lốc nhiệt và lượng mưa lớn sẽ tiếp tục xảy ra thường xuyên hơn. Các cơn lốc nhiệt đới (bão nhiệt đới và cuồng phong) có thể sẽ có cường độ mạnh hơn, có tốc độ gió cực đại và lượng mưa lớn hơn, gây ra thiệt hại về người và làm tăng chấn thương, thương tích. Các khu vực có cơ sở hạ tầng y tế yếu kém hầu hết ở các nước đang phát triển sẽ ít có khả năng đương đầu với tác động của biến đổi khí hậu nhất nếu không có sự trợ giúp trong công tác chuẩn bị và ứng phó. Được coi là một giải pháp ứng phó, việc giảm phát thải khí nhà kính thông qua cải thiện giao thông, sử dụng lương thực và năng lượng hiệu quả hơn có thể cải thiện được tình hình và sức khỏe.
Mặc dù vẫn còn hạn chế, cam kết chính trị nhằm lồng ghép các vấn đề sức khỏe vào những nỗ lực giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu ở cấp quốc gia và quốc tế đang ngày càng mạnh hơn lên. Việc lồng ghép các mối quan tâm về sức khỏe vào các quyết định và các hoạt động của các bộ ngành khác nhằm đảm bảo rằng các hoạt động này sẽ tăng cường sức khỏe người dân là một yêu cầu cấp bách. Cần thiết phải có những nỗ lực lớn hơn nữa nhằm đảm bảo công chúng được thông báo đầy đủ về biến đổi khí hậu và tác động của biến đổi khí hậu tới sức khỏe con người. Các thông tin về khí tượng thủy văn, kinh tế xã hội và sức khỏe liên quan không sẵn có và nếu có thì thường không nhất quán và hiếm khi được chia sẻ công khai và rộng mở. Ngoài ra, hiện nay Việt Nam vẫn còn thiếu năng lực đánh giá, nghiên cứu và truyền thông về các rủi ro sức khỏe nhạy cảm đối với biến đổi khí hậu cũng như thiếu năng lực thiết kế và triển khai thực hiện các chương trình thích ứng và giảm thiểu.
 |
| Nhiều dự án ứng phó với biến đổi khí hậu tác động tới sức khỏe được thực hiện ở Việt Nam |
Đáp ứng của WHO với biến đổi khí hậu toàn cầu (WHO's response)
WHO đã hỗ trợ Cục Quản lý Môi trường Y tế (Health Environmental Management Administration_HEMA) của Bộ Y tế (MoH) xây dựng bản đồ các vùng dễ bị tổn thương nhằm đánh giá tác động sức khỏe của biến đổi khí hậu và xây dựng cơ sở dữ liệu về biến đổi khí hậu của ngành y tế. Cơ sở dữ liệu và bản đồ các vùng và cộng đồng dễ bị tổn thương là các công cụ quan trọng để các nhà hoạch định chính sách, các nhà đầu tư, những người làm công tác phát triển và các nhà nghiên cứu hiểu được bức tranh tổng thể và đề ra các biện pháp giảm thiểu tác động sức khỏe của biến đổi khí hậu. HEMA cũng đã xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu (National action plan for response to health impacts from climate change). Hiện nay, HEMA đang hợp tác với WHO xây dựng hướng dẫn về việc triển khai thực hiện kế hoạch hành động quốc gia ở cấp tỉnh. WHO đã và đang hỗ trợ HEMA nâng cao năng lực cho các cán bộ nhân viên y tế và nâng cao nhận thức cho người dân thông qua việc tổ chức một loạt các khóa đào tạo, tập huấn và các chiến dịch vận động tuyên truyền trên cả nước Việt Nam.