Ngày 29/6/2015. Malaria news-Dự báo sốt rét trong thời kỳ biến đổi khí hậu (Forecasting Malaria In The Age Of Climate Change). Sốt rét là một trong những loại dịch bệnh nguy hiểm và phổ biến nhất thế giới, với những thay đổi lớn về môi trường tại chỗ do biến đổi khí hậu nhiều người lo ngại bệnh sốt rét có thể lây lan sang các khu vực mới hoặc trở nên tồi tệ hơn ở những nơi mà nó đã tồn tại, biết được điều này có ý nghĩa sâu sắc đối với cơ sở hạ tầng y tế cũng như giải pháp khắc phục.
 |
| Thủy điện, thủy lợi gắn liền với biến đổi môi trường, biến đổi khí hậu và sốt rét |
Sự lây lan của bệnh sốt rét đang bị ảnh hưởng bởi hai yếu tố chính: các điều kiện thích hợp cho muỗi sinh sản và tỷ lệ miễn dịch trong cộng đồng địa phương. Trong một bài báo mới trong Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học (Proceedings of the National Academy of Sciences), Karina Laneri và các đồng nghiệp đã sử dụng dữ liệu thực tế từ Senegal để xây dựng một mô hình máy tính nhằm dự đoán những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đối với bệnh sốt rét. Bằng cách tính tỷ lệ miễn dịch, họ tuyên bố họ có thể dự báo sự lan truyền sốt rét, theo cách tái tạo các mô hình lây nhiễm hiện nay so với 20 năm qua. Bệnh sốt rét được gây ra bởi ký sinh trùng bao gồm cả loài Plasmodium falciparum, con người không truyền được ký sinh trùng trực tiếp với nhau: nó phải được chuyển qua một vật chủ đầu tiên là muỗi, điều đó có nghĩa là yếu tố quan trọng nhất cho sự lây lan của bệnh sốt rét là một môi trường tốt cho muỗi sinh sản gần con người. Trong thực tế, Hoa Kỳ xử lý tốt nên hoàn thành việc thanh toán bệnh sốt rét (mà bệnh là rất phổ biến trong lịch sử không xa) phần lớn là do thoát nước vùng đầm lầy thoát và thay đổi môi trường sống mạnh mẽ khác.
 |
| Một con muỗi Anopheles, vật chủ trung gian mang ký sinh trùng gây bệnh sốt rét, đang hút máu trên vật chủ người [Ảnh: CDC] |
Thật dễ dàng để nhìn thấy mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và sự lây lan bệnh sốt rét, khi nhiệt độ trung bình tăng trên toàn thế giới, nhiều khu vực hơn giữ ấm đủ trong suốt cả năm làm cho muỗi sinh sản. Cùng với đó, một số nơi sẽ thấy nhiều mưa hơn và một số nơi khác sẽ bị ảnh hưởng bởi hạn hán. Kết quả là nhiều nước đọng ở nhiều nơi, và có nhiều muỗi nhưng có một yếu tố phức tạp là ở những nơi bệnh sốt rét là phổ biến, mọi người thường bị nhiễm nhiều lần đầu. Điều đó mang lại cho họ một sự chịu đựng cao với ký sinh trùng, có nghĩa là họ bị nhiễm bệnh nhưng không có triệu chứng. (Điều này cũng có thể xảy ra với các thuốc sốt rét). Tuy nhiên, đối với loại "miễn dịch" (immunity) này, bệnh nhân bị tái nhiễm khá thường xuyên, một cái gì đó mà chỉ xảy ra ở một nơi mà mức độ sốt rét luôn cao trong tất cả thời gian. Vì lý do đó, thật khó để phân loại tác động nào là do biến đổi khí hậu và tác động nào không làm lây lan sốt rét.
 |
| Biến đổi khí hậu làm mùa truyền bệnh sốt rét bất thường và dễ xảy dịch |
Để giải quyết vấn đề, các nhà nghiên cứu ở Senegal, Tây Ban Nha, Argentina, Pháp tìm kiếm vào hai ngôi làng: Dielmo, nơi quần thể muỗi có mặt quanh năm, và Ndiop, nơi số lượng muỗi biến động tùy theo lượng mưa. Ngoài ra, các tác giả đã chia quần thể con người thành năm loại: những người không có bệnh sốt rét (those without malaria), những người bị phơi nhiễm với ký sinh trùng nhưng không nhiễm bệnh (those exposed to the parasite but not infectious), bệnh nhân có triệu chứng sốt rét đầy đủ (patients with full-blown malaria symptoms), những người nhiễm nhưng không có triệu chứng (those with infections but no symptoms) và những người đã phục hồi sau nhiễm nhưng vẫn còn một số ký sinh trùng (people who had recovered from infections but still with some parasites). Họ kết hợp thông tin này với lượng mưa và tỷ lệ điều trị bằng thuốc để xây dựng một mô hình máy tính cho tất cả mọi thứ.
 |
| Sốt rét vẫn còn là mối hiểm họa cho cộng đồng thế giới, nhất là trẻ em châu Phi |
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng Dielmo, ngôi làng có sự phơi nhiễm với bệnh sốt rét quanh năm, có ít thay đổi về tỷ lệ nhiễm do biến đổi khí hậu, trong khi tỷ lệ lây nhiễm ở Ndiop đã bị ảnh hưởng mạnh mẽ hơn do biến đối khí hậu, đó là một mô hình phức tạp với rất nhiều biến số nhưng nó sao chép tỷ lệ lây nhiễm ở hai làng này trong khoảng 20 năm qua. Để đưa ra một cách ngắn gọn, ở những nơi bệnh sốt rét là mới hoặc thay đổi theo thời gian, thì biến đổi khí hậu làm tăng tỷ lệ lây nhiễm. Ngoài ra còn có tin tức tốt ẩn trong bài báo: việc sử dụng khôn ngoan màn chống muỗi, thuốc sốt rét, hóa chất trừ sâu có thể bù đắp những tác động của biến đổi khí hậu bằng cách giảm tỷ lệ lây nhiễm về cơ bản bắt chước một nơi có sự phơi nhiễm liên tục (và thấp). Vì vậy, không phải chỉ khí hậu sẽ thúc đẩy sự lây lan của bệnh sốt rét trong tương lai: bất kỳ dự báo nào cũng phải bao gồm các yếu tố phức tạp hơn như các mô hình năng miễn dịch của con người. Tuy nhiên, về nguyên tắc nó trông giống như những quyết định khôn ngoan có thể giúp giảm thiểu các vấn đề về biến đổi khí hậu ít nhất là trong sự lây lan của căn bệnh khó chịu này.