Ngày 26/10/2015. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), kháng thuốc đanglà vấn đề đe dọa sức khỏe toàn cầu nhất là ở các nước đang phát triển,có hàng trăm ngàn người chết do kháng thuốc mỗi năm trong khi chi phí chống kháng bỏ ra không hề nhỏ đòi hỏi phải có giải pháp đồng bộ trên phạm vi toàn cầu.
WHO cho biết vi khuẩn kháng kháng sinh là “báo động đỏ” toàn cầu
Tình trạng kháng thuốc đang là thách thức lớn trong điều trị các bệnh truyền nhiễm nhưng mới chỉ 25% số quốc gia có kế hoạch và cam kết giải quyết vấn đề kháng thuốc nên còn nhiều việc phải làm để ngăn chặn lạm dụng kháng sinh và giảm kháng thuốc trên toàn cầu. Từ thực tế này, WHOđã thông qua Kế hoạch hành động toàn cầu chốngkháng thuốc tại phiên họp Đại Hội đồng Y tế thế giới (WHA) lần thứ 68.
Theo WHO, vấn đề kháng thuốc bao hàm vi khuẩn kháng kháng sinh và ký sinh trùng kháng thuốc đặc trị ở người cũng động vật nuôi (gia cầm, gia súc) liên quan đến cả ngành y tế lẫn thú y. Trong đó, vi khuẩn kháng kháng sinh là tình trạng vi khuẩn, vi-rút, nấm và ký sinh trùng thay đổi cách thức tác động làm vô hiệu hóa các thuốc trị bệnh do chúng gây ra; vi khuẩn siêu kháng thuốc (superbug) là vi khuẩn kháng hầu hết các loại kháng sinh. Ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc là khả năng một chủng ký sinh trùng có thể sống và phát triển mặc dù bệnh nhân đã được điều trị một liều thuốc bằng hoặc cao hơn liều thường dùng có tác dụng; sốt rét đa kháng thuốc (malaria multi-drug resistance) là tình trạng ký sinh trùng kháng với nhiều loại thuốc sốt rét. WHO cho rằng vấn đề kháng thuốc tuy không mới nhưng đã trở nên nguy hiểm và cấp bách cần có sự nỗ lực hợp tác toàn cầu nhằm tránh nguy cơ quay trở lại thời kỳ chưa có kháng sinh cũng như bảo vệ kháng sinh cho thế hệ sau.
Ký sinh trùng Plasmdium falciparum đa kháng thuốc chống sốt rét, nhất là kháng với thuốc
có hiệu lực cao Artemisinine gây trở ngại cho điều trị sốt rét
Về tình hình kháng thuốc trên thế giới, WHO cho biết vi khuẩn kháng kháng sinh đang là một thách thức đối với trị liệu như năm 2011 thế giới có 640 nghìn trường hợp lao đa kháng thuốc với 9% vi khuẩn siêu kháng thuốc, 15% bệnh nhân nhiễm HIV được điều trị phải dùng đến các phác đồ bậc 2 và 3 do nhiễm khuẩn kháng kháng sinh, khu vực Đông Nam Á 400 triệu người có nguy cơ nhiễm ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc. Trong vòng 10 năm trở lại đây tình trạng kháng thuốc chống cúm trên toàn thế giới như oseltamivir (Tamiflu) hoặc zanamivir (Relenza) tăng 12%, ở châu Á vượt quá 70% sẽ là thách thức lớn đối với những quốc gia đang dự phòng thuốc để đối phó với đại dịch cúm gia cầm. Theo Bộ Y tế (MoH), tại Việt Nam việc lạm dụng kháng sinh (dùng kháng sinh không phù hợp) chiếm trên 60%, đặc biệt là khu vực thành thị 49,7% và khu vực nông thôn 28,2% số người mua thuốc kháng sinh không cần theo đơn thầy thuốc đã góp phần làm cho tình hình kháng thuốc ngày càng gia tăng.
Về nguyên nhân và hậu quả kháng thuốc, theo các chuyên gia y tế có nhiều nguyên nhân dẫn đến kháng thuốc do bệnh nhân lạm dụng thuốc kháng sinh như dùng không đúng kháng sinh, không đúng hàm lượng, không theo phác đồ chỉ dẫn, không làm kháng sinh đồ; chưa có hệ thống giám sát về kháng thuốc; các quy định khám, chữa bệnh không được cập nhật thường xuyên; hoạt động kiểm nghiệm, kiểm tra chất lượng thuốc hạn chế, hoạt động phòng và kiểm soát bệnh truyền nhiễm chưa hiệu quả; nhận thức của cộng đồng, cán bộ y tế/thú y kể cả các nhà hoạch định chính sách về kháng thuốc còn nhiều bất cập. Theo Bộ Y tế (MoH), tình trạng kháng thuốc sẽ dẫn đến hậu quả là điều trị không khỏi bệnh nên bệnh sẽ kéo dài dai dẳng, tái phát nhiều lần thậm chí diễn biến nặng hơn làm nguy cơ tử vong do kháng thuốc gia tăng và có nguy cơ lan rộng; cùng với đó, mất đi số ngày công lao động cùng với tiền chi phí cho việc điều trị bệnh nhân và thực hiện nghiên cứu sản xuất thuốc thay thế cũng sẽ rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế của mỗi quốc gia.
Lạm dụng kháng sinh như “cơm bữa”
Theo WHO biện pháp giải quyết kháng thuốc là nghiên cứu sản xuất thuốc chống kháng đi đôi với giám sát hiệu lực của những thuốc chưa bị kháng để ngăn chặn sự phát triển và lan truyền kháng thuốc cùng với việc đưa ra những phác đồ điều trị phối hợp chống kháng tối ưu; tăng cường quản lý sử dụng thuốc kháng sinh trong cộng đồng và hướng dẫn sử dụng đúng phác đồ điều trị tác nhân gây bệnh và không cho phép sử dụng các loại thuốc đã bị kháng cao. Bộ Y tế đã thành lập Ban chỉ đạo quốc gia phòng chống kháng thuốc và 9 tiểu ban giám sát kháng thuốc, ban hành nhiều văn bản pháp quy về hoạt động dược lâm sàng, thông tin thuốc, kiểm chuẩn xét nghiệm, kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện, kê đơn điều trị; hướng dẫn quản lý sử dụng kháng sinh, tổ chức và hoạt động vi sinh trong bệnh viện; tổ chức nhiều hội thảo, tập huấn, đào tạo nâng cao về thực hành kê đơn thuốc tốt, thực hành dược lâm sàng, sử dụng thuốc an toàn hợp lý; tăng cường hoạt động của hội đồng thuốc và điều trị, hoạt động vi sinh; đẩy mạnh phổ biến, tuyên truyền giáo dục về sử dụng thuốc an toàn, hợp lý; triển khai tháng phòng chống kháng thuốc, xã hội hóa phòng chống kháng thuốc; hoàn thiện khung chương trình, giáo trình đào tạo về vi sinh, kháng sinh trong các cơ sở đào tạo y dược; nâng cấp cơ sở hạ tầng, trang thiết bị y tế, các phòng xét nghiệm vi sinh, trung tâm nghiên cứu về vi sinh tại cơ sở y tế, trường đại học cùng với xây dựng cơ sở dữ liệu để quản lý số liệu về sử dụng thuốc và kháng sinh. Bộ Y tế phối hợp với Bộ Nông nghiệp và PTNT, Bộ Công thương, Bộ Tài nguyên & môi trường và các đối tác phát triển (WHO, FAO, OUCRU, CDC.US, JICA) tổ chức ký kết văn bản thỏa thuận về phòng chống kháng thuốc tại Việt Nam được coi là bước ngoặt quan trọng nhằm thúc đẩy mạnh mẽ kế hoạch phòng chống kháng thuốc.
Trước tình hình kháng thuốc ngày càng gia tăng, thế giới cũng như Việt Nam đều cùng hướng vào một mục tiêu là thực hiện nghiêm ngặt các quy định về kháng sinh đồng thời với thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động hợp tác nghiên cứu trong lĩnh vực này.