“Ngày Quốc tế thiếu nhi” 1/6/2015 cũng là "Ngày vi chất dinh dưỡng" là cơ hội phát động chiến dịch về dinh dưỡng hợp lý, phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em, đảm bảo cho các thế hệ tương lai của chúng ta có thể chất và tầm vóc theo tiêu chuẩn quốc tế.
Vi chất dinh dưỡng là những chất mà cơ thể chỉ cần một lượng “rất nhỏ” nhưng lại có vai trò “rất lớn” đối với trẻ nhỏ như beta-carotene, lycopene, khoáng chất (canxi, phốt pho, sắt, kẽm, iod,…) hay các a xít béo (omega 3-6-9) có nhiều trong các thức ăn nguồn gốc động vật, thực vật phổ biến ở nước ta. Tuy nhiên, nhiều bà mẹ do hiểu biết hạn chế nên bổ sung vi chất không đúng, thiếu hoặc thừa làm ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
Đa dạng hóa bữa ăn hàng ngày để cung cấp đủ vi chất dinh dưỡng (Ảnh: Internet)
Vi chất dinh dưỡng hết sức cần thiết vì là thành phần chủ yếu để tạo ra các hoocmon, các dịch tiêu hóa, tham gia vào xây dựng các tế bào, các mô; các hoạt động như hô hấp, chuyển hóa, bài tiết của tế bào tạo nên hệ thống miễn dịch của cơ thể. Ngoài ra, vi chất dinh dưỡng có tác dụng duy trì sự cân bằng của hệ thống nội môi, giúp phục hồi các tế bào, các mô bị tổn thương….
Vi chất dinh dưỡng · Hãy để trẻ lớn cùng tháp vận động
Vi chất dinh dưỡng có rất nhiều vai trò khác nhau đối với cơ thể, giúp cho cơ thể có thể phát triển trí tuệ, thể chất, giúp cho cơ thể khỏe mạnh chống đỡ bệnh tật, nhất là tăng trưởng chiều cao và cân nặng ở trẻ em. Tuy nhiên cơ thể con người lại không tự tổng hợp được hoặc chỉ tổng hợp được lượng rất nhỏ không đủ cho các hoạt động đó do đó việc bổ dung vi chất dinh dưỡng thông qua thực phẩm hàng ngày rất được chú trọng. Đó cũng chính là lý do vì sao mà ngày “Quốc tế thiếu nhi” = “Ngày vi chất dinh dưỡng” vào 1/6 năm nay.
Vai trò của vi chất dinh dưỡng
Vi chất dinh dưỡng có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình chuyển hóa, mỗi nhóm vi chất khác nhau có các tác dụng chuyên biệt giúp cơ thể trẻ khỏe mạnh và phát triển toàn diện. Từ xưa đến nay thực phẩm là nguồn cung cấp năng lượng thường xuyên giúp con người duy trì sự sống và sức khỏe, không chỉ có lượng thực phẩm đưa vào mà quan trọng hơn là chất lượng dinh dưỡng có trong thực phẩm đó.
Phát triển giác mạc
Vitamin A bổ sung dưới dạng tiền chất như beta-carotene giúp trẻ phát triển bình thường, tăng cường khả năng miễn dịch, bảo vệ các biểu mô giác mạc, da, niêm mạc...; đồng thời an toàn do cơ thể chuyển hóa theo nhu cầu sử dụng vừa không tích tụ gây độc. Các thực phẩmchứa nhiều vitamin A là thịt, gan, trứng gà, sữa, rau xanh, quả gấc, cà rốt, bí đỏ, xoài, đu đủ…).
Chống còi xương
Bệnh còi xương ở trẻ em chủ yếu là do thiếu vitamin D làm giảm hấp thu canxi ở ruột, cơ thể sẽ huy động canxi ở xương vào máu gây rối loạn quá trình khoáng hóa xương. Nguồn thực phẩm có nhiều vitamin D như dầu cá, cá biển, tôm, cua, gan, trứng gà, sữa, pho mát, rau dền, rau mồng tơi,…
Phát triển trí não
Bổ sung đủ các a xít béo thiết yếu (omega 3-6-9) giúp hình thành các nơron thần kinh, vận chuyển gluco-dưỡng chất chính giúp trẻ em phát triển trí não toàn diện, là tiền chất cần thiết cho sự phát triển thần kinh và thị lực, từ trẻ em đến người cao tuổi.
Phát triển tầm vóc
Kẽm có vai trò rất quan trọng trong quá trình tăng trưởng, miễn dịch. Thiếu kẽm làm trẻ chậm lớn, biếng ăn, giảm sức đề kháng hay mắc bệnh nhiễm trùng, suy dinh dưỡng và chậm phát triển chiều cao. Kẽm có nhiều trong các thực phẩm quen thuộc hàng ngày như: lòng đỏ trứng gà, sò, trai, hến, lươn, ốc, củ cải, đậu tương ( đậu nành),…
Bổ sung cả bằng các loại thực phẩm chứa sắt và acid folic
Chống thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt
Sắt là thành phần của huyết sắc tố, tham gia vào quá trình vận chuyển oxy và giữ vai trò quan trọng trong hô hấp tế bào, thiếu sắt gây thiếu máu làm trẻ kém hoạt bát, thiếu tập trung hay buồn ngủ. Khi bị thiếu máu nặng, trẻ hay bị viêm nhiễm đường hô hấp và các bệnh nhiễm khuẩn.
Chống bướu cổ do thiếu iốt
I ốt là vi chất dinh dưỡng rất cần thiết cho sự phát triển của cơ thể, khi bị thiếu i ốt tuyến giáp to lên, gây ra bướu cổ làm trẻ chậm phát triển trí tuệ, chậm lớn, nói ngọng, học kém. Nhu cầu I ốt ở trẻ em khoảng 90mcg- 120 mcg/ngày. Các thực phẩm có nhiều i ốt là cá biển, rong biển, rau cải xoong, tảo, …
Vi chất dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất
Vi chất dinh dưỡng bao gồm:
- Các loại vitamin: Nhóm B ( B1, B2, B3, B5, B6, B9, B12), vitamin C, vitamin tan trong dầu A, D, E, K .
- Các khoáng chất chính: Canxi, Magiê, Clo, Phốt pho, Kali và Natri .
- Khoáng chất vi lượng: Sắt, Đồng, Kẽm, Iod, Mangan, Crôm, Coban, Selen.
- Các acid amin thiết yếu như : Tryptophane, Leucine, Phenylalanine.
- Các acid béo thiết yếu như Omega 3, 6, 9.
Ngày vi chất dinh dưỡng
Từ vai trò quan trọng như trên, vi chất dinh dưỡng luôn được xem là những vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng đặc biệt ở các nước đang phát triển, theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) trên thế giới hiện nay có khoảng 3,5 tỷ người bị thiếu máu do thiếu sắt, 128 triệu trẻ dưới 5 tuổi thiếu vitamin A. Ở Việt Nam hoạt động phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận, tình trạng thiếu vitamin A, thiếu sắt và thiếu iốt mặc dù có giảm nhiều trong vòng 20 năm qua nhưng vẫn còn là nguy cơ tiềm ẩn với tình trạng dinh dưỡng và sức khoẻ. Chính vì vậy vào dịp ngày quốc tế thiếu nhi hàng năm, Bộ Y tế triển khai tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền bổ sung vi chất dinh dưỡng nhằm cải thiện tình trạng dinh dưỡng và sức khoẻ cho trẻ em, phụ nữ tuổi sinh đẻ như chương trình bổ sung Vitamin A cho trẻ em được triển khai trên toàn quốc từ năm 1993 đến nay, bổ sung sắt và đa vi chất dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai và phụ nữ từ 18-35 tuổi cũng đã được tiến hành ở nhiều địa phương, bổ sung iốt cũng đã được triển khai từ nhiều năm nay. Với những can thiệp tích cực bằng nhiều giải pháp, Việt Nam đã cải thiện đáng kể tình trạng thiếu các vi chất quan trọng ở các đối tượng nguy cơ cao, phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng là một giải pháp quan trọng trong cải thiện tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe của phụ nữ, trẻ em bị suy dinh dưỡng thấp còi.
Lễ phát động Ngày vi chất dinh dưỡng năm 2015 của Bộ Y tế
Ngày 25/5/2015, tại Trường mầm non Bình Yên A huyện Thạch Thất (Hà Nội), Bộ Y tế phối hợp với Sở Y tế Hà Nội, UBND huyện Thạch Thất chính thức phát động “Ngày vi chất dinh dưỡng năm 2015’’ với chủ đề “Vi chất dinh dưỡng cần thiết cho tăng trưởng và phát triển của trẻ”.Theo Bộ Y tế “ngày vi chất dinh dưỡng” (1-2/6) đã được tổ chức thường niên trên phạm vi cả nước, góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức người dân và huy động nguồn lực hiệu quả cho công tác phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em trong thời gian qua, giúp đẩy mạnh và thực hiện có hiệu quả công tác phòng chống suy dinh dưỡng, thiếu vi chất dinh dưỡng cho bà mẹ và trẻ em; tăng cường truyền thông giáo dục dinh dưỡng, nâng cao kiến thức của người dân về thực hành, xây dựng bữa ăn cân đối, hợp lý và bảo đảm an toàn thực phẩm. Đồng thời, Ngày vi chất dinh dưỡng giúp tiếp tục khống chế tình trạng thừa cân/béo phì và các rối loạn chuyển hóa liên quan đến dinh dưỡng, ưu tiên nguồn lực, thu hẹp khoảng cách suy dinh dưỡng trẻ em giữa các vùng miền; đẩy mạnh phối hợp liên ngành, tăng cường hợp tác quốc tế, huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong công tác phòng chống suy dinh dưỡng đồng thời góp phần thực hiện thắng lợi Chiến lược Quốc gia Dinh dưỡng giai đoạn 2011- 2020 với tầm nhìn 2030.
Hiện nay, Việt Nam đã đạt được Mục tiêu Thiên niên kỷ (MDGs) về giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân ở trẻ dưới 5 tuổi trước thời hạn, các hoạt động phòng chống suy dinh dưỡng đã đi vào nề nếp. Trên 5 triệu trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn quốc được bổ sung vitamin A liều cao (2 lần/năm). Việt Nam đã thanh toán được tình trạng khô mắt gây mù lòa ở trẻ em do thiếu vitamin A, tỷ lệ trẻ bị thiếu vitamin A tiền lâm sàng cũng giảm dần qua các năm. Các hoạt động tuyên truyền phòng chống thiếu máu do thiếu sắt, thiếu iốt... đã và đang được thực hiện có hiệu quả, góp phần cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng, giảm tỷ lệ mắc bệnh, tử vong của trẻ và đã được cộng đồng tích cực hưởng ứng. Triển khai tốt ngày vi chất dinh dưỡng năm 2015 sẽ có gần 5 triệu trẻ từ 6 đến 36 tháng tuổi trong cả nước và khoảng 800 nghìn trẻ từ 36 đến 60 tháng tuổi tại 22 tỉnh khó khăn được uống bổ sung vitamin A liều cao và sẽ có hơn một triệu trẻ trong số đó được kết hợp uống thuốc tẩy giun.
Chiến dịch uống Vitamin A đại trà cho trẻ em từ 6 - 36 tháng tuổi vào “Ngày vi chất dinh dưỡng” 1 và 2 tháng 6 năm 2015
Từ năm 1996 đến nay, ngày 1-2/ 6 được chọn là “Ngày vi chất dinh dưỡng”, là ngày các bà mẹ đưa trẻ trong độ tuổi đi uống vitamin A tại các điểm uống ở xã, phường. Vào những ngày này nhiều hoạt động mang tính xã hội rộng lớn nhằm thay đổi nhận thức và thực hành của các bà mẹ, gia đình, cộng đồng về tầm quan trọng và cách phòng chống các bệnh do thiếu vi chất dinh dưỡng. Đồng thời là cơ hội đẩy mạnh và khuyến khích hoạt động “đa dạng hoá bữa ăn gia đình” để có hiệu quả lâu dài, bền vững trong việc giải quyết vấn đề thiếu vi chất dinh dưỡng nhằm duy trì một cách có hiệu quả hoạt động bổ sung vi chất cho trẻ em và bà mẹ song song với các giải pháp dài hạn trong chiến lược dinh dưỡng quốc gia. Việc bổ sung Vitamin A liều cao đại trà trong ngày vi chất dinh dưỡng còn có ý nghĩa làm giảm nguy cơ mắc bệnh và tử vong ở trẻ nhỏ và cải thiện nhanh chóng tình trạng Vitamin A của bà mẹ sau sinh, hoạt động hưởng ứng “Ngày vi chất dinh dưỡng” thể hiện sự phối hợp chặt chẽ giữa phòng chống thiếu Vitamin A, thiếu i-ốt và thiếu máu do thiếu sắt, đặc biệt là đẩy mạnh hơn hoạt động phòng chống thiếu máu dinh dưỡng trong cộng đồng. Vi chất dinh dưỡng cần thiết cho tăng trưởng, phát triển trí tuệ và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Đa dạng hoá bữa ăn gia đình
Các thông điệp “Ngày vi chất dinh dưỡng” năm 2015:
1) Đa dạng bữa ăn, phối hợp nhiều loại thực phẩm. Sử dụng các loại thực phẩm có tăng cường vi chất dinh dưỡng.
2) Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu.
3) Bữa ăn của trẻ cần các thực phẩm giàu vi chất dinh dưỡng. Thêm mỡ hoặc dầu để tăng hấp thu Vitamin A, Vitamin D.
4) Trẻ em trong độ tuổi uống Vitamin A liều cao 2 lần/ năm. Bà mẹ sau sinh trong vòng một tháng được uống một liều Vitamin A.
5) Trẻ từ 24 đến 60 tháng tuổi cần được uống thuốc tẩy giun 2 lần/ năm. Thực hiện vệ sinh ăn uống, vệ sinh môi trường phòng chống nhiễm giun.
6) Phụ nữ trước và trong khi mang thai cần uống viên Sắt/axit folic hoặc viên đa vi chất theo hướng dẫn.
7) Sử dụng muối Iốt và các sản phẩm có bổ sung Iốt trong bữa ăn hàng ngày.