Theo báo cáo của Bộ Y tế năm 2013, tình hình dịch bệnh truyền nhiễm trong nước mặc dù đã được khống chế nhưng vẫn diễn biến phức tạp và có nguy cơ bùng phát trong năm 2014, đòi hỏi phải tăng cường kiểm soát chặt chẽ trong các hoạt động y tế dự phòng.
Tình hình dịch bệnh truyền nhiễm năm 2013
Trong năm 2013 tại một số nước thuộc khu vực châu Á-Thái Bình Dương, tình hình dịch bệnh truyền nhiễm diễn biến phức tạp, đặc biệt là cúm A (H7N9), cúm A (H5N1), bệnh đường hô hấp cấp tính khu vực Trung đông (Mers-CoV) có nguy cơ xâm nhập và gây dịch bệnh tại Việt Nam là rất lớn.
1. Dịch cúm A
Trong năm 2013, cúm A (H5N1) gi nhận 2 trường hợp mắc và 1 tử vong tại hai tỉnh Đồng Tháp và Long An; cúm A (H7N9) mặc dù chưa xảy ra ở nuớc ta, nhưng trong khi các nước lân cận như Trung quốc và Camphuchia có nhiều ca mắc và chết về cúm A nên nguy cơ các dịch bệnh này xâm nhập và lây lan ở nước ta trong năm tới rất cao.
2. Bệnh tay-chân-miệng
Năm 2013 tại 63 tỉnh/thành phố trong cả nước ghi nhận 78.141 trường hợp mắc tay-chân-miệng chủ yếu là trẻ em từ 3-5 tuổi (giảm 49,1%) và 21 trường hợp tử vong (giảm 53,3%) so với cùng kỳ năm 2012. Số ca tử vong xuất hiện ở 13 địa phương: Đồng Tháp (4), Tây Ninh (3), An Giang (2), Bình Phước (2), Bến Tre (2), Đồng Nai (1), Long An (1), Vũng Tàu (1), Tiền Giang (1), Bạc Liêu (1), Tp.Hồ Chí Minh (1), Hà Nội (1) và Cần Thơ (1).
3. Bệnh viêm não virut
Năm 2013 cả nước ghi nhận có 789 trường hợp mắc (giảm 27,7%) và 17 trường hợp tử vong (giảm 5,6%) so với cùng kỳ năm 2012.
4. Bệnh thương hàn
Năm 2013 cả nước ghi nhận 653 trường hợp mắc bệnh (giảm 9,7%) so với cùng kỳ năm 2012, không có trường hợp tử vong.
5. Dịch sởi
Ghi nhận 343 người mắc chủ yếu tại tỉnh Hà Giang, không có tử vong.
6. Bệnh sốt xuất huyết
Trong năm 2013, cả nước ghi nhận có 69.869 ca mắc sốt xuất huyết ở 49 tỉnh/thành phố trong đó có 40 ca tử vong, so với năm 2012 số ca mắc giảm 23,7% và số tử vong giảm 46,7% so với cùng kỳ năm 2012 là năm có số mắc thấp nhất trong vòng 5 năm qua. Tuy nhiên với bệnh sốt xuất huyết tại các quốc gia lãng giềng như Lào, Campuchia, Singapore, Malaysia có số mắc tăng từ 1,6 đến 5 lần so với cùng kỳ năm trước nên dự báo trong năm 2014 nguy cơ gia tăng số mắc là rất lớn vì theo chu kỳ dịch bệnh, khối cảm nhiễm gia tăng đặc biệt ở những trẻ chưa mắc bệnh.
7. Bệnh dại
Năm 2013 ghi nhận 99 ca tử vong tăng 1 ca so với cùng kỳ năm 2012 chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc (77 trường hợp). Nguyên nhân bệnh dại gia tăng, theo đánh giá của Bộ Y tế là do nhận thức người dân về tiêm phòng dại cho chó nuôi rất thấp và không đi tiêm vắc-xin dại khi bị chó cắn, tập quán nuôi nhiều chó lấy thịt càng tăng nguy cơ gia tăng lây bệnh dại từ chó.
8. Bệnh sốt rét
Năm 2013, cả nước số bệnh nhân sốt rét giảm 18,47% (32.498/39.862), ký sinh trùng sốt rét giảm 12,40% (15.303/17.469), sốt rét ác tính giảm 41,61% (80/137), tử vong sốt rét giảm 16,67% (5/6), không có dịch sốt rét xảy ra. Tuy các ca mắc sốt rét giảm, nhưng Việt Nam là một trong 4 quốc gia thuộc khu vực Tiểu vùng sông Mê-Kông được xác định có sự hiện diện của ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc sốt rét có hiệu lực cao (Artemisinin), trong đó, nguy cơ gia tăng kháng thuốc và sốt rét quay trở lại ở một số tỉnh miền Trung và Tây Nguyên rất cao.
Hoạt động phòng chống dịch bệnh năm 2013
Theo chỉ đạo của Bộ Y tế, mặc dù tình hình dịch bệnh truyền nhiễm diễn biến phức tạp khó lường ở trong nước cũng như trên thế giới, đặc biệt là những dịch bệnh nguy hiểm mới phát sinh, có tỉ lệ tử vong cao như cúm A H5N1, cúm A (H7N9)... có nguy cơ xâm nhập và bùng phát thành dịch ở nước ta. Bên cạnh đó, năm 2013 nước ta phải gánh chịu nhiều hậu quả của thiên tai, bão lụt tạo môi trường thuận lợi cho dịch bệnh phát sinh, phát triển, nhất là các tỉnh miền Trung; một số bệnh dịch nguy hiểm như sốt xuất huyết, tay chân miệng chưa có vắc xin phòng bệnh, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và dịch luôn luôn có nguy cơ bùng phát. Tuy nhiên, các hoạt động phòng chống dịch bệnh đạt được những kết quả khả quan, hầu hết các bệnh truyền nhiễm gây dịch đều giảm về số mắc và tử vong so với cùng kỳ năm trước.
Về phòng chống dịch bệnh
Từ diễn biến phức tạp của dịch bệnh truyền nhiễm trong năm 2013 trên thế giới, đặc biệt là các nước láng giềng thuộc khu vực Châu Á-Thái Bình Dương như cúm A (H7N9), cúm A (H5N1), bệnh viêm đường hô hấp cấp tính khu vực Trung đông (MERS-CoV), tay-chân-miệng, sốt xuất huyết, sốt rét, dại… mặc dù Việt Nam chưa có nhiều sự cố dịch bệnh lớn như những năm trước, nhưng nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong năm 2014 rất cao. Ngành y tế đã kịp thời dự báo tình hình dịch bệnh và đề xuất kế hoạch phòng chống phù hợp, đặc biệt là xây dựng kế hoạch phòng chống bệnh cúm A(H7N9) theo 4 tình huống, đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm theo từng tình huống dịch bệnh thực tế đang xảy ra; thành lập các đoàn công tác đi kiểm tra, giám sát, chỉ đạo công tác phòng, chống bệnh, đặc biệt các bệnh cúm A(H5N1), cúm A(H7N9), tay chân miệng, sốt xuất huyết, dại tại các tỉnh/thành phố trên địa bàn cả nước. Đặc biệt là trước nguy cơ xâm nhập của dịch bệnh mới phát sinh cúm A (H7N9) từ Trung Quốc và một số nước trong khu vực, ngày 10/1/2014, Bộ Y tế đã có Công điện khẩn số 106/CĐ-BYT về việc tăng cường công tác phòng chống dịch bệnh cúm A (H7N9 gửi Chủ tịch UBND các tỉnh/ thành phố trong cả nước.
Năm 2013, Bộ Y tế đã phối hợp với các bộ ngành liên quan và các cấp chính quyền địa phương, chỉ đạo kịp thời các tỉnh/thành phố trong cả nước kiểm soát chặt chẽ tình hình dịch bệnh; đồng thời chỉ đạo công tác chuyên môn cho các đon vị trực thuộc Bộ, sở y tế địa phương thực hiện tốt công tác phòng chống dịch, tăng cường họat động truyền thông, phối hợp liên ngành trong công tác phòng chống dịch và tranh thủ sự hợp tác quốc tế để có thông tin dịch bệnh và tăng thêm nguồn lực cho phòng chống dịch bệnh. Đặc biệt là với sốt xuất huyết do tính chất dịch bệnh gia tăng nhanh, Cục Y tế dự phòng đã kịp thời có chỉ đạo đẩy mạnh phòng, chống bệnh SXH ở khu vực trọng điểm miền nam và miền Trung-Tây Nguyên. Các Viện Vệ sinh dịch tễ/Viện Pasteur đã cử nhiều đoàn giám sát hoạt động phòng chống sốt xuất huyết tại các địa phương, chú trọng hướng dẫn người dân diệt lăng quăng và chống sốt xuất huyết từ đầu mùa dịch. Khó khăn trong phòng chống sốt xuất huyết ở nước ta là hiện có 4 loại thuốc hóa chất diệt muỗi được cấp phép nhưng tại một số tỉnh/thành phố 50% số hóa chất này đã bị muỗi kháng thuốc, số còn lại phải tăng nồng độ cao hơn rất nhiều mới có tác dụng; vì vậy Bộ Y tế cảnh báo việc pha và phun hóa chất diệt muỗi phải được thực hiện theo quy trình hướng dẫn của Bộ Y tế, việc phòng, chống phải được thực hiện đồng bộ và có sự thống nhất để tránh muỗi truyền bệnh phát tán từ địa bàn này sang địa bàn khác; đồng thời chủ động áp dụng các biện pháp phòng, chống dịch bệnh, phổ biến kiến thức và tổ chức tập huấn cho các cán bộ y tế cơ sở về kiểm soát sốt xuất huyết cũng như dịch bệnh truyền nhiễm nói chung.
Về tiêm chủng mở rộng
Công tác tiêm chủng mở rộng được triển khai khá hiệu quả, đa số các chỉ tiêu về tiêm chủng đã thực hiện đúng tiến độ như tỷ lệ phụ nữ có thai được tiêm đủ vắc-xin, tỷ lệ trẻ tiêm vắc-xin thương hàn, uốn OPV, vắc-xin sởi; chương trình tiêm chủng mở rộng được đánh giá là chương trình thành công nhất ở Việt Nam, thanh toán bệnh bại liệt năm 2000 và loại trừ uốn ván sơ sinh năm 2005; số ca mắc bệnh ho gà giảm 937 lần, bệnh bạch hầu giảm 585 lần, bệnh sởi giảm 573 lần, bệnh uốn ván sơ sinh giảm 59 lần so với năm 1984 khi chưa triển khai chương trình tiêm chủng mở rộng; tuy nhiên, do một số sự cố trong công tác tiêm chủng nên Bộ Y tế phải ngưng tiêm vắc-xin Quinvaxem (từ tháng 5/2013) sau đó chỉ định tiêm chủng trở lại vắc-xin Quinvaxem (từ tháng 11/2013) cho 640.025 trẻ em; đồng thời tổ chức kiểm tra, đánh giá được 96,1% điểm tiêm chủng cố định đủ tiêu chuẩn trên toàn quốc.
Tổ chức kiểm tra, đánh giá 13.454 điểm tiêm chủng cố định toàn quốc (đạt 93,6%), trong đó đánh giá đủ điều kiện tiêm chủng đạt 96,1% (12.928 điểm), dừng tiêm những điểm chưa đạt; các dịch bệnh nguy hiểm khác như viêm não Nhật bản B, bệnh nhiễm liên cầu lợn ở người, thương hàn đuợc giám sát kiểm sóat chặt chẽ. Do 2 lô vắc-xin viêm gan B khi xảy ra sự cố gây tử vong cho trẻ sau khi tiêm nên tỉ lệ tiêm chủng đủ mũi cho trẻ < 1 tuổi đạt thấp 82,8% (năm 2012 đạt 87,4%), tỷ lệ tiêm vắc-xin viêm gan B sơ sinh đạt thấp 53% (năm 2012 đạt 68,6%).
Định hướng hoạt động phòng chống dịch bệnh năm 2014
Từ những kết quả phòng chống dịch bệnh năm 2013 và nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong năm 2014, trọng tâm kế hoạch phòng chống dịch bệnh năm 2014 sẽ tập trung vào 11 nhóm vấn đề với mục tiêu giảm tỷ lệ mắc và tử vong do các bệnh truyền nhiễm, khống chế kịp thời dịch bệnh, không để dịch bệnh lớn xảy ra nhằm bảo vệ sức khỏe nhân dân và góp phần phát triển kinh tế, xã hội. Trước tiên để kịp thời ngăn chặn dịch bệnh, nhất là cúm A (H7N9), cúm A (H5N1), Mers-CoV,... có khả năng xâm nhập vào nước ta; hệ thống y tế dự phòng sẽ phải tổ chức kiểm dịch y tế chặt chẽ tại các cửa khẩu, chủ động tăng cường giám sát dịch bệnh tại cộng đồng, phát hiện sớm và xử lý ngay các trường hợp mắc bệnh đầu tiên. Tiếp tục hoàn thiện, bổ sung các hướng dẫn chuyên môn, kỹ thuật, ứng dụng khoa học kỹ thuật chuyên sâu trong việc giám sát, phát hiện tác nhân gây bệnh, chủ động nghiên cứu, đề xuất các biện pháp để người dân tiếp cận với vắc-xin mới an toàn, hiệu quả. Phối hợp chặt chẽ với các ban, ngành hữu quan tăng cường phòng chống dịch bệnh và huy động các tổ chức chính trị-xã hội tham gia vào công tác phòng chống dịch bệnh.
Để tổ chức thực hiện có hiệu quả công tác phòng chống dịch bệnh năm 2014, công tác tiêm phòng và thực hiện đồng bộ các giải pháp phòng chống dịch bệnh là nhiệm vụ cần được ưu tiên đẩy mạnh. Bộ Y tế sẽ ban hành kế hoạch phòng chống dịch bệnh truyền nhiễm ngay từ đầu năm, Sở y tế các tỉnh/thành phố cũng được chỉ đao xây dựng kế hoạch phòng chống dịch bệnh, tập trung vào các hoạt động can thiệp khi có dịch bệnh song song với việc giám sát các yếu tố nguy cơ nhằm ngăn ngừa dịch bệnh bùng phát. Tổ chức kiểm dịch y tế chặt chẽ tại các cửa khẩu, chủ động tăng cường giám sát dịch bệnh tại cộng đồng, phát hiện sớm và xử lý ngay các trường hợp mắc bệnh đầu tiên; hoàn thiện, bổ sung các hướng dẫn chuyên môn, kỹ thuật, ứng dụng khoa học kỹ thuật chuyên sâu trong việc giám sát, phát hiện tác nhân gây bệnh, chủ động nghiên cứu, đề xuất các biện pháp để người dân tiếp cận với vắc-xin mới an toàn, hiệu quả. Tăng cường đầu tư nguồn lực cho hệ y tế dự phòng, hỗ trợ kinh phí để đầu tư xây dựng cơ sở vật chất cho các Trung tâm y tế tuyến huyện, đắc biệt tại 120 Trung tâm y tế huyện thuộc khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa, khó khăn, vùng dân tộc thiểu số. Đầu tư cho việc xây dựng cac phòng xét nghiệm đạt chuẩn an toàn sinh học cấp 3 tại các Viện Vệ sinh Dịch tễ/Pasteur, Trung tâm Y sinh học công nghệ cao tại khu công nghệ cao Hòa Lạc; củng cố hệ thống y tế dự phòng địa phương, truyền thông phát động trong nhân dân thực hành những thói quen tốt như ăn uống hợp vệ sinh, an toàn thực phẩm, rèn luyện thân thể, thể dục, thể thao, cách tự phòng chống dịch bệnh cho cá nhân và gia đình. Đặc biệt cần sửa đổi lại bộ máy y tế địa phương, có chế độ đãi ngộ với ngành y tế dự phòng để thu hút cán bộ, tăng cường năng lực xét nghiệm, trang thiết bị, đào tạo chuyên sâu giúp chẩn đoán nhanh các loại dịch bệnh và kịp thời dập dịch.