Trong điều kiện kinh tế xã hội phát triển, vận chuyển bệnh nhân nặng, nạn nhân các vụ tai nạn nghiêm trọng bằng đường hàng không trong một số trường hợp không thể xử trí được tại địa phương là hết sức quan trọng nhằm kịp thời cứu sống tính mạng người bệnh.
Việc vận chuyển bằng máy bay đã tạo ra bước biến chuyển mới có thể rút ngắn thời gian di chuyển, đưa nhanh bệnh nhân hoặc nạn nhân về các tuyến điều trị có chất lượng cao hay tuyến chuyên khoa phù hợp nhằm cứu sống tính mạng của họ, tuy nhiên việc vận chuyển này phải được thực hiện đúng theo những quy định cần thiết.
Ảnh hưởng khi vận chuyển bằng máy bay
Thực tế trong thời gian gần đây, việc vận chuyển bệnh nhân, nạn nhân không có điều kiện xử trí điều trị tại cơ cở hay địa phương bằng phương tiện máy bay đã góp phần rất lớn để giải quyết các trường hợp bệnh nhân nặng, nạn nhân các vụ tai nạn nghiêm trọng được cứu chữa với chất lượng tốt ngay sau một thời gian ngắn nên tỷ lệ tử vong và biến chứng gây ra đã giảm xuống ở mức độ thấp; đồng thời tỷ lệ tàn phế cũng được hạn chế. Bệnh nhân, nạn nhân có cơ hội và điều kiện để được điều trị tốt; biện pháp phẫu thuật tái tạo, phục hồi can thiệp được thực hiện sớm hơn nhằm bảo đảm sức khỏe và tính mạng.
Việc vận chuyển bệnh nhân, nạn nhân bằng máy bay có thể thực hiện bằng hai loại phương tiện. Phương tiện dùng máy bay trực thăng, máy bay cánh quạt cở nhỏ có thể chuyển bệnh nhân, nạn nhân lên tuyến trên hay về tuyến sau với đặc điểm là có thời gian bay ngắn từ 10 phút đến 60 phút ở độ cao từ 350 mét đến 1.000 mét nên có thể vận chuyển được bệnh nhân, nạn nhân các loại mà không gây ảnh hưởng xấu đến trạng thái của toàn thân. Phương tiện dùng máy bay hành khách, máy bay vận tải được sử dụng để vận chuyển bệnh nhân, nạn nhân ở các cơ sở điều trị tuyến dưới lên cơ sở điều trị tuyến trên hay tuyến chuyên khoa cao hơn với đặc điểm là có thời gian bay lâu khoảng từ 3 giờ đến 4 giờ và phải bay ở độ cao tương ứng nên có thể có những ảnh hưởng không tốt đối với một số các trường hợp bệnh lý hay thương tổn của tai nạn. Thực tế cho thấy nếu máy bay được bay ở độ bay càng cao thì áp suất của khí quyển càng giảm làm cho phân áp khí oxy cũng giảm; do đó gây nên tình trạng thiếu oxy máu dẫn đến hiện tượng nhịp tim và mạch đập nhanh, thông khí phổi tăng, huyết áp tăng; đồng thời các chất khí chứa trong các khoang của cơ thể tăng thể tích làm chướng khí trong quai ruột, các xoang, tăng khí màng phổi. Ngoài ra các tác động của độ rung, xóc, tiếng ồn, gia tốc, nóng, lạnh... làm cho bệnh nhân, nạn nhân thêm mệt mỏi, dễ bị kích động và tình trạng sốc dễ tái phát; chứng buồn nôn, nôn lại đe dọa; gây các biến chứng ngạt thở do ùn tắt đường hô hấp vì các chất dịch nôn ra từ các vết thương ở hàm, mặt. Đối với các nạn nhân bị vết thương xuyên thấu sọ não, thoát não, chảy dịch não tủy ra ngoài thì có nhiều nguy cơ nhiễm khuẩn và tăng chảy dịch não tủy; nếu có vết thương chảy máu thì có thể làm chảy máu thứ phát.
Quy định khi vận chuyển bằng máy bay
Để giảm thiểu các ảnh hưởng xấu đã nêu ở trên, khi vận chuyển bệnh nhân và nạn nhân bằng máy bay cần phải tuân thủ một số các quy định cần thiết như: Phải khám xét, kiểm tra lại tình trạng toàn thân về bệnh lý của bệnh nhân và các vết thương của nạn nhân; cần phân loại và có kếhoạch cụ thể về công tác hộ tống và vận chuyển. Bệnh nhân, nạn nhân phải có điều kiện sức khỏe tương đối để có thể chịu đựng được việc vận chuyển đường dài bằng máy bay. Đặc biệt nạn nhân trong các vụ tai nạn gây mất máu nhiều phải có chỉ số hematocrit trên 35%, huyết cầu tố hemoglobin 11g%, hiện tại không có biến chứng chảy máu, đã được bổ sung đủ dịch truyền, các dấu hiệu sinh tồn quan trong nhất phải bảo đảm sự ổn định. Đối với bệnh nhân, nạn nhân ở trong tình trạng nặng; điều kiện tốt nhất là sử dụng các loại máy bay có điều hòa áp suất và nhiệt độ phù hợp ở trong khoang chở. Nếu máy bay vận chuyển không có đủ các điều kiện trên, đặc biệt là những nạn nhân có vết thương xuyên thấu não, ngực, bụng, mạch máu đã được xử trí tương đối ổn định thì mới được vận chuyển bằng loại máy bay thường và bảo đảm độ bay cao đối với những loại vết thương này ở độ cao dưới 1.300 đến 2.000 mét.
Lưu ý không được vận chuyển bệnh nhân, nạn nhân đường dài bằng máy bay đối với các loại vết thương như: Vết thương xuyên thấu não đang chảy dịch não tủy nhất là dịch não tủy chảy theo đường mũi và có khi ngay cả trong hộp sọ. Vết thương xuyên thấu ngực đang có chỉ định hút dẫn khí, chất dịch một cách tích cực. Vết thương mạch máu đã được tái tạo phục hồi bằng phương pháp khâu, nối mà thời gian theo dõi sau mổ chưa đủ 14 ngày; nếu vết thương có biến chứng nhiễm khuẩn hoặc bị đe dọa bục chỉ khâu thì không được vận chuyển. Vết thương xuyên thấu bụng đã mổ nhưng hiện có biến chứng viêm phúc mạc, chảy máu thứ phát; bục toác thành bụng gây thoát các tạng ra nên ngoài, tắc ruột. Nhiễm các loại chất độc hóa học, có đe dọa phù phổi cấp tính và trụy tim mạch. Bị nhiễm vi khuẩn kỵ khí, uốn ván. Bệnh cấp tính do nhiễm chất phóng xạ có xuất huyết hoặc trụy tim mạch. Đối với các chi thể có vết thương đã được bó bột phủ kín chu vi của chi thể, khi phát hiện có tình trạng rối loạn tuần hoàn chi thể thì phải rạch dọc mở phần bột bó trước khi vận chuyển. Đối với bệnh nhân, nạn nhân đã được mở khí quản; phải được rửa và thay ống thông trước khi vận chuyển. Cần theo dõi chặt chẽ, có hộ tống bảo đảm an toàn trong quá trình bay như làm ẩm đường hô hấp, chống ùn tắc do các nút dịch tiết từ niêm mạc đã khô vì độ ẩm tương đối trong các buồng khoang máy bay chỉ ở khoảng 10%.
Một điều cần quan tâm là cần chuẩn bị tốt việc vận chuyển bệnh nhân, nạn nhân bằng máy bay với biện pháp cụ thể là thực hiện tốt việc giảm đau, cố định chắc chắn, đặt ống hút liên tục dạ dày ở vết thương tạng rỗng, kiểm tra việc cầm máu. Đối với vết thương xuyên thấu màng phổi, phổi; phải bảo đảm việc xử trí phù hợp để cơ thể tương đối ổn định ở trạng thái bù đắp; nếu có điều kiện cần chụp phin X quang kiểm tra ở tư thế thở ra và ưỡn ngực về phía trước để phát hiện tình trạng tràn khí màng phổi ở mức độ nhẹ. Khi vận chuyển các bệnh nhân, nạn nhân có mang ống dẫn lưu màng phổi thì tốt nhất là nối các ống này vào các van chức năng. Các bệnh nhân, nạn nhân đã rút ống dẫn lưu màng phổi; cần theo dõi trong khoảng 72 giờ sau khi rút ống rồi mới được tổ chức vận chuyển. Đối với các vết thương ở hàm, mặt; cần bảo đảm việc cầm máu và lưu thông đường hô hấp tốt. Đối với các trường bị bỏng thì phải xử trí để bệnh nhân, nạn nhân thoát khỏi tình trạng sốc.
Trước khi bay, cần kiểm tra các dụng cụ và phương tiện cấp cứu, thuốc men đầy đủ theo quy định và phải phân loại các vị trí nằm ở trong máy bay cho hợp lý. Trong trường hợp có số lượng vận chuyển nhiều; các bệnh nhân, nạn nhân nhẹ bố trí ở các tầng trên; các bệnh nhân, nạn nhân nặng cần phải theo dõi, chăm sóc đặc biệt thì bố trí nằm ở tầng dưới. Đối với các loại máy ba có 3 bánh xe; cần đặt bệnh nhân, nạn nhân nằm có chân hướng về phía đầu máy bay. Trường hợp các máy bay mà khi hạ cánh có đuôi máy bay ở vị trí thấp thì đặt nạn nhân nằm có đầu hướng về phía mũi máy bay vì nếu đặt như vậy khi máy bay giảm tốc độ đột ngột sẽ ít ảnh hưởng xấu đến tình trạng của bệnh nhân, nạn nhân. Cần sắp xếp các bệnh nhân, nạn nhân có các vết thương có mùi hôi nằm hoặc ngồi ở cuối chiều gió của hướng thoát không khí trong máy bay. Đối với các trường hợp được cố định bất động hoặc nặng, nên săp xếp ở vị trí ở gần cửa lên xuống chính của máy bay. Lưu ý trước khi máy bay máy bay cất cánh phải giải thích và nói rõ các điều cần tuân thủ trong máy bay cho tất cả bệnh nhân, nạn nhân được biết; đồng thời kiểm tra lần cuối cùng những loại giấy tờ, hành lý mang theo. Trường hợp máy bay phải bay với khoảng đường bay xa, có thể phải chuyển tiếp; cần tổ chức công tác bảm đảm y tế suốt dọc đường bay vận chuyển.
Cần phát triển hệ thống vận chuyển cấp cứu bằng máy bay
Hiện nay ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới; việc vận chuyển bệnh nhân nặng, nạn nhân bị các thương tích nghiêm trọng do thiên tai, thảm họa, tai nạn lao động, tai nạn giao thông... bằng các loại phương tiện máy bay từ tuyến dưới lên tuyến trên, từ cơ sở thực địa về tuyến sau được thực hiện khá phổ biến và mang lại hiệu quả tốt giúp hỗ trợ cho việc điều trị, cấp cứu bệnh nhân, nạn nhân; hạn chế những trường hợp bị tử vong. Ở nước ta, vấn đề này đã được sự quan tâm chú ý và triển khai thực hiện trong thời gian qua trong một số tình huống gặp phải nhưng còn hạn chế. Vì vậy cần xem xét phát triển hệ thống vận chuyển bệnh nhân nặng, nạn nhân cấp cứu bằng phương tiện máy bay chuyên dụng để đáp ứng cho những yêu cầu cần thiết. Thường tại các bệnh viện lớn ở tuyến trung ương và tuyến tỉnh đã xây dựng sân bay cho loại máy bay trực thăng cấp cứu có thể thực hiện được dịch vụ này; tuy vậy phương tiện máy bay chuyên dụng để làm nhiệm vụ vận chuyển chưa nhiều. Các trung tâm vận chuyển cấp cứu ở một số vùng trọng điểm cần nghiên cứu, trang bị thêm phương tiện máy bay vận chuyển nhằm chủ động thực hiện đầy đủ chức năng nhiệm vụ trong những trường hợp khẩn cấp khi đất nước ngày càng phát triển. Trong các vụ thiên tai, thảm họa lớn gây nhiều thương vong lẽ dĩ nhiên là phải có thêm sự hỗ trợ phương tiện máy bay vận chuyển của các đơn vị không quân và hàng không dân dụng. Hình ảnh loại máy bay mang dấu hiệu chữ thập đỏ, dấu hiệu cứu thương là sự mong mỏi của cộng đồng người dân trong giai đoạn hiện tại.