Những năm gần đây tình hình sốt xuất huyết ở Việt Nam diễn biến hết sức phức tạp, một số địa phương đã vượt ra ngoài tầm kiểm soát dẫn đến bùng phát dịch trên quy mô lớn, đặc biệt là tỉnh Phú Yên trong 6 tháng năm 2013 (tính đến ngày 14/7) đã có 1.495 ca mắc sốt xuất huyết, trong đó có 3 trường hợp tử vong.
Tỉnh Phú Yên có 9 huyện, thị xã. thành phố. Kết quả đánh giá tình hình bệnh sốt xuất huyết (SXH), giám sát các chỉ số véc tơ và các hoạt động phòng chống tại các huyện có bệnh nhân tử vong do sốt xuất huyết cho thấy.
Diễn biến dịch bệnh sốt xuất huyết 6 tháng đầu năm 2013 tại tỉnh Phú Yên
Tính đến tháng 6/2013, tỉnh Phú Yên có 1166 ca mắc SXH gấp 3,89 lần so với cùng kỳ năm 2012 (299 ca) trong đó có 2 ca tử vong. Số ca mắc tăng cao từ tháng 5 tại 9 huyện, thị, thành phố; cao nhất là huyện Đông Hòa 229 ca (19,63%), Phú Hòa 177 (15,18%), Sông Hinh 168 ca (14,40%), Tây Hòa 152 ca (13,03%,) so với các địa phương khác trong tỉnh.
Tính đến ngày 14/7/2013, số ca mắc SXH trên toàn tỉnh là 1.495 ca, có 3 ca tử vong. Số ca mắc/tử vong tập trung tại huyện Đông Hòa (279/2), Tp. Tuy Hoà (149/1), huyện Phú Hòa (214/0), Tây Hòa (183/0), Tuy An (97/0), thị xã Sông Cầu (94/0), Đồng Xuân (38/0), Sơn Hòa (218/0), Sông Hinh (223/0); phát hiện 67 ổ dịch. Trước tình hình bệnh dịch sốt xuất huyết gia tăng, ngành y tế của tỉnh đã phối hợp chặt chẽ với các ban nghành địa phương kịp thời đồng loạt triển khai xử lý 100% số ổ dịch đã được phát hiện.
 |
Biểu đồ diễn biến bệnh nhân SXH 6 tháng đầu năm 2013 tại tỉnh Phú Yên |
Véc tơ sốt truyền bệnh xuất huyết
Từ đầu năm đến nay, ngành y tế tỉnh Phú Yên đã tổ chức điều tra, giám sát véc tơ SXH và diệt bọ gậy tại các xã/phường trọng điểm có giám sát định kỳ hàng tháng trên địa bàn toàn tỉnh, tổ chức nhiều đợt tổng vệ sinh diệt bọ gậy; tuy nhiên, triển khai chủ yếu theo hình thức chiến dịch và đánh động ý thức người dân, còn chất lượng của các hoạt động diệt bọ gậy chưa thường xuyên, triệt để. Tổ chức điều tra các chỉ số côn trùng trước và sau khi xử lý dịch, nhưng không duy trì được hoạt động diệt bọ gậy có thể là nguyên nhân làm cho dich bệnh kéo dài. Trong tháng 7/2013, Đoàn giám sát của Viện sốt rét-KST-CT Quy Nhơn phối hợp với các đơn vị y tế trong tỉnh, tiến hành giám sát véc tơ truyền bệnh tại 3 điểm có bệnh nhân tử vong do mắc bệnh sốt xuất huyết là thôn Xuân Hòa, xã Hòa Kiến Kiến, Tp. Tuy Hòa; thôn Phú Hiệp 2, xã Hòa Hiệp Trung, huyện Đông Hòa; thôn Phú Lương, xã Hòa Tân Đông, huyện Đông Hòa cho thấy:
Các chỉ số Ae. aegypti ở một số địa điểm tỉnh Phú Yên.
Địa điểm | Các chỉ số véc tơ |
CSMĐ (c/n) | CSNCM (%) | BI | CSNBG (%) | CSDCBG (%) |
Hòa Kiến, TP. Tuy Hòa. | 0,1 | 6,66 | 33 | 23,33 | 7,1 |
Hòa Hiệp Trung, h. Đông Hòa | 0 | 0 | 36 | 30 | 15,71 |
Hòa Tân Đông, h.Đông Hòa. | 0,03 | 3,33 | 50 | 40 | 15,30 |
Ghi chú: Chỉ số mật độ muỗi: CSMĐ (con/ nhà); Chỉ số nhà có muỗi: CSNCM (%); Chỉ số Breteau: BI; Chỉ số nhà có bọ gậy: CSNCBG (%); Chỉ số dụng cụ chứa nước có bọ gậy: CSDCBG (%).
Trong thời gian điều tra thu thập muỗi và bọ gậy sốt xuất huyết thời tiết nắng mưa xen kẽ, nhiệt độ và độ ẩm thuận lợi cho sự sinh sản và phát triển của véc tơ SXH. Tất cả các điểm giám sát chỉ thu thập được muỗi Ae. Aegypti. Chỉ số muỗi tại các điểm điều tra rất thấp (0-0,1 con/nhà), cho thấy hiệu quả của chiến dịch phun hóa chất đã diệt được muỗi trưởng thành. Tuy nhiên, chỉ số BI tại các xãHòa Kiến (Tp. Tuy Hòa) và Hòa Hiệp Trung (huyện Đông Hòa) cũng ở gần ngưỡng nguy cơ cao, đặc biệt tại thôn Phú Lương, xã Hòa Tân Đông (huyện Đông Hòa) chỉ số BI=50 và chỉ số nhà có bọ gậy lên đến 40%. Mặc dù các địa phương này đã tổ chức chiến dịch vệ sinh môi trường và phun hóa chất lần 2 lần nhưng chỉ số bọ gậy vẫn còn cao, chứng tỏ vấn đề diệt bọ gậy ở hầu hết ở các địa phương vẫn còn mang tính hình thức, vì vậy dự báo dịch bệnh sốt xuất huyết sẽ còn dai dẳng và dễ bùng phát trở lại. Kết quả giám sát bọ gậy nguồn thấy thành phần ổ bọ gậy rất phong phú và đa dạng (lọ hoa, chum/vại, xô/thùng, đồ phế thải, bể xi măng...) nhưng cao nhất là lọ hoa chiếm 53,33% so với tổng số các dụng cụ chứa bọ gậy được phát hiện, chum/vại (20%), bể xi măng (13,33%).
Công tác phun hóa chất phòng chống véc tơ và hoạt động cộng đồng
Kết quả thực hiện chiến dịch diệt bọ gậy và phun hóa chất diệt muỗi ở các địa phương đã đem lại hiệu quả nhất định, giảm được số lượng muỗi trưởng thành. Mặc dù đã xử lý tích cực ổ dịch, chủ động mở rộng quy mô thôn/ấp,xã/phường nhưng việc vệ sinh môi trường chưa đạt hiệu quả như yêu cầu đề ra. Các ban nghành đoàn thể và cộng đồng chưa tích cực tham gia vào công tác diệt bọ gậy tại địa phương, hầu hết chỉ hô hào mà không có hành động thiết thực. Công tác truyền thông giáo dục về phòng chống bệnh sốt xuất huyết chưa đến được hộ gia đình, một số người dân chưa ý thức được công việc diệt bọ gậy/lăng quăng sẽ đem lại hiệu quả tốt nhất cho cộng đồng, mà còn trông chờ vào việc phun hóa chất.
Nguyên nhân sốt xuất huyết gia tăng và dự báo tình hình sốt xuất huyết trong 6 tháng cuối năm 2013
Hiện nay tình hình sốt xuất huyết ở tỉnh Phú Yên vẫn đang diễn biến phức tạp, dự báo trong thời gian 6 tháng cuối năm 2013, một số địa phương có nguy cơ bùng phát dịch trở lại do thời tiết thất thường, mưa nắng xen kẽ thuận lợi cho muỗi truyền bệnh sinh sản và phát triển ; đồng thời làm cho người dân mất kiên nhẫn trong việc lau rửa các dụng cụ chứa nước trong và xung quanh nhà. Hoạt động diệt bọ gậy tại các địa phương không triển khai triệt để và cũng không duy trì thường xuyên. Sự chủ quan của người dân, cán bộ y tế địa phương và kể cả cán bộ y tế sau thời gian có số ca mắc giảm. Trung tâm y tế các huyện chưa tham mưu cụ thể cho UBND huyện chỉ đạo mạnh mẽ, huy động các ban nghành đoàn thể và cộng đồng tham gia diệt bọ gậy. Tại một số huyện ở tỉnh Phú Yên như Tp. Tuy Hòa và huyện Đông Hòa người dân có tập quán đặt nhiều lọ hoa trong nhà nhưng lại không đồng ý cho cán bộ y tế và các người đi vận động vệ sinh môi trường đem ra kiểm tra bọ gậy (lăng quăng), đây cũng là vấn đề rất khó khăn trong công tác vệ sinh môi trường, diệt lăng quăng (bọ gậy) không kịp thời và cũng là một trong những nguyên nhân làm cho tình hình dịch bệnh kéo dài và có nguy cơ lây lan xảy ra dịch trên diện rộng trong thời gian tới. Nguyên nhân chủ yếu làm cho dịch bệnh kéo dài là công tác diệt bọ gậy ở cộng đồng không có hiệu quả và không duy trì thường xuyên. Chưa tạo được ý thức của người dân trong việc loại trừ nơi chứa bọ gậy tại hộ gia đình, nên nhiều nơi đã tổ chức diệt bọ gậy rồi nhưng sau đó kiểm tra giám sát lại thì chỉ số véc tơ vẫn cao.
Kiến nghị một số giải pháp can thiệp
Trung tâm y tế dự phòng tỉnh Phú Yên và y tế các tuyến cần tham mưu cho các cấp chính quyền tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức cho người dân trong việc diệt bọ gậy nhất là ở các lọ hoa của các hộ gia đình và vứt bỏ hoặc lật úp các dụng cụ phế thải không cần thiết. Trước khi xử lý hóa chất tại các ổ dịch SXH cần nghiêm túc tổ chức triển khai chiến dịch vệ sinh môi trường, diệt bọ gậy (lăng quăng) một cách triệt để vì phun hóa chất chỉ diệt được muỗi trưởng thành mà không thể diệt được bọ gậy (lăng quăng), đồng thời số bọ gậy (lăng quăng) còn lại trong các hộ gia đình này sẽ tiếp tục phát triển thành muỗi làm cho người dân hiểu nhầm là phun hóa chất không đúng kỹ thuật đồng thời hạn chế sự ỷ lại của người dân vào việc phun hóa chất của nghành Y tế.Sử dụng các máy phun đeo vai đạt tiêu chuẩn phun ULV, thực hiện đúng kỹ thuật phun, liều lượng và cách sử dụng hóa chất. Chỉ đạo các trạm y tế xã, phường đôn đốc các hoạt động của mạng lưới cộng tác viên; thực hiện việc lồng ghép giám sát véc tơ định kỳ hàng tháng với việc kiểm tra hoạt động cộng tác viên.Chỉ đạo các đơn vị y tế huyện thường xuyên theo dõi, giám sát các ca bệnh, giám sát véc tơ để kịp thời đưa ra chỉ định chính xác đồng thời triển khai nhanh các hoạt động xử lý theo dõi sát tình hình ca bệnh và các chỉ số véc tơ để tham mưu đúng trong việc ra quyết định xử lý dịch, vì nơi nào có ca mắc SXH mới cộng với có chỉ số véc tơ truyền bệnh SXH cao thì nơi đó sẽ dễ xảy ra dịch. Thường xuyên triển khai các hoạt động giám sát, theo dõi sát các chỉ số véc tơ kịp thời tổ chức hoạt động chủ động diệt bọ gậy/lăng quăng triệt để hạ thấp các chỉ số của véc tơ. Triển khai phun hóa chất ngoài nhà ở những nơi đã phát hiện được véc tơ Ae. albopictus, kiểm tra, giám sát đội ngũ cộng tác viên trong hoạt động giám sát véc tơ hàng tháng, chủ động xử lý khống chế khi có các chỉ số véc tơ tăng cao.