Trong môi trường sống, cộng đồng người dân thường dễ dàng tiếp xúc với nguồn bệnh là vi rút dại hiện diện ở chó mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh dại tại các ổ dịch lưu hành. Vì vậy việc phòng bệnh trước và sau khi bị phơi nhiễm vi rút dại là vấn đề cần được người dân và cơ sở y tế quan tâm để chủ động ngăn ngừa những hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra.
Dự phòng trước và sau phơi nhiễm mầm bệnh
Để dự phòng bệnh dại trước phơi nhiễm, cần chủ động tiêm vắc xin phòng bệnh dại cho những người có nguy cơ cao dễ bị nhiễm với vi rút dại như cán bộ thú y, nhân viên phòng thí nghiệm làm việc có tiếp xúc với vi rút dại, người làm nghề giết mổ chó, người dân và những người đi du lịch đến các khu vực có lưu hành bệnh dại. Vắc xin phòng bệnh dại cần tiêm nhắc lại theo định kỳ và được áp dụng cho những người do công việc thường xuyên có nguy cơ tiếp xúc với vi rút dại và chỉ tiêm nhắc lại một liều khi xét nghiệm chuẩn độ kháng thể dại ở mức dưới 0,5 đơn vị quốc tế UI/ml.
Để dự phòng bệnh dại sau phơi nhiễm, việc điều trị phòng bệnh nên được tiến hành xử trí càng sớm càng tốt bao gồm rửa vết thương đúng phương pháp, tiêm vắc xin phòng dại và sử dụng huyết thanh kháng dại nếu có chỉ định của bác sĩ điều trị.
Dự phòng sau phơi nhiễm cho người chưa tiêm vắc xin phòng dại
Theo quy định ở trên, việc tiêm vắc xin phòng bệnh dại trước phơi nhiễm chỉ áp dụng đối với một số đối tượng người có nguy cơ cao dễ bị nhiễm với vi rút dại. Vì vậy trên thực tế phần lớn cộng đồng người dân đều chưa được tiêm vắc xin phòng bệnh dại nên sau khi bị phơi nhiễm vi rút dại cần xem xét chỉ định việc tiêm vắc xin phòng dại và tiêm huyết thanh kháng dại theo quy định.
Vắc xin phòng dại được sử dụng theo nguyên tắc áp dụng 1 trong 2 phác đồ điều trị là tiêm vắc xin bằng đường tiêm bắp thịt và tiêm và tiêm vắc xin bằng đường tiêm trong da. Mũi tiêm chủng vắc xin phòng dại đầu tiên phải được tiêm càng sớm càng tốt ngay sau khi bị phơi nhiễm. Áp dụng phác đồ điều trị dự phòng bằng việc tiêm vắc xin trong da sẽ giảm được lượng vắc xin và giá thành, tuy nhiên phải tùy thuộc vào số lượng người đến tiêm vắc xin phòng dại tại điểm tiêm phòng của cơ sở y tế trong ngày để lựa chọn phác đồ tiêm vắc xin bằng đường bắp thịt hay tiêm vắc xin bằng đường trong da nhằm bảo đảm chi phí hiệu quả.
Huyết thanh kháng dại được sử dụng theo nguyên tắc tiêm càng sớm càng tốt ngay sau khi bị phơi nhiễm và chỉ dùng được một lần trong điều trị dự phòng bệnh dại. Theo quy định, huyết thanh kháng dại phải được tiêm phong bế tại vùng vết thương bị chó cắn để huyết thanh kháng dại thấm sâu vào bên trong và chung quanh vết thương tới mức tối đa. Phần huyết thanh kháng dại còn lại được tiêm bắp sâu ở vị trí cách xa vị trí tiêm vắc xin phòng dại. Các vết thương ở vị trí giải phẫu đặc biệt như các đầu ngón tay phải tiêm thấm đẫm huyết thanh kháng dại một cách cẩn thận. Trong trường hợp bị nhiều vết cắn mà số lượng huyết thanh kháng dại cần tiêm không có đủ để tiêm phong bế cho toàn bộ các vết thương và do cân nặng của nạn nhân ít thì có thể pha loãng huyết thanh kháng dại từ 2 đến 3 lần với nước muối sinh lý để bảo đảm tất cả các vết thương đều được tiêm vắc xin kháng dại. Trường hợp không có huyết thanh kháng dại tại điểm tiêm vắc xin của cơ sở y tế thì có thể sử dụng phác đồ tiêm vắc xin bằng đường tiêm bắp thịt nhưng phải tiêm 2 liều vắc xin phòng dại ở 2 bên cánh tay ngay từ ngày đầu tiên nạn nhân bị chó cắn đến cơ sở y tế và phải giới thiệu nạn nhân đến điểm tiêm phòng của cơ sở y tế khác để tiêm huyết thanh kháng dại. Ngoài ra, đối với vết thương độ 2 ở những người bị ức chế miễn dịch nên được sử dụng huyết thanh kháng dại. Cần chú ý việc chỉ định tiêm huyết thanh kháng dại được thực hiện càng sớm càng tốt ngay sau khi nạn nhân bị chó dại hoặc chó nghi dại cắn và chưa có dấu hiệu lên cơn dại. Lưu ý không sử dụng huyết thanh kháng dại sau 7 ngày kể từ mũi tiêm vắc xin phòng dại đầu tiên.
Dự phòng sau phơi nhiễm cho người đã tiêm vắc xin phòng dại
Đối với người bị chó dại hay nghi ngờ bị chó dại cắn đã tiêm chủng vắc xin phòng dại trước đó, nguyên tắc điều trị dự phòng là xử lý vết thương do chó cắn theo quy định cần thiết, không cần tiêm huyết thanh kháng dại; chỉ áp dụng 1 trong 2 phác đồ tiêm vắc xin phòng dại bằng đường tiêm bắp thịt hoặc bằng đường tiêm trong da. Chú ý tiêm lại đầy đủ phác đồ điều trị dự phòng sau phơi nhiễm đối với các trường hợp như người đã tiêm vắc xin phòng dại trước hoặc sau phơi nhiễm bằng vắc xin tế bào nhưng chưa đủ 3 mũi, người đã tiêm phòng bệnh dại sử dụng vắc xin phòng dại sản xuất trên mô não, bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS, người bị ức chế miễn dịch do cơ địa hoặc do các nguyên nhân khác.
Khuyến nghị
Hiện nay bệnh dại đang có khả năng phát triển trong mùa nắng nóng tại một số địa phương, vì vậy cộng động và các cơ sở y tế cần chủ động triển khai các biện pháp dự phòng bệnh dại trước và sau khi bị phơi nhiễm vi rút dại do điều kiện tiếp xúc với nguồn bệnh hoặc do bị chó dại cắn để bảo vệ sức khỏe, kể cả tính mạng của người dân. Một vấn đề cần chú ý là các biện pháp dự phòng sau phơi nhiễm cho người chưa tiêm vắc xin phòng dại và đã tiêm vắc xin phòng dại cần thực hiện đúng theo quy định của Bộ Y tế, nhất là việc sử dụng vắc xin phòng dại và huyết thanh kháng dại đúng yêu cầu.