Trong 6 tháng đầu năm 2014, nước ta đã có 325 bệnh nhân mắc bệnh viêm não do vi rút xảy ra ở 31 tỉnh, thành phố; trong đó 5 trường hợp bị tử vong. Hiện nay đang vào mùa bệnh phát triển, cộng đồng người dân cần cảnh giác để phòng ngừa.
Bệnh viêm não vi rút
Viêm não vi rút là bệnh do vi rút gây ra nhưng không lây truyền trực tiếp từ người sang người mà do muỗi đóng vai trò trung gian truyền bệnh, nghĩa là muỗi đốt máu vật chủ mang mầm bệnh viêm não rồi truyền vi rút gây bệnh sang người lành. Khi người bị muỗi mang mầm bệnh đốt máu, vi rút xâm nhập vào cơ thể qua vết đốt nhưng hầu hết các trường hợp bệnh lý xảy ra nhẹ giống như cảm cúm với triệu chứng sốt, nhức đầu, đau mình, mệt mỏi... hoặc không có triệu chứng gì và bệnh tự qua khỏi. Tuy nhiên đối với trẻ em, người cao tuổi và những người có hệ miễn dịch yếu thì có nhiều nguy cơ mắc bệnh nặng nếu bị muỗi mang mầm bệnh viêm não đốt máu làm lây nhiễm. Các nhà khoa học tại Mỹ nghiên cứu đã ghi nhận muỗi mang mầm bệnh gây viêm não chiếm tỷ lệ thấp, trong 1.000 con muỗi chỉ có 1 con nhiễm vi rút. Nếu bị muỗi mang mầm bệnh viêm não đốt máu thì xác suất cứ 300 người thì có 1 trường hợp mắc bệnh. Do đó nếu thực tế bị muỗi đốt thì chưa chắc đã mắc bệnh nhưng dù sao đi nữa cũng cần phải chủ động đề phòng để ngăn ngừa vẫn tốt hơn và tìm mọi biện pháp để diệt muỗi hoạt động với mật độ cao trong cộng đồng dân cư. Vào thời điểm trong khu vực có dịch bệnh viêm não vi rút bùng phát thì nguy cơ bị muỗi có mang mầm bệnh đốt máu sẽ càng tăng lên, vì vậy cần phải tăng cường thực hiện các biện pháp phòng chống muỗi đốt. Nếu cộng đồng người dân sống ở những khu vực có nhiều muỗi hoạt động với mật độ cao thì nên chủ động áp dụng sớm các biện pháp ngăn chặn để không cho muỗi bay vào nhà đốt máu người để gây bệnh, đặc biệt là đối tượng trẻ em. Vi rút gây bệnh viêm não khá phổ biến là viêm não Nhật Bản, trước đây thường xảy ra ở Nhật Bản nhưng hiện nay tập trung ở Trung Quốc và các nước ở khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Ngoài ra, một số loại vi rút khác cũng có thể gây bệnh viêm não như bệnh viêm não thung lũng Muray; bệnh viêm não ngựa miền đông, viêm não ngựa miền tây Venezuela...
Bệnh viêm não Nhật Bản
Viêm não Nhật Bản là một bệnh cấp tính xảy ra ở hệ thần kinh trung ương do bị nhiễm loại vi rút gây viêm não được truyền từ lợn hay chim mang mầm bệnh sang người qua trung gian của loài muỗi truyền bệnh Culex tritaeniorhynchus. Loại muỗi này thích sinh sản, đẻ trứng chỗ có nước trong ở ruộng lúa nước, hệ thống mương rãnh... Khi bị mắc bệnh viêm não Nhật Bản do muỗi truyền, trẻ em thường bị tình trạng viêm não nặng, có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn không hồi phục. Viêm não Nhật Bản còn được gọi là viêm não mùa hè hoặc viêm não B để phân biệt với loại viêm não A là viêm não Von Economo. Đặc điểm vi rút viêm não Nhật Bản là không thể truyền được bệnh từ người bệnh sang người lành, nếu ăn phải thịt lợn hay chim có mang mầm bệnh cũng không bị lây nhiễm. Thực tế ghi nhận vùng thường xảy ra dịch bệnh viêm não Nhật Bản là những vùng có trồng nhiều cây ăn quả như nhãn, vải...; tại đây vi rút gây bệnh có khả năng phát triển trong cơ thể lợn hoặc các loài chim hoang dại và từ đó lây truyền sang người qua trung gian của muỗi truyền bệnh. Bệnh viêm não Nhật Bản thường tập trung nhiều ở các tỉnh phía bắc của nước ta và bùng phát mạnh vào mùa phát triển hoạt động của muỗi với khí hậu nóng ẩm từ tháng 5 đến tháng 11, đỉnh cao vào tháng 8 và 9.
Triệu chứng bệnh lý thông thường được ghi nhận là sốt, nôn mửa, nhức đầu, tiêu chảy... và các dấu hiệu khác như rối loạn ý thức, cứng gáy, bị kích thích, có ảo giác, co giật, rối loạn nhịp thở, hôn mê... Tỷ lệ tử vong thường chiếm khoảng 30%. Hiện nay viêm não Nhật Bản đã có vắc xin phòng bệnh nhưng chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Vắc xin viêm não truyền thống thường được sử dụng là loại vắc xin đông khô được sản xuất từ não chuột ổ, vi rút được bất hoạt bởi formalin và tinh khiết theo quy trình công nghệ cao, được dùng rộng rãi tại các nước châu Á. Ở những khu vực thường có khả năng dịch bệnh lưu hành, vắc xin viêm não Nhật bản cần được tiêm chủng để bảo vệ cho trẻ em. Tiêm mũi thứ nhất cho trẻ trên 1 tuổi, tiêm mũi thứ hai sau mũi tiêm thứ nhất từ 1 đến 2 tuần, tiêm mũi thứ ba cách mũi thứ hai khoảng 1 năm; sau đó cứ mỗi 3 đến 4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi. Chú ý không được tiêm vắc xin này cho trẻ em dưới 1 tuổi. Đối với người lớn, nếu đi du lịch hay công tác ở vùng có dịch bệnh viêm não Nhật Bản lưu hành, các nhà khoa học khuyến cáo cũng nên sử dụng vắc xin bảo vệ khi lưu trú hơn 1 tháng ở vùng nông thôn và hơn 12 tháng ở thành phố nơi có dịch bệnh.
Bệnh viêm não Nhật Bản thường gây nên bệnh lý lâm sàng khá nặng nề, để lại di chứng liệt, rối loạn thần kinh, tâm thần và có tỷ lệ tử vong cao nên ngoài các biện pháp phòng chống muỗi truyền bệnh, biện pháp tốt nhất vẫn là sử dụng vắc xin để phòng ngừa. Vắc xin viêm não Nhật Bản là loại vắc xin được sử dụng rộng rãi trong chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia để bảo vệ trẻ em, vì vậy cần quan tâm đến vấn đề này.