Tiêm chủng vắc xin phòng bệnh là biện pháp phổ cập và tốt nhất để ngăn ngừa một số bệnh truyền nhiễm đã được các nhà khoa học khẳng định. Tuy vậy trước khi tiêm vắc xin, muốn bảo đảm an toàn thì người được tiêm chủng, người nhà đi cùng cần cung cấp các thông tin cần thiết để giúp sàng lọc đối tượng trước khi có chỉ định; đồng thời nhân viên y tế cũng phải tư vấn những vấn đề có liên quan đến tiêm chủng.
 |
| Khám sàng lọc và tư vấn để bảo đảm an toàn tiêm chủng vắc xin phòng bệnh (ảnh internet minh họa) |
Khám sàng lọc trước khi tiêm chủng vắc xin
Việc khám sàng lọc trước khi tiêm vắc xin phòng bệnh phải căn cứ vào thực trạng tình hình của trẻ em hay người lớn để có căn cứ chỉ định phù hợp. Đối với trẻ em, cần thực hiện đúng hướng dẫn khám sàng lọc trước tiêm chủng theo quyết định số 04/QĐ-BYT ngày 02/1/2014 của Bộ Y tế với mục đích phát hiện những trường hợp bất thường cần lưu ý để quyết định cho trẻ tiêm chủng hay không tiêm chủng vắc xin. Các trường hợp chống chỉ định tiêm vắc xin phòng bệnh khi trẻ có tiền sử sốc hoặc có phản ứng nặng sau tiêm chủng vắc xin lần trước như sốt trên 39oC kèm theo co giật hoặc dấu hiệu não hay màng não, bị tím tái, khó thở; trẻ có tình trạng suy chức năng ở các cơ quan như suy hô hấp, suy tuần hoàn, suy tim, suy thận, suy gan... Các trường hợp trẻ bị suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV/AIDS, mắc bệnh suy giảm miễn dịch bẩm sinh thì chống chỉ định tiêm chủng các loại vắc xin sống; ngoài ra các trường hợp chống chỉ định khác cần tham khảo theo hướng dẫn của nhà sản xuất đối với từng loại vắc xin. Ngoài các trường hợp chống chỉ định đã nêu, các trường hợp cần tạm hoãn tiêm vắc xin khi phát hiện trẻ mắc các bệnh cấp tính, đặc biệt là các bệnh nhiễm trùng; trẻ bị sốt từ 37,5oC trở lên hoặc hạ thân nhiệt từ 35,5oC trở xuống với nhiệt độ đo tại nách; trẻ mới được sử dụng các sản phẩm globulin miễn dịch trong vòng 3 tháng trừ trường hợp trẻ đang sử dụng globulin miễn dịch điều trị viêm gan B; trẻ hiện đang hoặc mới kết thúc liều điều trị corticoid uống hoặc tiêm trong vòng 14 ngày; trẻ sơ sinh có cân nặng dưới 2.000g; cũng cần chú ý tạm hoãn tiêm vắc xin đối với một số trường hợp khác theo khuyến cáo hướng dẫn của nhà sản xuất các loại vắc xin sử dụng. Đối với người lớn cần hỏi tiền sử bệnh tật, tiền sử dị ứng, tiền sử tiêm chủng vắc xin trước đây; đồng thời phải quan sát toàn thể trạng, hỏi cụ thể tình hình sức khỏe hiện tại...
Tư vấn trước khi tiêm chủng vắc xin
Sau khi khám sàng lọc và có chỉ định được tiêm chủng vắc xin, nhân viên y tế phải có trách nhiệm tư vấn những vấn đề có liên quan đến tiêm chủng như thông báo cho người được tiêm chủng hoặc cha mẹ, người giám hộ của trẻ về loại vắc xin được tiêm chủng đợt này để phòng loại bệnh gì và số liều vắc xin hay mũi vắc xin cần tiêm chủng; tư vấn cho gia đình, người được tiêm chủng về tác dụng, lợi ích của việc sử dụng vắc xin và những phản ứng có thể gặp khi tiêm vắc xin. Giải thích cụ thể những phản ứng phụ có thể xảy ra sau khi tiêm chủng như có triệu chứng sốt nhẹ từ trên 37oC đến dưới 39oC, đau tại chỗ tiêm, sưng nhẹ tại vị trí tiêm... Ngoài ra có thể gặp các tai biến nặng sau tiêm chủng như sốc phản vệ và một số tai biến nặng khác tuy rất hiếm gặp nhưng vẫn có khả năng xảy ra tùy từng loại vắc xin được sử dụng. Việc cần quan tâm là hướng dẫn gia đình cách theo dõi, chăm sóc sau tiêm chủng như tiếp tục theo dõi người được tiêm chủng tại nhà ít nhất 24 giờ sau đó các dấu hiệu toàn thể trạng cơ thể, trạng thái tinh thần, ăn, ngủ, nhịp thở, triệu chứng phát ban, phản ứng tại chỗ tiêm... Nếu người được tiêm chủng có biểu hiện sốt cần phải đo nhiệt độ và theo dõi sát, dùng thuốc hạ sốt theo sự chỉ dẫn của nhân viên y tế. Chú ý không nên đắp bất cứ một thứ gì lên chỗ vị trí tiêm. Qua quá trình theo dõi tại nhà, cần đưa ngay trẻ hay người được tiêm chủng đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế nơi gần nhất nếu sau tiêm chủng có dấu hiệu sốt cao từ 39oC trở lên, bị co giật, trẻ khóc thét, quấy khóc kéo dài, có tình trạng li bì, bú kém hay bỏ bú, khó thở, tím tái, phát ban và các biểu hiện bất thường khác hoặc khi các phản ứng thông thường kéo dài trên 1 ngày mà không tự biến mất. Nếu cha mẹ hay người giám hộ không yên tâm về tình trạng sức khỏe của con mình hoặc trẻ sau khi tiêm chủng có thể đưa trẻ đến gặp nhân viên y tế để được khám và tư vấn những điều cần thiết. Một vấn đề cũng đừng quên là hẹn ngày tiêm vắc xin tiếp theo theo lịch tiêm chủng quy định.
Khi trong cùng một buổi tiêm chủng, nếu tiêm nhiều loại vắc xin cho cùng một đối tượng thì phải tiêm ở các vị trí khác nhau, không được tiêm ở cùng một bên đùi hoặc một bên tay. Nếu khoảng thời gian giữa các mũi tiêm vắc xin bị kéo dài hơn so với khoảng thời gian theo lịch tiêm chủng thì mũi tiêm kế tiếp theo phải đúng khoảng cách thời gian của lịch tiêm chủng mà không tiêm lại từ đầu. Khi mũi tiêm vắc xin đầu tiên bị muộn hơn so với lịch tiêm chủng thì vẫn phải duy trì đúng liều lượng và bảo đảm khoảng cách giữa các mũi tiêm theo lịch tiêm chủng hoặc theo hướng dẫn của nhà sản xuất vắc xin.
Lời khuyên của thầy thuốc
Trong thời gian qua, một số trường hợp xảy ra những phản ứng sau tiêm chủng vắc xin phòng bệnh ở các địa phương đã làm cho cộng đồng người dân lo ngại mặc dù đây là biện pháp phòng bệnh tốt nhất đã được các nhà khoa học khẳng định. Để bảo đảm vấn đề an toàn tiêm chủng, việc khám sàng lọc trước khi tiêm chủng nhằm có chỉ định phù hợp là điều cần thiết mà người được tiêm chủng, người nhà đi kèm cần cung cấp những thông tin có liên quan cho nhân viên y tế; đồng thời nhân viên y tế phải có trách nhiệm khám cẩn thận, đầy đủ, phát hiện những trường hợp chống chỉ định và tạm hoãn tiêm; đặc biệt là đối tượng trẻ em. Ngoài ra việc tư vấn các kiến thức, hiểu biết có liên quan đến tiêm chủng cũng phải được nhân viên y tế trình bày, giải thích cụ thể cho người được tiêm chủng, người nhà đi kèm cần nắm rõ để theo dõi, chăm sóc nhằm xử trí kịp thời các phản ứng không mong muốn có thể xảy ra sau đó. Nếu địa phương nào tổ chức khám sàng lọc thận trọng, chỉ định phù hợp và tư vấn đầy đủ trong việc tiêm chủng vắc xin phòng bệnh thì sẽ góp phần hạn chế những tai biến đáng tiếc xảy ra.