Ngày 16/08/2016. CNN Health. Tại sao khó có thể đánh bại bệnh bại liệt? (Why is polio so hard to beat?). Afghanistan và Pakistan, nơi bệnh bại liệt vẫn còn lưu hành địa phương đã phải tạm hoãn việc vui mừng thanh toán bại liệt vì công bố 2 ca bệnh bại liệt mới tại Nigeria dường như ít hơn con số thực tế chưa được phát hiện ra.
Sau những đợt tiêm chủng quy mô lớn tại Nigeria không thấy có thêm ca bệnh bại liệt mới, những hàng dài chờ tiêm chủng như vậy là chuyện bình thường ở đất nước này và đó là dấu hiệu đáng mừng. Chỉ trong hơn hai năm, các quan chức y tế Nigeria giờ đây đang vui mừng vì quốc gia mình thoát khỏi ảnh hưởng của bệnh bại liệt do poliovirus gây ra, thành tựu này cũng là bước tiến tới gần hơn mục tiêu thanh toán hoàn toàn bệnh bại liệt ở 2 quốc gia còn lại trên thế giới.Tuy nhiên vào hôm thứ năm, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã thông báo 2 trường hợp trẻ em bị bại liệt do poliovirus ở bang Borno, vùng đông bắc của Nigeria thuộc khu vực nhóm vũ trang Boko Haram chiếm đóng làm cho các nỗ lực cung cấp vắc-xin phòng bệnh trở nên hết sức khó khăn.Một ca ở vùng Gwoza và ca còn lại ở Jere cho thấy vi-rút này đã lan truyền ở cả hai khu vực, trong khi thời gian này tuần trước không có ca bệnh nào được báo cáo ở quốc gia này hoặc cả lục địa này tính từ tháng 7/2014.
Isa bị bệnh bại liệt hơn một năm trước sau khi chỉ nhận được 2 trong số 4 liều vắc-xin uống được khuyên dùng để hoàn toàn miễn dịch, riêng tại Quận Sumalia có gần 68.000 trẻ em dưới 5 tuổi cần được cung cấp vắc-xin nhiều đợt.
Chỉ cần thêm một năm không có ca bệnh bại liệt nào nữa thì khu vực châu Phi sẽ được WHO tuyên bố “không còn bệnh bại liệt”.TS. Matshidiso Moeti, Giám đốc WHO khu vực châu Phi phát biểu: “Chúng tôi hết sức buồn khi nghe tin này”.Giờ đây, chính phủ Nigeria đang làm việc với WHO và Sáng kiến thanh toán bại liệt toàn cầu để cải thiện các hệ thống giám sát và tiến hành các chương trình cung cấp vắc-xin phòng bệnh bại liệt quy mô rộng. Moedti cho biết: “Ưu tiên quan trọng hàng đầu hiện nay là nhanh chóng giúp tất cả trẻ em ở các khu vực bị ảnh hưởng được miễn dịch với bệnh và đảm bảo không có thêm trẻ em bị khuất phục bởi căn bệnh kinh hoàng này nữa”.Đợt cấp vắc-xin đầu tiên nằm trong các chiến dịch cung cấp vắc-xin miễn dịch bổ sung này sẽ bắt đầu vào tuần này tại các khu vực bị ảnh hưởng, ngay sau đó sẽ được mở rộng sang các khu vực lân cận và các quốc gia lên tới tổng cộng 5 đợt cung cấp vắc-xin bổ sung tại Nigeria cũng như các nước lân cận như Chad, Niger, Cameroon và Cộng hòa Trung Phi. Tại các khu vực dịch bệnh của bang Borno, các cuộc điều tra hiện trường cũng đã được bắt đầu bao gồm cả việc tích cực phát hiện các ca bại liệt còn ẩn nấp và xác định bất kỳ người tiếp xúc nào với những người bị nhiễm bệnh.
Các nhân viên y tế cấp vắc-xin bại liệt dạng uống cùng với các chương trình tiêm chủng thường quy tại một phòng khám tại Quận Sumaila. Vắc-xin bại liệt đã bao phủ khoảng 85% quận này-một con số rất ấn tượng.
Bệnh bại liệt đến từ đâu? (Where did it come from?)
Việc giải trình tự gen vi-rút đã nhiễm vào 2 trẻ em này cho thấy rằng chúng có một chủng, hoặc loại của vi-rút lần cuối cùng được báo cáo ở Nigeria vào năm 2011 cũng chính là chủng phát hiện ở Borno, theo “Sáng kiến thanh toán bại liệt toàn cầu” điều này chứng tỏ chủng đặc biệt này đã lan truyền thầm lặng trong 5 năm qua. TS. Michel Zaffran, Giám đốc thanh toán bại liệt của WHO cho biết trong một cuộc thảo luận trực tiếp trên Facebook rằng: “Điều này đặc bệt gây lo ngại vì vi-rút lây nhiễm cho hai trẻ em này là vi-rút đã và đang lan truyền một cách âm thầm không bị phát hiện”. Căn bệnh bại liệt gây ra chứng liệt ở một trong mỗi 200 ca bệnh vì vậy có thể còn có nhiều ca bệnh hơn không bị chứng liệt mà các quan chức không hay biết, Zaffran cho biết thêm: “Chúng ta đã không thể phát hiện vi-rút này từ các hệ thống giám sát đã thiết lập tại quốc gia, các triệu chứng ban đầu của bệnh bại liệt bao gồm sốt, đau đầu, nôn mửa và đau các chi. Vi-rút này lây lan qua việc kém vệ sinh như nếu một người không rửa tay sau khi sử dụng toilet hoặc tình cờ thông qua đồ ăn và nước uống bị nhiễm bệnh.
WHO cho biết thêm rằng sự lan truyền mức độ thấp củ vi-rút tại các khu vực khó với tới, như Borno và các bang xung quanh là điều không ngờ tới nhưng tổ chức này hiện đang tập trung vào việc làm việc với các nhóm và lãnh đạo địa phương để đàm phán cách tiếp cận tốt hơn, điều vẫn còn là chướng ngại vật lớn nhất. Zaffran cho biết: “Vấn đề an ninh và việc tiếp cận tới khu vực dân cư này không được đảm bảo tại Borno như ở những khu vực khác của nước này do đó độ bao phủ không cao như mong muốn để đảm bảo gián đoạn lan truyền”. Nigeria đã nỗ lực rất nhiều trong phòng chống bệnh bại liệt, mặc dù tình trạng kháng bệnh và sự bẩn ổn an ninh ở các bang đông bắc, nơi nhóm vũ trang Boko Haram hoạt động nhưng việc tuyên truyền các tin đồn cũng làm giảm sự tiếp nhận vắc-xin miễn dịch. Vào năm 2012, quốc gia này đã báo có 122 ca bệnh bại liệt-chiếm hơn một nửa tổng số ca bệnh trên toàn thế giới năm đó nhưng con số đó đã giảm xuống còn 53 ca vào năm tiếp theo và chỉ còn lại 6 ca vào năm 2014.
Việc đánh dấu lên ngón tay sau khi uống vắc-xin đồng nghĩa thêm một đứa trẻ được bảo vệ trong thanh toán bệnh bại liệt ở Nigeria. Trước đây, chỉ có một căn bệnh đậu mùa đã được thanh toán vào năm 1980.
Liệu sẽ có thể thanh toán bệnh trên toàn cầu? (Will be reach global eradication?)
Tính đến nay, chỉ có bệnh đậu mùa là căn bệnh duy nhất ở người đã được thanh toán, căn bệnh ký sinh trùng Guinea worm cũng sắp trở thành ứng viên thứ hai với chỉ có 7 ca bệnh được báo cáo trong năm nay tính đến 30/6/2016. Theo Zafferan, “Sáng kiến thanh toán bại liệt toàn cầu” đã phát động vào năm 1998, tại thời điểm đó 125 quốc gia đã bị ảnh hưởng bởi bệnh bại liệt và vi-rút này đã làm cho 150.000 người bị bại liệt mỗi năm. Mục tiêu ban đầu của sáng kiến này là một thế giới không bệnh bại liệt tính đến 2018 nhưng nó đã được đẩy lùi tới năm 2019 hoặc 2020. Để đạt được mục tiêu ban đầu đó thì ca bệnh cuối cùng được báo cáo ở bất kỳ đâu trên thế giới phải là trong năm nay, khi đó phải có 3 năm không xuất hiện thêm ca bệnh nào mới có thể tuyên bố thanh toán căn bệnh. Dù có những dấu hiệu thụt lùi tại Nigeria, WHO tin rằng việc thanh toán là có thể chỉ cần các dịch bệnh gần đây được kiểm soát kịp thời, Zaffran cho biết: “Mục tiêu có thể bị bỏ lỡ nếu chúng ta không thể gián đoạn loại trừ tại Nigeria nhanh chóng”. Tổng cộng, 21 ca bệnh đã được báo cáo trong năm 2016. 16 ca là ở Pakistan, nơi việc bất ổn an ninh và sự thiếu tin tưởng vào các dịch vụ chính phủ đã gây ra các vấn đề. Sona Bari, phát ngôn viên về thanh toán bại liệt của WHO cho biết: “Đã có những rạn nứt về niềm tin giữa chính phủ và các cộng đồng dân cư”. Bari đã giải thích rằng việc tiếp cận tới người dân đã được cải thiện ở Pakistan trong những năm gần đây nhờ sự cộng tác với các lãnh đạo địa phương và sử dụng những người cấp vắc-xin từ cộng đồng. Nhưng vẫn còn thiếu các dịch vụ có chất lượng.
Ts. Sanjay Gupta của CNN nói chuyện với Tiểu vương của Kano. Tiểu vương này đã có công lao lớn trong việc thay đổi thái độ của người dân về việc uống vắc-xin ở bang phía bắc Nigeria này.
Một tình trạng khẩn cấp toàn cầu? (A global emergency?)
Vào năm 2014, WHO đã tuyên bố bệnh bại liệt là một tình trạng khẩn cấp y tế công cộng gây lo ngại toàn cầu. 60% ca bệnh bại liệt vào cuối năm 2013 là do du lịch quốc tế và có bằng chứng cho thấy rằng vi-rút được lây lan bởi những khách du lịch là người lớn tới các khu vực bị ảnh hưởng. Căn bệnh này hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng vắc-xin miễn dịch nhưng ở những quốc gia có xung đột vũ trang hoặc những quốc gia bất ổn có thể có các dịch vụ tiêm chủng và khả năng tiếp cận tới vắc-xin yếu kém và vi-rút có thể lan rộng nếu nó đi vào những khu vực mà người dân không được bảo vệ. Bari cho biết: “Những nước khác cần phải được cảnh báo, nhiều khu vực trên thế giới không còn bại liệt và do đó dù nó xuất hiện ở bất kỳ đâu cũng là mối nguy hiểm lớn”. Sau lời tuyên bố của WHO, cộng đồng quốc tế đã nhanh chóng có những phản ứng nhằm ngăn chặn vi-rút đi xa hơn khỏi 3 quốc gia được liệt kê là có bệnh lưu hành. Nigeria đã được loại bỏ khỏi danh sách trong năm 2015, không có báo cáo nào về những ca bệnh lan truyền quốc tế trong năm nay nhưng nguy cơ đe dọa bởi độ bao phủ vắc-xin thấp và những quốc gia bất ổn khiến bệnh bại liệt được phân loại là một tình trạng khẩn cấp y tế công cộng gây lo ngại toàn cầu. Các quan chức muốn đảm bảo thế giới sẵn sàng và thực sự chấm dứt bại liệt vào đầu thập kỷ sau, Bari cho biết: “Nếu Nigeria đã dạy chúng ta bất kỳ điều gì thì đó chính là chúng ta không được tự mãn nhưng hy vọng chúng ta có thể làm gián đoạn lan truyền trong năm nay”.