Cập nhật tháng 6/2015-Vệ sinh môi trường và sức khỏe (Sanitation and Health). Theo Tổ chức Y tế thế giới(WHO) và Bộ Y tế (MoH), mặc dù Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã đạt được nhiều thành tựu về công tác vệ sinh phòng chống dịch bệnh, nâng cao sức khoẻ cộng đồng, tuy nhiên hiện nay chúng ta vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức như sự gia tăng dân số, ô nhiễm và suy thoái môi trường, các hiện tượng biến đổi khí hậu và thời tiết cực đoan do đó vấn đề vệ sinh môi trường liên quan chặt chẽ tới việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
 |
| Ô nhiễm môi trường ngày càng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng |
WHO cho biết công trình vệ sinh hợp vệ sinh là rất quan trọng đối với sức khỏe cộng đồng,kể từ năm 1990 số lượng người được tiếp cận với vệ sinh môi trường được cải thiện đã tăng từ 54% đến 68% nhưng khoảng 2,4 tỷ người vẫn không có hố xí hoặc nhà vệ sinh được che đậy.Năm 2010, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (UN General Assembly) công nhận quyền tiếp cận tới các công trình vệ sinh và nước uống sạch, an toàn như là một quyền của con người và kêu gọi các nỗ lực quốc tế nhằm giúp các nước cung các công trình vệ sinh môi trường; nước uống có giá cả phải chăng, có thể tiếp cận, sạch và an toàn. Mặc dù có tiến bộ nhưng mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (MDGs) đến năm 2015 giảm một nửa tỷ lệ dân số mà không thể tiếp cận với các cơ sở vệ sinh được cải thiện đã bị nhỡ cho gần 700 triệu người.
Ở Việt Nam đến cuối tháng 6/2015 một số dịch bệnh vẫn đang lưu hành và có xu hướng gia tăng như sốt xuất huyết, tay chân miệng, viêm não… Theo MoH, cả nước ghi nhận 14.474 trường hợp mắc sốt xuất huyết tại 43 tỉnh, thành phố và có 12 trường hợp tử vong. Đối với bệnh tay chân miệng, tích lũy từ đầu năm 2015 đến nay có tất cả 21.165 ca mắc tại 62 tỉnh, thành phố trong đó có 4 ca tử vong. Thời gian vừa qua, thời tiết nắng nóng kéo dài cũng là yếu tố thuận lợi để các dịch bệnh có nguy cơ bùng phát. Bên cạnh sự thay đổi về thời tiết, nguyên nhân dẫn đến việc gia tăng các bệnh dịch còn do môi trường sống bị ô nhiễm nặng nề tại nhiều thành phố, điều kiện vệ sinh môi trường, vệ sinh cá nhân chưa được cải thiện. Vẫn còn nhiều người chưa có thói quen rửa tay với xà phòng thường xuyên, một số người dân còn có thói quen ăn tiết canh, ăn rau sống, gỏi tôm, cá dễ dẫn đến mắc một số bệnh như nhiễm liên cầu lợn, tiêu chảy, cúm A(H5N1), cúm A(H7N9)...
 |
| Cơ sở vệ sinh yếu kém là nguồn phát sinh dịch bệnh |
Cơ sở vệ sinh (Sanitation facilities)
Mặc dù có những cải thiện lớn thì sự bất bình đẳng giữa và trong các nước và khu vực vẫn tồn tại, ở miền Nam châu Á 47% dân số được sử dụng các cơ sở vệ sinh được cải thiện vào năm 2015 so với 22% vào năm 1990. Vùng cận Saharan châu Phi đã đạt được tiến bộ chậm hơn, với độ bao phủ các cơ sở vệ sinh tăng từ 24% lên 30% vào năm 2015. Trong 47 quốc gia, chưa đầy một nửa dân số được sử dụng nhà vệ sinh hoặc một hố xí nhà được cải thiện. Khoảng 13% dân số toàn cầu buộc phải đi vệ sinh ngoài trời.9 trong số 10 người thực hiện điều này sống ở khu vực nông thôn nhưng số lượng người đi vệ sinh ngoài trời tại các thị trấn và thành phố đang gia tăng dần dần khi dân số đô thị phát triển mà không có một sự mở rộng tương ứng các cơ sở vệ sinh. Gần 700 triệu người sẽ được phục vụ nếu mục tiêu MDGs về vệ sinh được đáp ứng bằng với số người không được phục vụ ở tiểu vùng Sahara châu Phi.
 |
| Phần lớn phụ nữ Ấn Độ ở nông thôn đều đi đại tiện ngoài trời |
Vệ sinh môi trường và sức khỏe (Sanitation and health)
Khoảng 842.000 người ở các nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình chết như là một kết quả của việc vệ sinh môi trường và nước không đầy đủ mỗi năm, chiếm 58% tổng số ca tử vong do tiêu chảy. Vệ sinh kém được cho là nguyên nhân chính cho khoảng 280.000 ca tử vong này. Bệnh tiêu chảy vẫn còn là một kẻ giết người chủ yếu nhưng phần lớn là có thể phòng ngừa được. Vệ sinh môi trường và nước tốt hơn có thể ngăn chặn cái chết của 361 000 trẻ em ở độ tuổi dưới 5 mỗi năm. Đi vệ sinh ngoài trời làm tồn tại mãi vòng luẩn quẩn giữa bệnh tật và nghèo đói. Các nước nơi mà việc đi vệ sinh ngoài trời phổ biến nhất có số tử vong cho trẻ dưới 5 tuổi cao nhất cũng như mức độ cao nhất của suy dinh dưỡng và đói nghèo, và sự chênh lệch lớn của sự giàu có.
Lợi ích của việc cải thiện vệ sinh môi trường (Benefits of improving sanitation)
Lợi ích của việc cải thiện vệ sinh môi trường mở rộng vượt ra ngoài việc làm giảm nguy cơ tiêu chảy bao gồm giảm sự lây lan của giun đường ruột, bệnh sán máng và đau mắt hột, đó là các bệnh nhiệt đới bị lãng quên và gây ra đau khổ cho hàng triệu người (reducing the spread of intestinal worms, schistosomiasis and trachoma, which are neglected tropical diseases that cause suffering for millions); giảm mức độ nghiêm trọng và tác động của suy dinh dưỡng (reducing the severity and impact of malnutrition); thúc đẩy nhân phẩm và tăng cường sự an toàn, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái (promoting dignity and boosting safety, particularly among women and girls); thúc đẩy việc đi học: đi học của trẻ em gái được đặc biệt thúc đẩy bởi việc cung cấp các thiết bị vệ sinh riêng biệt (promoting school attendance: girls’ school attendance is particularly boosted by the provision of separate sanitary facilities); phục hồi nguồn nước tiềm năng, năng lượng tái tạo và các chất dinh dưỡng do chất thải phân (potential recovery of water, renewable energy and nutrients from faecal waste). Một nghiên cứu của WHO vào năm 2012 tính rằng cứ mỗi 1 đô la đầu tư về vệ sinh môi trường đã có một sự chi phí thấp hơn về y tế trở lại là 5.50 đô la, năng suất hơn và ít tử vong sớm.
 |
| Vệ sinh môi trường và sức khỏe yếu kém là hậu quả của đói nghèo |
Những thách thức (Challenges)
Trong năm 2013, Phó Tổng thư ký UN đã đưa ra một lời kêu gọi hành động về vệ sinh môi trường, bao gồm việc loại bỏ đi tiêu lộ thiên vào năm 2025, đạt được tiếp cận phổ cập tới một nguồn nước uống cơ bản đang nằm trong tầm tay nhưng việc tiếp cận phổ cập tới các điều kiện vệ sinh cơ bản sẽ đòi hỏi những nỗ lực thêm. Tình hình của người nghèo đô thị là một thách thức ngày càng tăng khi họ sống ngày càng tăng trong các thành phố lớn, nơi thoát nước là bấp bênh hoặc không tồn tại và không gian cho nhà vệ sinh và loại bỏ các chất thải phải đóng phí chi trả. Bất bình đẳng trong việc tiếp cận sẽ phức tạp khi các chất loại thải từ các hộ khá giả được thải vào cống thoát nước mưa, mương nước hoặc các bãi chôn lấp, gây ô nhiễm cho các khu dân cư nghèo. Không có nhiều dữ liệu đáng tin cậy nhưng ước tính cho thấy có đến 90% nước thải ở các nước đang phát triển được thải chỉ xử lý một phần hoặc chưa qua xử lý trực tiếp đổ ra sông, hồ, hay đại dương. Xử lý nước thải ngày càng được xem như là một nguồn tài nguyên cung cấp nước đáng tin cậy và chất dinh dưỡng cho sản xuất lương thực để nuôi sống các quần thể dân cư đô thị đang gia tăng. Tuy nhiên, cần phải thực hành việc xử lý đảm bảo nước thải được xử lý đầy đủ và an toàn khi tái sử dụng (management practices that ensure wastewater is sufficiently treated and safely reused); quy định và giám sát của các cơ quan tổ chức (institutional oversight and regulation); các chiến dịch giáo dục cộng đồng để thông báo cho người dân về sử dụng nước thải (public education campaigns to inform people about wastewater use).
 |
| WHO đề ra các chiến lược xử lý an toàn nước thải và chất thải |
Đáp ứng của WHO(WHO's response)
Là cơ quan quốc tế về y tế công cộng, WHO dẫn các nỗ lực toàn cầu trong việc ngăn ngừa lây truyền bệnh, tư vấn cho các chính phủ về các quy định dựa trên y tế . Về vệ sinh môi trường, WHO theo dõi gánh nặng bệnh tật toàn cầu và mức độ tiếp cận vệ sinh môi trường và phân tích những gì giúp và gây cản trở sự tiến bộ. Giám sát như vậy giúp cho các nước thành viên và các nhà tài trợ dữ liệu toàn cầu nhằm ra quyết định làm thế nào để đầu tư trong việc cung cấp nhà vệ sinh và đảm bảo xử lý an toàn nước thải và chất thải.
WHO làm việc với các đối tác nhằm thúc đẩy đánh giá nguy cơ và thực hành xử lý hiệu quả vệ sinh môi trường thông qua Kế hoạch An toàn Vệ sinh môi trường (Sanitation Safety Planning), Hướng dẫn an toàn về sử dụng nước thải (Guidelines on Safe Use of Wastewater), phân và hệ thống nước thải từ các cơ quan văn phòng nước xám và Hướng dẫn về sức khỏe và vệ sinh trong thời gian tới và Chiến lược toàn cầu về vệ sinh, nước sạch, vệ sinh môi trường và các bệnh nhiệt đới bị lãng quên (Excreta and Greywater, and forthcoming Sanitation and Health Guidelines and Global Strategy on Water, Sanitation and Hygiene and Neglected Tropical Diseases).
WHO cũng đang làm việc với UNICEF về một kế hoạch hành động toàn cầu nhằm chấm dứt sự tử vong của trẻ em có thể phòng ngừa do bệnh viêm phổi và tiêu chảy vào năm 2025. Điều này nhằm mục đích đáp ứng một số mục tiêu phòng chống và điều trị, trong đó có việc thúc đẩy tiếp cận phổ cập đến nước uống, vệ sinh môi trường và vệ sinh tại các cơ sở chăm sóc sức khỏe và gia đình vào năm 2030.
Tăng cường tiếp cận của người dân vào vệ sinh môi trường được cải thiện kết hợp với việc cung cấp hóa trị phòng ngừa cũng là một phần của 5 chiến lược y tế công cộng toàn cầu cho việc phòng chống và loại trừ các bệnh nhiệt đới bị lãng quên.
Hưởng ứng của Việt Nam(MoH)
Theo Bộ Y tế, để nâng cao ý thức của người dân trong phòng chống dịch bệnh và nâng cao sức khỏe nhân dân các địa phương trong cả nước cần triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao nhận thức và đề cao trách nhiệm của các cấp chính quyền, đoàn thể, tổ chức xã hội, của từng đơn vị, cơ quan, gia đình và toàn xã hội về ý nghĩa và tầm quan trọng của công tác vệ sinh phòng chống dịch bệnh; vận động toàn thể người dân tham gia thực hiện phong trào Vệ sinh yêu nước, phòng chống dịch bệnh. Thường xuyên tổ chức các hoạt động truyền thông phù hợp tại cộng đồng về các biện pháp phòng chống dịch, bệnh như giữ gìn vệ sinh môi trường; xây dựng, sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh hộ gia đình và nơi công cộng; thường xuyên rửa tay với xà phòng; vệ sinh an toàn thực phẩm, cách phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh, dịch để phòng chống và ngăn ngừa dịch bệnh lan rộng… Nhiều năm qua phong trào vệ sinh yêu nước như công tác vệ sinh môi trường, vệ sinh cá nhân, phấn đấu nâng cao tỷ lệ người dân có nước sạch, có nhà tiêu hợp vệ sinh, thực hiện tốt công tác vệ sinh an toàn thực phẩm, vận động để người dân thay đổi những hành vi, thói quen lạc hậu mất vệ sinh hướng tới thực hiện những hành vi có lợi cho sức khỏe. Các mô hình, phong trào “ba sạch, ba diệt”, “ăn sạch, ở sạch”, “sạch làng, sạch ngõ”, "Khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường", "Khu dân cư thực hiện hài hòa xóa nghèo và bảo vệ môi trường" … đã có tác động tích cực tới việc khống chế dịch bệnh, cải thiện môi trường sống góp phần làm tốt công tác bảo vệ và chăm sóc sức khoẻ cho người dân.
 |
| Vệ sinh môi trường ở Việt Nam ngày càng được cải thiện |
Tuy nhiên, hiện nay môi trường sống ở nhiều nơi bị ô nhiễm trầm trọng bởi các chất thải trong sinh hoạt và trong sản xuất, phát triển kinh tế như ô nhiễm môi trường ở khu công nghiệp, làng nghề, bãi rác, chợ, ô nhiễm do hóa chất bảo vệ thực vật dùng trong nông nghiệp, do chất thải chăn nuôi, chất thải của con người…Ô nhiễm đã ảnh hưởng tới chất lượng không khí chúng ta thở, tới chất lượng nước chúng ta uống, ảnh hưởng tới thực phẩm chúng ta ăn hàng ngày và tác động trực tiếp sức khoẻ của mỗi chúng ta. Để triển khai có hiệu quả chiến dịch phòng chống dịch bệnh hưởng ứng phong trào vệ sinh yêu nước nâng cao sức khỏe nhân dân trước hết cần làm tốt công tác tuyên truyền dưới mọi hình thức nhằm nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng, lợi ích của việc phòng chống dịch bệnh, bảo vệ môi trường, thực hiện các hành vi vệ sinh có lợi cho sức khỏe.