Cập nhật tháng 11/2015. Nhân ngày thế giới phòng chống AIDS 2015, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ban hành “Hướng dẫn tổng hợp về sử dụng các loại thuốc kháng virus để điều trị và phòng chống lây nhiễm HIV của WHO có gì mới? (Consolidated guidelines on the use of antiretroviral drugs for treating and preventing HIV infection: what’s new?) với mục tiêu hướng tới kết thúc đại dịch thế kỷ này vào năm 2030.
Các hướng dẫn năm 2015 của WHO bao gồm 10 khuyến nghị mới nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của các dịch vụ cho những người sống chung với HIV, thực hiện các khuyến nghị trong các hướng dẫn về điều kiện phổ quát cho ART này có nghĩa là nhiều người sẽ bắt đầu ART sớm. Các hướng dẫn cập nhật trình bày cả những khuyến cáo mới và hướng dẫn trước đây của WHO bao gồm các khuyến cáo lâm sàng "những gì về việc sử dụng thuốc ARV để điều trị và phòng ngừa (“the what” of using ARVs for treatment and prevention) và các khuyến nghị cung cấp dịch vụ để hỗ trợ thực hiện "như thế nào" về cung cấp thuốc ARV (“the how” of providing ARVs) được tổ chức theo sự liên tục về xét nghiệm, phòng ngừa, điều trị và chăm sóc HIV. Lần đầu tiên hướng dẫn bao gồm các "các báo cáo thực hành tốt" (good practice statements) về những can thiệp có lợi ích lớn hơn đáng kể so với các tác hại tiềm tàng.
Tóm tắt chính sách (Policy brief)
Tác giả(Authors): WHO
Chi tiết ấn phẩm (Publication details):
Số trang (Number of pages): 20
Ngày xuất bản (Publication date): Tháng 11/2015
Ngôn ngữ (Languages): Tiếng Anh
ISBN: 978 92 4 150989 3
Hướng dẫn mới của WHO có gì mới
WHO khuyến cáo bất cứ ai bị nhiễm HIV nên bắt đầu điều trị ARV ngay sau khi chẩn đoán càng sớm càng tốt và cho rằng cần loại bỏ tất cả các hạn chế về điều kiện đối với điều trị bằng thuốc kháng virus với những người nhiễm HIV dựa trên những kết quả thử nghiệm lâm sàng gần đây khẳng định việc điều trị sớm người nhiễm HIV giúp họ tiếp tục sống khỏe mạnh và làm giảm nguy cơ lây truyền HIV sang vợ hoặc chồng bạn tình. WHO cũng khuyến cáo những đối tượng "nguy cơ cao" nhiễm HIV cần được cần cung cấp điều trị ARV để dự phòng, khuyến cáo mới này cũng đã có trong hướng dẫn của WHO năm 2014 nhằm ngăn chặn việc lây nhiễm HIV hay điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cho những người nam quan hệ tình dục đồng giới. Từ những bằng chứng mới về hiệu quả cũng như sự chấp nhận của điều trị dự phòng trước phơi nhiễm, WHO đã khuyến cáo mở rộng điều trị trước phơi nhiễm nhằm dự phòng cho các quần thể khác có nguy cơ nhiễm HIV cao, điều trị trước phơi nhiễm được xem như là một lựa chọn dự phòng bổ sung dựa trên một gói dịch vụ toàn diện bao gồm tư vấn xét nghiệm HIV và hỗ trợ tiếp cận với bao cao su và dụng cụ tiêm chích an toàn. Khuyến cáo mới của WHO về việc điều trị ARV sớm và mở rộng điều trị trước phơi nhiễm đã được đề cập trong "Hướng dẫn về khi nào bắt đầu điều trị ARV và điều trị trước phơi nhiễm để dự phòng lây nhiễm HIV" nhấn mạnh để thực hiện có hiệu quả các khuyến cáo này các quốc gia sẽ cần phải đảm bảo rằng các dịch vụ xét nghiệm và điều trị nhiễm HIV là có sẵn và những người đang điều trị được hỗ trợ để tuân thủ điều trị.
WHO cho biết dựa trên các khuyến nghị mới, số lượng người đủ điều kiện cho điều trị bằng thuốc kháng virus sẽ tăng từ 28 triệu lên tất cả 37 triệu người nhiễm HIV hiện còn sống trên toàn cầu, mở rộng tiếp cận điều trị là trung tâm của các mục tiêu mới đến năm 2020 với những mục tiêu (90-90-90) do UN phát động hướng tới kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030 bao gồm 90% của người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của họ, 90% những người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc kháng vi rút và 90% số người được điều trị bằng thuốc kháng vi rút kiểm soát được lượn ví rút trong máu ở mức thấp (có tải lượng vi rút dưới ngưỡng phát hiện).
Theo ước tính của UNAIDS, mở rộng điều trị ARV cho tất cả những người nhiễm HIV có thể giúp ngăn chặn 21 triệu người chết và 28 triệu người nhiễm mới HIV vào năm 2030. Theo Cục phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), Việt Nam là một trong các quốc gia đầu tiên khu vực Châu Á-Thái Bình Dương hưởng ứng và cam kết thực hiện mục tiêu 90-90-90. Để đạt được mục tiêu 90% người nhiễm HIV được điều trị ARV, ngoài việc tăng cường các hoạt động tiếp cận người có hành vi nguy cơ cao, cung cấp các dịch vụ dự phòng, vận động họ tiếp cận dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV định kỳ thì Bộ Y tế cũng đã hướng dẫn việc mở rộng điều trị ARV. Việt Nam đã nâng ngưỡng điều trị ARV lên mức CD4<500 tế bào CD4/mm3 máu và điều trị ARV ngay sau khi phát hiện nhiễm HIV không phụ thuộc vào số lượng tế bào CD4 cho người nhiễm HIV ở các giai đoạn lâm sàng 3 hoặc 4 bao gồm cả mắc lao.
Người nhiễm HIV có biểu hiện của viêm gan vi rút B mạn tính nặng, phụ nữ mang thai và phụ nữ đang cho con bú nhiễm HIV, người nhiễm HIV có vợ/chồng không bị nhiễm HIV, người nhiễm HIV thuộc các quần thể nguy cơ bao gồm: người tiêm chích ma túy, phụ nữ bán dâm, nam quan hệ tình dục đồng giới; người nhiễm HIV ≥ 50 tuổi; người nhiễm HIV sinh sống, làm việc tại khu vực miền núi, hải đảo, vùng sâu, vùng xa và tất cả trẻ em dưới 5 tuổi. Việc điều trị ARV dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cũng thay đổi, theo đó tất cả phụ nữ mang thai nhiễm HIV và mẹ nhiễm HIV cho con bú sẽ được điều trị ngay bằng thuốc ARV không phụ thuộc giai đoạn lâm sàng và số lượng tế bào CD4, không phụ thuộc các giai đoạn của thai kỳ. Điều trị ARV trong suốt thời kỳ mang thai, trong khi chuyển dạ, sau khi sinh con và tiếp tục điều trị suốt đời đồng thời với nâng ngưỡng điều trị ARV, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS đang được tích cực mở rộng, lồng ghép vào hệ thống y tế chung và phân tuyến về y tế cơ sở nhằm đảm bảo tính bền vững, tăng khả năng tiếp cận, giảm chi phí đi lại, tăng cường tuân thủ điều trị của người bệnh. Hiện nay Việt Nam có 50% số huyện có cơ sở điều trị HIV/AIDS, trên 500 trạm y tế xã đã cấp phát thuốc ARV cho người bệnh và là quốc gia đầu tiên thử nghiệm thành công “Sáng kiến tiếp cận điều trị 2.0” nhằm đưa các dịch vụ xét nghiệm và điều trị ARV về các trạm y tế xã để tạo thuận lợi cho người có hành vi nguy cơ cao và người nhiễm HIV thuận lợi trong việc tiếp cận các dịch vụ dự phòng và điều trị HIV/AIDS. Hướng dẫn mới của WHO ban hành vào tháng 11/2015 sẽ là cơ sở điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV tại các tuyến y tế.
Tuyên bố của WHO (WHO statement) ngày 30/11/2015 về đẩy nhanh việc mở rộng điều trị ARV cho tất cả những người đang sống chung với HIV (Accelerate expansion of antiretroviral therapy to all people living with HIV) nhấn mạnh rằng liệu pháp dùng thuốc kháng virus ARV mở rộng cho tất cả những người sống chung với HIV là giải pháp để chấm dứt đại dịch AIDS trong vòng một thế hệ (Antiretroviral therapy_ ART) là liệu pháp chống virus sao chép ngược sử dụng các loại thuốc kháng virus sao chép ngược ARV có tính năng làm chậm tiến trình phát triển của virus). "Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDG) về đảo chiều đại dịch HIV đã đạt được trước thời hạn năm 2015 là một thành tích đáng kinh ngạc đã chứng minh cho sức mạnh của hành động quốc gia và đoàn kết quốc tế", Tổng giám đốc WHO Margaret Chan tuyên bố. Mở rộng liệu pháp điều trị ART đã có kết quả giảm rõ rệt các ca tử vong liên quan đến AIDS, đồng thời những nỗ lực phòng chống ngày càng hiệu quả đã làm giảm số ca nhiễm HIV mới. Theo một báo cáo mới của WHO, kể từ đỉnh điểm của dịch bệnh vào năm 2004 số ca tử vong đã giảm 42% với khoảng 7,8 triệu mạng sống được cứu trong 15 năm qua, số ca nhiễm mới đã giảm 35% kể từ đầu thế kỷ này. Trong 15 năm qua, việc mở rộng ART là điều ấn tượng nhất ở khu vực WHO châu Phi nơi mà hiện nay hơn 11 triệu người đang được điều trị HIV tăng từ 11.000 vào thời điểm chuyển giao giữa thế kỷ này và thế kỷ trước, những người sống chung với HIV ở châu Phi hiện nay có nhiều khả năng được điều trị hơn so với những người sống ở hầu hết các vùng khác trên thế giới. Trên toàn cầu, trong tháng 6/2015 gần 16 triệu người trong tổng số 37 triệu người sống chung với HIV đang nhận được thuốc ARV.
Ngày thế giới phòng chống AIDS 2015: Tiến tới con số không (World AIDS Day 2015: Getting to zero)
Nhân Ngày thế giới phòng chống AIDS 1/12/2015, WHO nhấn mạnh liệu pháp dùng thuốc kháng virus ARV mở rộng cho tất cả những người sống chung với HIV là giải pháp chấm dứt đại dịch AIDS trong vòng một thế hệ. Tại Đại hội đồng UN tháng 9/2015, các nhà lãnh đạo thế giới đã thông qua một tập hợp mới các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) và các mốc đánh giá, trong đó có lời kêu gọi chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030, giảm 75% số ca nhiễm mới và tăng gấp đôi số lượng người sử dụng ART đến năm 2020 là những mốc đánh giá đầu tiên hướng tới việc đạt được mục tiêu này. Kết quả nghiên cứu công bố hồi đầu năm nay đã khẳng định rằng những người sống với HIV mà đã bắt đầu điều trị ARV ngay sau khi nhiễm virus trước khi virus làm suy yếu hệ thống miễn dịch của họ có nhiều khả năng vẫn khỏe mạnh và ít có khả năng truyền virus cho các đối tác của họ, những phát hiện này đã khiến WHO vào tháng 9/2015 khuyên mọi người sống chung với HIV nên được điều trị. Trong nỗ lực giúp các nước thực hiện khuyến cáo "điều trị tất cả" (treat all), WHO đưa ra một tập hợp bổ sung các khuyến nghị về làm thế nào để mở rộng ART cho tất cả mọi người một cách nhanh chóng, tập trung và hiệu quả bao gồm sử dụng các phương pháp xét nghiệm mới như tự xét nghiệm hoặc xét nghiệm cộng đồng để giúp gia tăng số lượng người biết về tình trạng HIV của họ; bắt đầu điều trị nhanh hơn ở những người được chẩn đoán nhiễm HIV; cung cấp ART cho cộng đồng và cho phép khoảng thời gian giữa các lần thăm khám lớn hơn cho những người đã ổn định khi sử dụng ART một thời gian; đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải thiện tiếp cận với xét nghiệm tải lượng virus (viral load testing) và các loại thuốc kháng virus mới. "WHO hoan nghênh các chính phủ, xã hội công dân và các tổ chức đã giúp liệu pháp điều trị kháng virus cần thiết có thể đến được ở những trường hợp khó khăn nhất, khuyến cáo mới nhằm mở rộng ART cho tất cả những người sống chung với HIV là một lời kêu gọi đẩy nhanh tiến độ hơn nữa", Tiến sĩ Winnie Mpanju-Shumbusho, Trợ lý Tổng giám đốc WHO cho biết.
WHO cho biết ngăn chặn lây nhiễm mới nhằm làm giảm số ca nhiễm HIV mới vẫn là trọng tâm chủ yếu đối với tầm nhìn chấm dứt AIDS, người ta ngày càng quan tâm về sự chậm lại hoặc thậm chí đảo ngược của việc giảm các ca nhiễm mới ở một số nước và một số nhóm dân cư bị ảnh hưởng nhất. "Chúng tôi phải triển khai tất cả các phương tiện để tăng cường ứng phó phòng chống HIV. Ngành y tế có thể và phải đóng một vai trò trung tâm", Dr Mpanju Shumbusho cho biết thêm. Trong 5 năm qua ở châu Phi có khoảng 10 triệu đàn ông đã được cắt bao quy đầu y tế tự nguyện, một thủ thuật làm giảm 60% nguy cơ lây nhiễm HIV. Phương pháp tiếp cận mới để phòng ngừa cũng đang nổi lên, trong đó có việc sử dụng các loại thuốc kháng virus để hỗ trợ những người có nguy cơ đáng kể bị nhiễm HIV. WHO hiện khuyến cáo việc thực hành này, được gọi là "dự phòng trước phơi nhiễm" (pre-exposure prophylaxis) hay PrEP như là một tùy chọn bổ sung để tăng cường phòng chống toàn diện cho những người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV.
Bạn có thực lòng không kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS không?
Các yếu tố khác của công tác này bao gồm truyền thông thay đổi hành vi, sử dụng phù hợp bao cao su nam và nữ và các chương trình phòng chống cho các nhóm đối tượng chủ chốt bao gồm giảm tác hại cho những người sử dụng ma túy, các loại thuốc tương tự giữ cho người sống chung với HIV không bị bệnh cũng ngăn chặn lây nhiễm virus từ các phụ nữ mang thai sang con của họ. Trong số 22 quốc gia chiếm 90% các ca nhiễm HIV mới, 8 nước đã giảm số ca nhiễm mới ở trẻ em hơn 50% kể từ năm 2009 dựa trên dữ liệu năm 2013 và 4 nước khác đạt được gần mức đó. Một số quốc gia có thu nhập thấp và trung bình đã đạt được tiến bộ đáng kể hướng tới tiếp cận phổ cập tới các dịch vụ HIV: 12 quốc gia đảm bảo rằng 60% hoặc nhiều hơn số người đang sống với HIV đều nhận thức căn bệnh của họ và tiếp nhận liệu pháp điều trị kháng virus. Các thành phần chính của đáp ứng HIV thành công tại các quốc gia này là quyền sở hữu quốc gia, tập trung nhiều hơn các dịch vụ HIV đến đúng các khu vực và dân số bị ảnh hưởng nhiều nhất dựa trên dữ liệu tốt, và đơn giản hóa các dịch vụ dự phòng và điều trị. "Ý thức khẩn cấp đó là quy tắc trong những năm tàn phá nhất của căn bệnh mà không được phép giảm đi", Tiến sĩ Mpanju-Shumbusho cho biết: "HIV vẫn còn là một thách thức y tế lớn thu hút sự chú ý mạnh mẽ đến những điểm yếu của hệ thống y tế và những lỗ hổng trong bao phủ y tế toàn dân, giải quyết những vấn đề này sẽ rất quan trọng để đáp ứng các mục tiêu toàn cầu mới đối với AIDS".
Hướng tới cùng thế giới kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030, Việt Nam còn quá xa vời so với các mục tiêu 90-90-90 của Liên Hiệp Quốc (UN)
Việt Nam cùng thế giới hướng tới kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030
Theo Bộ Y tế (MOH) các chỉ tiêu hiện tại của Việt Nam còn khá xa vời so với các mục tiêu 90-90-90 của UN đề ra như mục tiêu 90% số người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình mới đạt được khoảng 78%, mục tiêu 90% người nhiễm HIV được điều trị ARV chỉ khoảng 45% và mục tiêu 90% số người được điều trị ARV kiểm soát được tải lượng vi rút ở mức thấp và ổn định thì chưa có số liệu chính xác do chưa có nguồn lực tổ chức xét nghiệm tải lượng vi rút một cách thường quy. Để tạo đà thực hiện những mục tiêu tham vọng này, Bộ Y tế và Ủy ban quốc gia phòng chống AIDS đã đề ra “Kế hoạch tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2015” từ ngày 10/11 đến 10/12/2015) 1 nhằm đạt được 4 mục tiêu (i) Thúc đẩy sự tham gia của cả hệ thống chính trị và của toàn dân vào thực hiện “Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020 và tầm nhìn 2030”, hưởng ứng các mục tiêu 90-90-90 (90% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình, 90% người nhiễm HIV chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc kháng vi rút và 90% người nhiễm HIV đã được điều trị bằng thuốc kháng vi rút kiểm soát được số lượng vi rút ở mức thấp) và hướng tới kết thúc dịch HIV/AIDS ở Việt Nam vào năm 2030; (ii) Nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là những người dễ tổn thương, người có hành vi nguy cơ cao, người dân sống ở vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc ít người về dự phòng, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS; (iii) Giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV và ảnh hưởng bởi HIV/AIDS, tăng cường sự hỗ trợ của gia đình, xã hội với người nhiễm HIV/AIDS và trách nhiệm của người nhiễm HIVAIDS với gia đình, xã hội, đặc biệt là trong dự phòng lây nhiễm HIV và tham gia các hoạt độngphòng, chống HIV/AIDS; (iv) Mở rộng độ bao phủ, nâng cao chất lượng, tính dễ tiếp cận của các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS đến mọi người dân. Từ những mục tiêu này tháng hành động sẽ diễn ra nhiều hoạt động quan trọng như tổ chức các hội nghị, hội thảo và các hoạt động truyền thông, vận động hướng tới kết thúc AIDS.
Các mục tiêu 90-90-90 của UN là những mục tiêu hết sức tham vọng và thách thức nhưng cũng hết sức cụ thể, để đạt được những mục tiêu này cùng thế giới hướng tới kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030 trong vòng 15 năm tới, trước hết công tác phòng chống HIV/AIDS cần có sự cam kết và nỗ mạnh mẽ hơn nữa của các cấp lãnh đạo cũng như cộng đồng trong việc nâng cao nhận thức về phòng chống HIV/AIDS; đồng thời đòi hỏi chương trình phòng chống HIV/AIDS cần điều chỉnh phù hợp với tình hình mới. Bộ Y tế cho rằng thực hiện được những mục tiêu này không chỉ là bảo vệ sức khỏe tính mạng của con người mà còn là sự ổn định và phát triển của quốc gia, trong bối cảnh dịch HIV mang tính toàn cầu và tác động toàn cầu, nếu Việt Nam làm tốt công tác phòng chống HIV/AIDS nói chung và thực hiện thắng lợi các mục tiêu 90-90-90 thì nó không chỉ có ý nghĩa thiết thực đối với người dân Việt Nam mà cả với cộng đồng quốc tế và điều quan trọng đó là tiền đề để tiến tới kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030.