Ngày 27/3/2016. VietNamNet Bridge -Một bước tiến gần hơn đến một thời kỳ không có bệnh sốt rét (A step closer to an age without malaria). Việt Nam đang tiến gần đến mục tiêu loại trừ bệnh sốt rét, nhưng đó là tất cả các cách thức mà Chính phủ xác định để đi đến thành công.
Hàng năm vào thời điểm này, Tạ Thị Tĩnh đóng gói túi hành lý của mình đáp chuyến tàu xa hơn 1.000 km và sau đó đón xe buýt đến tỉnh Bình Phước là một trong số ít các tỉnh trong cả nước vẫn còn phải vật lộn với bệnh sốt rét. Làm việc 36 năm tại Viện Sốt rét-KST-CT Trung ương (NIMPE) ở Hà Nội, Tĩnh cho biết mỗi năm bà có các chuyến đi đến các điểm nóng sốt rét để thu thập mẫu và tiến hành các nghiên cứu về ký sinh trùng gây bệnh sốt rét ở người. Năm 2011, Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân đã ký Chiến lược quốc gia về phòng chống và loại trừ sốt rét giai đoạn 2011-2020 và tầm nhìn đến năm 2030 (National Strategy for Malaria Prevention, Fighting and Elimination from 2011 to 2020 with a vision until 2030). Chiến lược tổng thể này đã huy động tất cả các cơ quan hành chính và y tế có liên quan để cung cấp cho người dân các biện pháp phòng ngừa nhằm làm giảm các trường hợp mắc bệnh sốt rét trong cả nước, cung cấp thuốc cho các trường hợp xác định nhằm mục tiêu loại trừ hoàn toàn căn bệnh này vào năm 2030. Hiện tại, chỉ 5 năm sau khi kế hoạch tổng thể trở nên có hiệu lực, các kết quả thu được khá ấn tượng và điều đó đã khiến một số nhà nghiên cứu y học tin rằng Việt nam có thể đạt được mục tiêu loại trừ bệnh sốt rét như dự kiến.
Mang đến sự giúp đỡ: Tỉnh Quảng Bình báo cáo có hơn 500 ca sốt rét và không có tử vong trong năm 2015,
hầu hết các trường hợp được báo cáo nằm tại các xã biên giới, nơi người dân giao lưu qua biên giới ở Tuyên Hóa và Minh Hóa để buôn bán.
Để ngăn ngừa và chữa trị các trường hợp mắc bệnh sốt rét, cán bộ y tế đang làm việc tại các điểm biên giới và các làng mạc xa xôi, nơi mà cấp cứu y tế mất nhiều thời gian để đến đó được.
Hình ở đây là một bác sĩ tư vấn và thực hiện khám sức khỏe tại xã Dân Hòa nằm ở vùng núi. VNA/VNS Photo Duong Ngoc.
Các cơ quan chức năng của Bộ Y tế (MOH), Việt nam và các chuyên gia sốt rét của WHO và dĩ nhiên, chính quyền các tỉnh đã gặp nhau tại Hà Nội tại một hội nghị được tổ chức vào ngày 3/3 để xem xét các thành tựu trong năm 2015 và xây dựng kế hoạch 5 năm tiếp theo 2016-2020.Đại diện WHO Gawrie N.L. Galappaththy, một chuyên gia y tế về bệnh sốt rét , các bệnh do vector truyền và các bệnh ký sinh trùng, nói chuyện với VietNam News về việc giảm 40% các trường hợp sốt rét từ 2014 tới 2015."Đây là một thành tựu đáng kể, khi bạn so sánh nó với các nước trong tiểu vùng sông Mekong",bà nói: "Tôi có thể cho rằng sự thành công này là do quản lý chương trình tốt và sử dụng có hiệu quả các biện pháp can thiệp và các công cụ hiện có để phòng chống bệnh sốt rét". Năm nay đánh dấu kỷ niệm 25 năm kể từ khi sự bùng phát sốt rét lớn nhất vào năm 1991, khi đó có hơn một triệu trường hợp xác định đã được báo cáo và gần 5.000 người chết vì căn bệnh này.
Lợi ích của thuốc: Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Thị Tĩnh của NIMPE trình bày các mẫuchiết xuất từ cây thanh hao hoa vàng,
thành phần chính dùng để chữa trị bệnh sốt rét.Ảnh Mỹ Hà/VNS
Năm 1999, cũng có một đợt bùng phát bệnh sốt rét khác tại tỉnh Gia Lai, Tĩnh nhớ lại: "Điều tôi nhớ nhất là cậu bé này, khoảng 7 tuổi bị ốm nặng”. Cha của cậu bé là một trong những người làm việc ở chính quyền địa phương nhưng ông không cho phép các bác sĩ đưa con trai mình ra khỏi làng để xét nghiệm và điều trị, theo phong tục địa phương nếu đứa con trai bị chết bên ngoài ngôi làng, cha mẹ anh ta sẽ bị trừng phạt với một con trâu hoặc một con bò. "Khi chúng tôi đến đó", Tĩnh tiếp tục: "cậu bé đã đi vào hôn mê và kiến đã bu đầy trên đôi mắt của đứa trẻ, tuy nhiên cha mẹ cậu chỉ khăng khăng cầu nguyện và giữ cậu bé ở nhà. Chúng tôi phải một thời gian dài để thuyết phục người cha và ông ta cuối cùng đã cho phép chúng tôi đưa đứa bé đến trạm y tế, sau khi xét nghiệm dương tính chúng tôi đã cho thuốc Artesunate, một loại thuốc artemisinin đặt ở hậu môn, sau đó giục ông ta mang con đến bệnh viện tỉnh. Chúng tôi đã trở lại 4 ngày sau đó và thấy đứa bé đang ngồi dậy!".
Rào cản khi thực hiện: Nhân viên y tế chỉ cho người Dao thấy cách nhuộm màn của họ ở xã Quang Minh, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.
VNA/VNS Photo Hong Ky
Ngân sách hạn chế (Limited budget)
Trong một cuộc phỏng vấn với Viet Nam News, Viện trưởngNIMPE-Trần Thanh Dương cho biết ngân sách quốc gia cho sốt rét bị hạn chế để đáp ứng nhu cầu thực tế,việc phân bổ ngân sách này đã được phê duyệt trong thời hạn 5 năm chỉ đáp ứng chưa được một nửa nhu cầu: "Chúng tôi đã huy động sự hỗ trợ để phòng chống bệnh sốt rét từ các tổ chức quốc tế, đặc biệt là từ Quỹ toàn cầu. Hàng năm, ngân sách cam kết cho các tài khoản sốt rét chiếm hơn 50% chi phí tổng thể, đặc biệt trong năm 2014 con số này chiếm hơn 80%". Cũng vào tháng 3/2016, ngân sách hàng năm đã được giữ nguyên như năm trước là 60 tỷ đồng (2.7 triệu đô la) nhưng sự phân bổ này đã không được phê duyệt cho đến thời điểm có cuộc phỏng vấn được thực hiện vào ngày 2/3/2016. "Chúng tôi không biết sẽ được phân bổ bao nhiêu cho năm 2016", Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (MOH), Trần Đắc Phu nói với Việt Nam News qua điện thoại. theo Viện trưởng Dương Tổng nguồn vốn huy động từ các nguồn lực quốc tế đã được ước tính hơn 240 tỷ đồng (10 triệu đô la) trong năm nay. Một nhà nghiên cứu bệnh sốt rét là cựu chiến binh giấu tên, cho biết từ năm 1990 khi ngân sách hàng năm ở mức khiêm tốn, chính phủ Việt Nam tiết kiệm rất nhiều nguồn lực tài chính để chống lại bệnh sốt rét. Trong 10 năm qua nhờ quan tâm của Chính phủ và Bộ Y tế, chương trình sốt rét quốc gia đã nhận được sự ưu tiên, ngân sách phân bổ cho chương trình sốt rét đã tăng từ 65 tỷ đồng (4 triệu đô la) trong năm 2006, khi đó 1 đôla là tương đương với 16,100 Việt nam đồng lên 105 tỷ đồng (5 triệu đô la) trong năm 2011 khi đó tỷ lệ hối đoái tăng lên đến 21.000 đồng cho một đô la Mỹ. Tuy nhiên kể từ đó, do cuộc khủng hoảng kinh tế nên ngân sách quốc gia giảm xuống đều đặn, và đặc biệt thấp trong năm 2014, khi nó giảm tới 40% so với năm trước. Ngoài ra, theo Kế hoạch tổng thể này, tổng số tiền là1,673 tỷ VND (79,7 triệu đô la) đã được cam kết để phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét vào năm 2030.
Cuộc chiến chống bệnh sốt rét: Để kỷ niệm Ngày Thế giới phòng chống sốt rét vào 25/4, Trung tâm PCSR Quảng Ngãi bắt đầu phun hóa chất sốt rét,
tẩm màn muỗi và xác định các trường hợp mắc bệnh sốt rét tại các điểm nóng trên địa bàn tỉnh. Người dân được xét nghiệm máu miễn phí cho bệnh sốt rét tại xã Sơn Dung, huyện Sơn Tây,
nơi có 100 phần trăm dân số sinh sống tại điểm nóng sốt rét. VNA/VNS Photo Thanh Long
Mục tiêu đầy tham vọng (Ambitious goals)
Mặc dù ngân sách Chính phủ dành cho sốt rét có số lượng hạn chế nhưng Việt Nam là một quốc gia đã hoàn thành đáng kể trong việc giảm các ca sốt rét cũng như tỷ lệ tử vong.Như đã nêu trong kế hoạch tổng thể đã được chính phủ phê duyệt, Việt Nam luôn cam kết kiềm chế số ca sốt rét xác định dưới 0,15/1.000 dân, số người chết ở mức 0,02/100.000 dân,con số này có nghĩa là sẽ cố gắng giữ cho số ca mắc sốt rét ở mức 15/100.000 dân và 2 ca tử vong/10 triệu người.Chương trình sốt rét quốc gia cũng có kế hoạch đưa 40 tỉnh vào mô hình phòng chống, 15 tỉnh vào mô hình loại trừ và 8 tỉnh vào mô hình tiền loại trừ vào năm 2020.Theo Báo cáo Sốt rét thế giới năm 2015của WHO cung cấp số liệu thống kê, trong năm 2014 cho biết Việt Nam báo cáo có hơn 15.000 ca sốt rét, và 6 ca tử vong, thấp hơn so với năm 2013. Theo báo cáo mới nhất từ NIMPE, trong năm 2015 số trường hợp mắc sốt rét giảm xuống còn 9.000 và chỉ có 3 trường hợp tử vong trong hơn 90 triệu dân, Các trường hợp xác định có nghĩa là một xét nghiệm máu được nhìn thấy qua một kính hiển vi có thể phát hiện ký sinh trùng gây bệnh sốt rét.
Tự lực cánh sinh (Self-reliance)
"Trong những năm 1970s, khi chúng tôi ở viện chúng tôi nghe nói rằng Trung Quốc đã tìm ra một cách chữa bệnh sốt rét từ chiết xuất của một cây có tên là thanh hao hoa vàng", Tĩnh của NIMPE nhớ lại: "nhưng chúng tôi không có manh mối và chúng tôi không có chương trình hoặc nhận bất kỳ sự viện trợ/hỗ trợ nào từ Trung Quốc. Sau khi thống nhất đất nước vào năm 1975, chúng tôi đặt kế hoạch tìm kiếm loại cây nàytrong những khu vực mà cây này có thể tăng trưởng là không chính xác,vì vậy chúng tôi đi về phía nam để tìm nó nhưng không thể tìm thấy". Bà cho biết việc tìm kiếm mất một vài năm và họ đã phải chờ đợi kết thúc cuộc Chiến tranh biên giới năm 1979 với Trung Quốc để đi về phía bắc và tìm kiếm nó.Nhóm nghiên cứu bao gồm Tiến sĩ Trương Văn Nhu, Trịnh Ngọc Hải và một chuyên gia thảo dược từ Cục dược liệu Y học cổ truyền thuộc Bộ Y tế."Cuối cùng, chúng tôi đã tìm thấy cây thuốc ở Lạng Sơn (nơi giao tranh ác liệt đã diễn ra vào năm 1979),khi tìm thấy nó chúng tôi chỉ sử dụng nó như là một sự pha chế thuốc bằng cách nấu trong nước trong nhiều giờ, theo cách truyền thống của chiết xuất thảo dược của y học phương Đông. Chúng tôi sử dụng dung dịch pha chế để điều trị gia súc bị bệnh miễn dịch với kết quả tốt". Tĩnh tiếp tục cho biết NIMPE sau đó đã tiến hành một dự án để sản xuất thuốc được thực hiện tại chỗ, các viên thuốc đầu tiên được làm bằng bột artemisinin đã được sản xuất vào năm 1989 tại Viện hàn lâm khoa học quốc gia của Việt Nam. Tên thanh hao hoa vàng hoặc được biết tốt hơn về tiếng Anh như là cây ngải tây ngọt có thể tăng trưởng cao hơn 1 mét về chiều cao tạo ra những bông hoa màu vàng rất đẹp với một mùi thơm nhẹ nhàng. Cây này được biết đến trong y học Trung Quốc cổ đại là qing-hao cung cấp arteminisinin tự nhiên có thể giúp làm giảm sốt. Theo báo cáo của IMPE Quy nhơn, trở lại trong thế kỷ 14, Tuệ Tĩnh cha đẻ về y học cổ truyền Việt nam đã sử dụng các chiết xuất từ thanh hao hoa vàng để chữa sốt. Tuy nhiên, các bác sỹ Tây y bước theo con đường khác trong điều trị bệnh nhân, một số cho rằng họ không biết về sự điều trị này trong lịch sử y học. Hiện nay, các công ty Việt nam sản xuất thuốc dựa vào artemisinin để cung cấp một sự chữa bệnh cho bệnh nhân. "Liều chuẩn kéo dài trong 3 ngày có tác dụng rất nhanh chóng và loại thải khỏi cơ thể cũng nhanh chóng, nói chung là rất an toàn để sử dụng", bà Tĩnh cho biết.
Điều trị: Viên thuốc sốt rét được sản xuất bởi các công ty dược trong nước cung cấp đủ thuốc để điều trị các trường hợp mắc bệnh sốt rét.
Con tem đỏ cho biết: "Thuốc xã hội: Không được bán".VNS Photo Thu Trang
Tuy nhiên, Viện trưởng Dương cảnh báo chống lại sự sụt giảm ngân sách quốc gia khi cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét chưa kết thúc: "Sự sụt giảm trong ngân quỹ dành cho chương trình phòng chống sốt rét của chính phủsẽ dẫn đến sự gia tăng các trường hợp xác định, số trường hợp tử vong hoặc dịch bệnh", sau đó ông trích dẫn 5 lý do về cảnh báo này: "Trước hết, chúng tôi đã ghi nhận ký sinh trùng có khả năng kháng thuốc hiện nay khi sử dụng trong 5 tỉnh và nó đang có nguy cơ lan rộng ra trên khắp đất nước". Thứ hai, ông cho rằng muỗi đã trở nên đề kháng với các hóa chất được sử dụng để tiêu diệt chúng và kết quả là làm giảm hiệu quả các biện pháp phòng ngừa và thêm vào đó người nhập cư không kiểm soát được vì lý do kinh tế từ các vùng không có sốt rét đến các vùng lưu hành sốt rét sẽ làm tăng số ca mắc. Ông cũng nói thêm rằng thói quen không sử dụng màn chống muỗi ở các nhà rẫy trong rừng dễ gây ra tình trạng phơi nhiễm cho người dân. Một đại diện của WHO tại hội nghị đã nhắc lại những quan ngại gia tăng bởi NIMPE: "Tuy nhiên, chúng tôi có một số vấn đề kháng thuốc, di biến động dân cư và tất nhiên vấn đề kinh phí", người đại diện cho rằng về mặt địa lý Việt Nam thuộc khu vực Đông Nam Á nhưng WHO liệt kê vào khu vực Tây Thái Bình Dương trong báo cáo sốt rét của WHO. Cảnh báo của PGS.TS. Dương là phù hợp hơn vì chỉ tuần trước, Tạp chí The Lancet cảnh báo về một đợt bùng phát bệnh sốt rét từ khu vực Tây Thái Bình Dương có thể lây lan đến Ấn Độ, cửa ngõ vào châu Phi, nơi mà hầu hết những người chết vì căn bệnh này: "Chúng tôi mạnh mẽ kêu gọi Chính phủ Việt Nam duy trì ngân sách quốc gia để chống bệnh sốt rét". Tầm quan trọng của việc duy trì ngân sách mạnh mẽ cho giai đoạn 2016-2020 sẽ đưa Việt Nam bước trên con đường bền vững để tiếp tục làm giảm các ca dương tính và đáp ứng mục tiêu quốc gia về loại trừ hoàn toàn căn bệnh này vào năm 2030, chỉ khi không có nhiều ca dương tính hơn được báo cáo trong 3 năm liên tục thì quốc gia có thể được tuyên bố là không còn bệnh sốt rét theo tiêu chuẩn của WHO. Tại hội nghị này, Viện trưởng IMPE Quy Nhơn PGS.TS. Nguyễn Văn Chương công bố một số thông tin không tốt: "Có hai trường hợp tử vong do sốt rét tại tỉnh Phú Yên trong 2 tháng đầu năm trước cuộc họp này nhưng một ca vẫn còn gây tranh cãi, chúng tôi cần phải cảnh giác dù có những kết quả tốt trong năm ngoái". Việt Nam vẫn còn 14 năm để đáp ứng các mục tiêu của mình.