Hưởng ứng kêu gọi của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tăng thuế thuốc lá và các sản phẩm liên quan đên thuốc lá khác để cứu sống nhiều người hơn và tạo ngân quỹ để phát triển mạnh hơn các dịch vụ y tế, Việt Nam là một trong số ít quốc gia thực hiện có hiệu quả Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá (WHO FCTC).
Nạn dịch thuốc lá trên thế giới và chính sách của WHO
Ngày 7/7/2015. MANILA-Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): Tăng cường hành động đánh thuế của chính phủ là cần thiết nhằm kiềm chế nạn dịch thuốc lá (WHO: Stepped up government tax action needed to curb tobacco epidemic). WHO kêu gọi chính phủ các nước trên thế giới nên tăng thuế thuốc lá và các sản phẩm liên quan đên thuốc lá khác để cứu sống nhiều người hơn và tạo ngân quỹ để phát triển mạnh hơn các dịch vụ y tế.
Báo cáo về nạn dịch thuốc lá toàn cầu
Theo “Báo cáo về nạn dịch thuốc lá toàn cầu năm 2015 của WHO" (WHO Report on the global tobacco epidemic 2015), cơ quan y tế của Liên Hiệp Quốc (UN) cho biết có quá ít chính phủ áp dụng đầy đủ các loại thuế thuốc lá và các sản phẩm thuốc lá khácđể ngăn chặn người hút thuốc lá hoặc giúp họ cắt giảm và bỏ thuốc ládo đó họ bỏ lỡ một biện pháp minh chứng, chi phí thấp để kiềm chế nhu cầu đối với thuốc lá, cứu mạng sống và tạo nguồn cho các dịch vụ y tế mạnh hơn. Báo cáo tập trung vào việc tăng thuế đánh vào thuốc lá,mặc dù 33 quốc gia áp đặt các loại thuế chiếm hơn 75% giá bán lẻ của một gói thuốc lá thì còn nhiều quốc gia có mức thuế rất thấp,thậm chí một số quốc gia không có thuế đặc biệt với các sản phẩm thuốc lá chút nào.
Thuốc lá là một trong 4 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do các bệnh không lây nhiễm (NCDs) chủ yếu là ung thư, tim mạch, bệnh phổivà tiểu đường. Trong năm 2012 các bệnh này đã giết chết 16 triệu người ở độ tuổi dưới 70 với hơn 80% các ca tử vong xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình. Bệnh do thuốc lá gây ra là một trong những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn nhất mà thế giới đã từng phải đối mặt, WHO ước tính mỗi 6 giây sẽ có một người chết vì bệnh liên quan đến thuốc lá, tương đương 6 triệu người mỗi năm, con số này có thể tăng hơn 8 triệu người mỗi năm vào năm 2030, trừ khi có các biện pháp mạnh mẽ để kiểm soát "nạn dịch thuốc lá". Theo tổ chức này có 1 tỷ người hút thuốc trên toàn thế giới nhưng nhiều nước có mức thuế thuốc lá cực kỳ thấp, thậm chí một số nước không áp dụng bất kỳ loại thuế đặc biệt nào đối với thuốc lá.
Chính sách tăng thuế thuốc lá để giảm số người hút thuốc của WHO
Tiến sĩ Margaret Chan-Tổng giám đốc WHO cho biết: "việc tăng thuế các sản phẩm thuốc lá là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để giảm sự tiêu thụ các sản phẩm có thể gây chết người này, đồng thời cũng mang lại doanh thu đáng kể" (raising taxes on tobacco products is one of the most effective and cost-effective ways to reduce consumption of products that kill, while also generating substantial revenue) và kêu gọi “Tất cả các chính phủ xem xét các bằng chứng, không tranh cãi với ngành công nghiệp và áp dụng một trong các chính sách đôi bên cùng có lợi tốt nhất cho sức khỏe con người" (I encourage all governments to look at the evidence, not the industry’s arguments, and adopt one of the best win-win policy options available for health).
Các chiến lược hỗ trợ việc thực hiện các biện pháp làm giảm nhu cầu có trong Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá (WHO Framework Convention on Tobacco Control_WHO FCTC) như gói "MPOWER" đã giúp cứu sống hàng triệu sinh mạng trong thập kỷ qua. MPOWER được thiết lập vào năm 2008 nhằm thúc đẩy hành động của chính phủ về 6 chiến lược kiểm soát thuốc lá-1 cho mỗi chữ cái của từ viết tắt MPOWER nhằm dập tắt nạn dịch thuốc lá cụ thể là Monitor tobacco use and prevention policies (Giám sát sử dụng thuốc lá và các chính sách phòng chống); Protect people from tobacco smoke (Bảo vệ con người tránh khói thuốc lá); Offer help to quit tobacco use (Cung cấp sự trợ giúp để từ bỏ hút thuốc lá); Warn people about the dangers of tobacco (Cảnh báo mọi người về sự nguy hiểm của thuốc lá); Enforce bans on tobacco advertising, promotion and sponsorship (Thi hành lệnh cấm quảng cáo thuốc lá, khuyến mãi và tài trợ); Raise taxes on tobacco (Tăng thuế đánh vào thuốc lá). Những phát hiện chính của báo cáo được tài trợ bởi nhà tài trợ Bloomberg bao gồm thực tế tăng thuế là biện pháp MPOWER thực hiện ít nhất dưới dạng bao phủ toàn dân và là điều đã nhìn thấy là sự cải thiện ít nhất về hành động của chính phủ kể từ năm 2008. Tuy nhiên theo WHO, từ năm 2008 khi 22 quốc gia đánh thuế thuốc lá hơn 75% giá thành một gói thuốc thì đến năm 2014 chỉ mới có thêm 11 quốc gia áp dụng biện pháp tăng thuế lên mức thích hợp.
Tiến sĩ Douglas Bettcher, Cục trưởng về Phòng chống các bệnh không lây nhiễm (WHO’s Department for the Prevention of NCDs) của WHO cho rằng giá cả và thuế thuốc lá cao hơn được chứng minh là phương pháp làm giảm thiểu việc tiêu thụ và thúc đẩy việc từ bỏ sử dụng các sản phẩm thuốc lá: "Bằng chứng từ các nước như Trung Quốc và Pháp cho thấy giá các sản phẩm thuốc lá cao hơn do tăng thuế tăng khiến tỷ lệ hút thuốc và các tác hại thuốc lá gây ra giảm xuống đáng kể, chẳng hạn như tử vong do ung thư phổi". Tiến sĩ Vera da Costa e Silva, Trưởng Ban thư ký của WHO FCTC lưu ý rằng Công ước cung cấp các chính sách cho các chính phủ để kiềm chế việc buôn lậu các sản phẩm thuốc lá nhằm làm giảm nhu cầu và thúc đẩy doanh thu thuế từ việc bán thuốc lá. "Các quốc gia nên xem xét thực hiện các quy định của Nghị định thư để loại bỏ việc buôn lậu các sản phẩm thuốc lá nhằm đối đầu với thị trường bất hợp pháp", bà cho biết thêm. Thuế thuốc lá cũng có thể là một nguồn ngân quỹ quan trọng cho việc thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững sau năm 2015 (The post-2015 Sustainable Development Goals).
Ghi chú của Ban biên tập (Note for Editors)
Các phát hiện khác trong "Báo cáo của WHO về nạn dịch thuốc lá trên toàn cầu năm 2015" lần thứ 5 bao gồm 40% dân số thế giới (2,8 tỷ người) được bao phủ bởi ít nhất là 1 biện pháp MPOWER ở mức cao nhất, tăng hơn gấp đôi số lượng các nước và gần gấp ba lần số lượng người được bao phủ từ năm 2007 (40% of the world’s population (2.8 billion people) are covered by at least 1 MPOWER measure at the highest level, more than doubling the number of countries and nearly tripling the number of people covered since 2007);20% dân số thế giới được bao phủ bởi 2 hoặc nhiều hơn các biện pháp MPOWER ở mức cao nhất, gấp ba lần số lượng người đến 1,4 tỷ người kể từ năm 2007 (20% of the world’s population are covered by 2 or more MPOWER measures at the highest level, tripling the number of people to 1.4 billion people since 2007) và7 quốc gia, trong đó có 5 quốc gia có mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình, đã thực hiện 4 hoặc nhiều hơn các biện pháp MPOWER ở mức cao nhất, cụ thể là Brazil, Cộng hòa Hồi giáo Iran, Madagascar, New Zealand, Panama, Thổ Nhĩ Kỳ và Uruguay (7 countries, including 5 low- and middle-income, have implemented 4 or more MPOWER measures at the highest level, namely Brazil, Islamic Republic of Iran, Madagascar, New Zealand, Panama, Turkey and Uruguay).
Nạn dịch thuốc lá ở Việt Nam và nỗ lực của Bộ Y tế
Số người hút thuốc ở Việt Nam đạt mức báo động đỏ
Tại Hội nghị đánh giá 10 năm thực hiện Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) của WHO do Bộ Y tế tổ chức vào cuối tháng 5/2015, Việt Nam được xem là 1 trong 15 nước có số người hút thuốc lá cao nhất thế giới, mỗi năm có đến 40.000 ca tử vong sớm và chi phí điều trị, mất năng suất lao động do thuốc lá gây ra khoảng 1 tỷ USD , Việt Nam đang phải đối mặt với gánh nặng to lớn về kinh tế và sức khỏe do sử dụng thuốc lá. Theo Bộ Y tế (MoH), hàng năm hơn 75% số ca tử vong NCDs ở Việt Nam là do sử dụng thuốc lá như đột quỵ, mạch vành, bệnh phổi tác nghẽn mãn tính, ung thư phổi…
Theo nghiên cứu của Trường Đại học Y tế công cộng, 28% số ca tử vong ở nam giới Việt Nam từ 35 tuổi trở lên có liên quan đến sử dụng thuốc lá. Tổng chi phí điều trị và tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm cho 5 nhóm bệnh bao gồm ung thư phổi, ung thư đường tiêu hóa- hô hấp trên, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhồi máu cơ tim, đột quỵ trong số 25 bệnh do thuốc lá gây ra là hơn 23.000 tỷ đồng/năm. Cũng theo điều tra năm 2014, tỷ lệ hút thuốc lá thanh thiếu niên Việt Nam trong độ tuổi từ 13 đến 15 giảm 3,3% so với năm 2007. Chương trình phòng chống tác hại thuốc lá Quốc gia cho rằng việc sử dụng thuốc lá tràn lan, rộng khắp ở mọi lứa tuổi gây ảnh hưởng lớn đến kinh tế đến sức khỏe cho cộng đồng, đồng thời là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh tật và tử vong do NCDs.
Nỗ lực thực hiện FCTC
Việt Nam là một trong số ít quốc gia trên thế giới hưởng ứng tích cực kêu gọi của WHO ngay từ năm 2005, khi FCTC được phê duyệt và chính thức có hiệu lực thi hành. Trong 10 năm qua (2005-2015) với những nỗ lực thực hiện WHO FCTC từ chính sách pháp luật hợp lý của Nhà nước và Chính phủ, Việt Nam là một trong 20 nước trên thế giới thành lập quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá và hệ thống mạng lưới các đơn vị phòng chống tác hại của thuốc lá ngày càng lan rộng… Ông Jeffery Kobza, quyền trưởng đại diện Văn phòng WHO tại Việt Nam, nhận định Việt Nam đang phải đối mặt với gánh nặng to lớn về kinh tế và sức khỏe do sử dụng thuốc lá gây ra 40.000 ca tử vong sớm và chi phí điều trị bệnh và mất năng suất lao động cho thuốc lá gây ra ước lên đến 1 tỷ USD mỗi năm. Rất may là chính phủ Việt Nam đã thể hiện sự cam kết mạnh mẽ và đạt được những kết quả có ý nghĩa ban đầu về kiểm soát thuốc lá. Việt Nam nằm trong nhóm đầu tiên của các nước phê chuẩn Công ước khung vào năm 2004 và kể từ đó, Công ước đã đóng vai trò quyết định tác động đến khung pháp lý về kiểm soát thuốc lá của Việt Nam. Ông Jeffery cho rằng nếu thực hiện đầy đủ luật kiểm soát thuốc lá và thực hiện tăng thuế thuốc lá lên 100% có thể cứu được 16.000 sinh mạng khỏi tử vong do thuốc lá mỗi năm ở Việt Nam. Tuy nhiên, công tác phòng chống tác hại của thuốc lá ở Việt Nam còn khó khăn vì thuốc lá là một sản phẩm gây nghiện, giá thuốc lá còn rẻ, tỷ lệ hút thuốc trong nam giới còn rất cao, ý thức tuân thủ quy định cấm hút thuốc của người dân còn hạn chế. Do đó, để thực hiện thành công các cam kết của Việt Nam khi tham gia công ước, triển khai hiệu quả Luật phòng chống tác hại của hút thuốc lá cần sự nỗ lực, sự phối hợp chặt chẽ hơn nữa của các bộ, ngành tỉnh thành phố trong hoạt động phòng chống tác hại của thuốc lá. Sau 10 năm thực hiện Công ước khung, Việt Nam đã hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật về phòng chống tác hại của thuốc lá, trong đó, quy định được việc cấm quảng cáo, khuyến mại, tiếp thị thuốc lá, cấm bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi, diện tích in cảnh báo sức khỏe chiếm 50% vỏ bao thuốc lá. Nhận thức của người dân về tác hại của thuốc lá cũng được nâng cao, có tới 87% người trưởng thành tin rằng người hít khói thuốc thụ động cũng bị ảnh hưởng xấu tới sức khỏe như người hút. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó, thuế thuốc lá còn thấp so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới.
Tại hội nghị, đại diện WHO đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam-một trong số ít nước ban hành Luật Phòng chống tác hại thuốc lá và là 1 trong 20 nước thành lập được Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá trong số 180 nước ký Công ước khung. WHO cũng ghi nhận vai trò hết sức quan trọng của Bộ trưởng Y tế trong quá trình phê duyệt Luật phòng chống tác hại của thuốc lá ở Việt Nam, đặc biệt là bảo vệ dự thảo luật khỏi bị yếu đi trước sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. Nhân dịp này, WHO đã trao giải thưởng danh dự cho Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến do có những đóng góp to lớn trong công tác phòng chống tác hại của thuốc lá và là một trong hai cá nhân trong khu vực Tây Thái Bình Dương được nhận giải thưởng này. WHO kêu gọi Việt Nam tiếp tục thực hiện có hiệu quả FCTC, đặc biệt là 6 biện pháp kiểm soát thuốc lá hiệu quả gọi tắt là MPOWER bao gồm giám sát (Monitoring) sử dụng thuốc lá và các chính sách kiểm soát thuốc lá, bảo vệ (Protecting) con người khỏi khói thuốc thụ động, cung cấp (Offering) trợ giúp để cai thuốc lá, Cảnh báo (Warning) mọi người về tác hại của thuốc lá, Thực thi (Enforcing) quy định cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá, tăng thuế (Raising) nhằm phát huy sức mạnh của FCTC bởi vì những biện pháp này có thể cứu 16.000 người khỏi bị tử vong do thuốc lá mỗi năm ở Việt Nam.
Tuy nhiên, đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng vấn đề kiểm soát và hạn chế sử dụng thuốc lá của Việt Nam còn nhiều bất cập, trong đó có việc thực hiện các quy định của Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá chưa thực sự nghiêm túc. Theo nghiên cứu của Đại học Y tế công cộng đối với 1.200 điểm bán lẻ của 6 thành phố trên cả nước vào năm 2014 thì có 87,3% số điểm trưng bày quá một bao thuốc của một nhãn hiệu thuốc lá và còn nhiều hình thức “khuyến mãi” mặt hàng này. Theo Bộ Công thương, tình hình buôn lậu, vận chuyển, tàng trữ, buôn bán thuốc lá nhập lậu vẫn có diễn biến phức tạp và ngày càng gia tăng. Theo Bộ Y tế, nước ta vẫn gặp nhiều khó khăn trong công tác phòng chống tác hại thuốc lá vì đây là mặt hàng gây nghiện, giá thuốc lá còn rẻ, tỷ lệ hút thuốc còn cao, ý thức của người dân còn hạn chế. Theo WHO tại Việt Nam, nếu thực hiện đầy đủ Luật kiểm soát thuốc lá và thực hiện tăng thuế thuốc lá lên 100% có thể cứu được 16.000 sinh mạng khỏi tử vong do thuốc lá mỗi năm ở Việt Nam vì vậy cần tăng 100% mức thuế hiện tại để có thể giảm đáng kể tỷ lệ hút thuốc lá trong cộng đồng. Đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng cần phải hoàn thiện hơn nữa về các quy định phòng chống tác hại thuốc lá như trong lĩnh vực thực thi môi trường không khói thuốc cần phải đẩy mạnh tại các nhà hàng, quán café…
 |
| Buôn bán bất hợp pháp các sản phẩm thuốc lá là một mối quan tâm lớn trên toàn cầu bao gồm y tế, pháp lý và kinh tế, quản trị và tham nhũng |
Từ những nỗ lực đạt được và những bất cập còn tồn tại, Việt Nam luôn tuân thủ báo cáo thực hiện FCTC theo quy định thông qua hệ thống giám sát quốc gia và toàn cầu, triển khai các nghiên cứu đánh giá quốc tế nhằm hỗ trợ bằng chứng xây dựng và đánh giá chính sách phù hợp; tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế để trao đổi thông tin, chuyển giao kỹ thuật và nâng cao năng lực, nghiên cứu và đánh giá với Ban Thư ký FCTC. Ngoài ra, còn mở rộng hợp tác trong phòng chống tác hại thuốc lá với các quốc gia thành viên ASEAN và các tổ chức quốc tế, trường đại học, viện nghiên cứu hàng đầu thế giới về phòng chống tác hại của thuốc lá để đem lại sức khỏe cũng như cứu mạng sống của mỗi con người.