Tăng huyết áp được xác định khi huyết áp tối đa bằng hoặc trên 140 mm Hg và huyết áp tối thiểu bằng hoặc trên 90 mm Hg. Ngoài các biện pháp điều trị không dùng thuốc, đối với những trường hợp cần thiết cần phải sử dụng các loại thuốc để điều trị đáp ứng.
Nguyên tắc điều trị
Tăng huyết áp là một loại bệnh mãn tính nên cần được theo dõi đều, điều trị đúng và đủ liều thuốc hàng ngày; đồng thời phải điều trị lâu dài.
Mục tiêu của việc điều trị là đạt được “huyết áp mục tiêu” và giảm tối đa “nguy cơ các bệnh tim mạch”.
Huyết áp mục tiêu đạt được khi chỉ số huyết áp tối đa dưới 140 mm Hg và huyết áp tối thiểu dưới 90 mm Hg hoặc thấp hơn nữa nếu người bệnh vẫn dung nạp được tốt đối với thuốc điều trị. Những người có nguy cơ bệnh tim mạch từ cao đến rất cao thì huyết áp mục tiêu đạt được khi chỉ số huyết áp tối đa dưới 130 mm Hg và huyết áp tối thiểu dưới 80 mm Hg. Khi việc điều trị đã đạt được huyết áp mục tiêu, cần phải tiếp tục duy trì phác đồ điều trị lâu dài kèm theo việc theo dõi chặt chẽ, định kỳ để điều chỉnh kịp thời.
Việc điều trị cần thực hiện hết sức tích cực ở những bệnh nhân đã có tổn thương cơ quan đích. Không nên điều trị hạ huyết áp quá nhanh để tránh biến chứng thiếu máu ở các cơ quan đích, trừ các trường hợp cấp cứu.
Điều trị tăng huyết áp bằng thuốc tại tuyến cơ sở
Việc sử dụng thuốc điều trị tăng huyết áp cho người bệnh tại tuyến cơ sở khá quan trọng vì phải cân nhắc, lựa chọn thuốc điều trị khởi đầu phù hợp và theo dõi, quản lý bệnh nhân một cách chặt chẽ.
Chọn lựa thuốc điều trị tăng huyết áp khởi đầu tùy thuộc vào mức độ tăng huyết áp được xác định:
- Tăng huyết áp độ I: khi chỉ số huyết áp tối đa từ 140 đến 159 mm Hg và huyết áp tối thiểu từ 90 đến 99 mm Hg, có thể lựa chọn một loại thuốc trong số các nhóm thuốc lợi tiểu thiazide liều thấp; ức chế men chuyển; chẹn kênh calci loại tác dụng kéo dài; chẹn bêta giao cảm nếu không có chống chỉ định.
- Tăng huyết áp từ độ II trở lên: khi chỉ số huyết áp tối đa từ 160 mm Hg trở lên và huyết áp tối thiểu từ 100 mm Hg trở lên, nên điều trị phối hợp 2 loại thuốc thuộc các nhóm thuốc lợi tiểu, chẹn kênh calci, ức chế men chuyển, ức thế thụ thể AT1 của angiotensin II, chẹn bêta giao cảm.
- Từng bước phối hợp các loại thuốc hạ huyết áp cơ bản, thường bắt đầu từ liều thấp thuốc lợi tiểu thiazide như hydrochlorothiazide 12,5 mg/ngày; thuốc chẹn kênh calci dạng phóng thích chậm như nifedipine retard 10 đến 20 mg/ngày; thuốc ức chế men chuyển như enalapril 5 mg/ngày, perindopril từ 2,5 đến 5 mg/ngày...
Một vấn đề cần chú ý là phải quản lý người bệnh ngay tại cơ sở y tế để bảo đảm bệnh nhân được uống thuốc đúng, đủ liều lượng và đều đặn; đồng thời giám sát quá trình điều trị, dặn dò việc tái khám để phát hiện sớm các biến chứng và tác dụng phụ của thuốc theo 4 bước quản lý tăng huyết áp ở tuyến cơ sở là:
- Bước 1: đánh giá nguy cơ bệnh tim mạch tổng thể;
- Bước 2: xác định giai đoạn tăng huyết áp và chiến lược điều trị;
- Bước 3: xác định huyết áp mục tiêu và phương pháp điều trị;
- Bước 4: theo dõi định kỳ và tuân thủ điều trị.
Nếu chưa đạt được huyết áp mục tiêu sau khi điều trị, cần điều chỉnh liều lượng thuốc tối ưu hoặc bổ sung thêm một loại thuốc khác cho đến khi đạt được huyết áp mục tiêu.
Mặc dù đã can thiệp tích cực nhưng vẫn không đạt được huyết áp mục tiêu hoặc có khả năng có thể xảy ra những biến chứng trầm trọng; cần chuyển ngay bệnh nhân lên tuyến trên hoặc giới thiệu đến khám bệnh tại các trung tâm chuyên khoa tim mạch.
Khi nào cần chuyển bệnh nhân tăng huyết áp lên tuyến trên?
Tuyến y tế cơ sở cần thận trọng, cân nhắc việc chuyển bệnh nhân tăng huyết áp đến các đơn vị quản lý tăng huyết áp ở tuyến trên hoặc các trung tâm chuyên khoa tim mạch những trường hợp sau đây:
- Tăng huyết áp tiến triển với tình trạng tăng huyết áp đe dọa có biến chứng như tai biến mạch máu não thoáng qua, suy tim... hoặc khi có các biến cố về tim mạch.
- Nghi ngờ tăng huyết áp thứ phát hoặc tăng huyết áp ở những người trẻ hay khi cần xác định, đánh giá các tổn thương ở cơ quan đích.
- Tăng huyết áp kháng trị hay còn gọi là điều trị tăng huyết áp không đáp ứng mặc dù đã dùng nhiều loại thuốc điều trị phối hợp gồm 3 loại thuốc trở lên, trong đó có ít nhất 1 loại thuốc lợi tiểu; ngoài ra người bệnh không dung nạp được đối với các loại thuốc hạ huyết áp hoặc có quá nhiều bệnh nặng phối hợp.
- Tăng huyết áp ở phụ nữ có thai hoặc một số trường hợp tăng huyết áp đặc biệt khác.
Tăng huyết áp nếu không được điều trị và kiểm soát tốt sẽ dẫn đến tổn thương nặng các cơ quan đích và gây nên các biến chứng nguy hiểm như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, phình tách thành động mạch chủ, suy tim, suy thận... và có thể dẫn đến tử vong.