Người cao tuổi từ 60 trở lên có những đóng góp quan trọng cho xã hội như các thành viên gia đình, tình nguyện viên và là người tham gia hoạt động trong lực lượng lao động. Trong khi hầu hết có sức khỏe tâm thần tốt, nhiều người lớn tuổi có nguy cơ phát triển rối loạn tâm thần, rối loạn thần kinh hoặc các vấn đề sử dụng chất cũng như bệnh tật về thể chất hoặc khuyết tật.
Vấn đề
Dân số thế giới đang già đi nhanh chóng. Từ năm 2000 đến 2050, tỷ lệ người cao tuổi nhất thế giới được ước tính sẽ tăng gấp đôi từ 11 % đến 22% dưới dạng tuyệt đối, đây là sự gia tăng dự kiến từ 605 triệu đến 2 tỷ người trên 60 tuổi. Người cao tuổi phải đối mặt với những thách thức sức khỏe thể chất và tâm thần(physical and mental health) mà cần phải được ghi nhận. Hơn 20 % người trưởng thành ở độ tuổi 60 trở lên bị rối loạn tâm thần hoặc thần kinh (không bao gồm các rối loạn đau đầu) và 6,6% của tất cả các khuyết tật (khuyết tật điều chỉnh theo năm-cuộc đời-DALYs) trong người trên 60 là do các rối loạn thần kinh và tâm thần. Rối loạn tâm thần kinh phổ biến nhất trong nhóm tuổi này là mất trí nhớ và trầm cảm. Rối loạn lo âu ảnh hưởng đến 3,8 %người già, vấn đề sử dụng chất gây ảnh hưởng đến gần 1 % và khoảng 1/4 số ca tử vong do tự hại là trong số những người 60 hoặc lớn hơn. Vấn đề lạm dụng chất ở người già thường bị bỏ qua hoặc chẩn đoán sai. Các vấn đề sức khỏe tâm thần chưa được xác định bởi các chuyên gia chăm sóc sức khỏe và chính những người lớn tuổi và sự kỳ thị xung quanh bệnh tâm thần khiến người ta không muốn tìm sự giúp đỡ .
Yếu tố nguy cơ cho các vấn đề sức khỏe tâm thần trong những người lớn tuổi
Nhiều yếu tố xã hội, tâm lý, sinh học và xác định mức độ sức khỏe tâm thần của một người ở bất kỳ thời điểm nào cũng như những căng thẳng cuộc sống điển hình chung cho tất cả mọi người, nhiều người lớn tuổi mất khả năng sống độc lập vì tính di động hạn chế, đau mãn tính, yếu đuối hoặc các vấn đề về tâm thần hoặc thể chất khác và yêu cầu một số hình thức chăm sóc dài hạn. Ngoài ra, những người lớn tuổi có nhiều khả năng để trải nghiệm các sự kiện như mất người thân, giảm sút trong tình trạng kinh tế xã hội khi nghỉ hưu hoặc khuyết tật. Tất cả những yếu tố này có thể dẫn đến sự cô lập, mất độc lập, cô đơn và đau khổ tâm lý ở người lớn tuổi. Sức khỏe tâm thần có ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và ngược lại. Ví dụ người lớn tuổi với điều kiện sức khỏe thể chất như bệnh tim có tỷ lệ trầm cảm hơn những người có sức khỏe bình thường, ngược lại trầm cảm không được điều trị trong một người lớn tuổi bị bệnh tim có thể ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả của các bệnh thể chất. Người lớn tuổi cũng dễ bị bỏ bê về mặt thể chất và ngược đãi. Ngược đãi người già có thể dẫn đến chấn thương không chỉ về thể chất mà còn đôi khi dẫn đến hậu quả tâm lý lâu dài nghiêm trọng bao gồm cả trầm cảm và lo âu .
Sa sút trí tuệ và trầm cảm ở những người già như các vấn đề y tế công cộng
Sa sút trí tuệ (Dementia)
Chứng mất trí nhớ là một hội chứng trong đó có suy giảm trí nhớ, suy nghĩ, hành vi và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày. Nó chủ yếu ảnh hưởng đến người lớn tuổi, mặc dù nó không phải là một phần bình thường của sự lão hóa. Người ta ước tính 35,6 triệu người trên thế giới đang sống chung với bệnh mất trí nhớ. Tổng số người bị mất trí nhớ sẽ tăng gần gấp đôi mỗi 20 năm đến 65,7 triệu trong năm 2030 và 115.4 triệu vào năm 2050 với đa số người bị chứng mất trí sống ở các nước có mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình. Có những vấn đề kinh tế xã hội đáng kể về mặt chi phí trực tiếp cho chăm sóc y tế, xã hội và chính thức liên quan đến chứng mất trí. Hơn nữa, áp lực về thể chất, tình cảm và kinh tế có thể gây ra căng thẳng lớn đến gia đình. Sự hỗ trợ từ hệ thống y tế, hệ thống xã hội , tài chính và pháp lý cho cả hai người bị mất trí nhớ và người chăm sóc họ .
Trầm cảm (Depression)
Trầm cảm có thể gây ra đau khổ và dẫn đến hoạt động kém trong cuộc sống hàng ngày . Trầm cảm đơn cực xảy ra trong 7 % dân số người lớn tuổi nói chung và chiếm 1,6% tổng số người khuyết tật (DALYs) trong nhóm người trên 60. Trầm cảm không được chẩn đoán và không được điều trị ở các đơn vị chăm sóc ban đầu. Triệu chứng trầm cảm ở người lớn tuổi thường bị bỏ qua và không được điều trị bởi vì họ trùng với những vấn đề cuối đời. Người cao tuổi với các triệu chứng trầm cảm có chức năng kém hơn so với những người có bệnh mãn tính như bệnh phổi, cao huyết áp hoặc tiểu đường. Trầm cảm cũng làm tăng nhận thức về sức khỏe kém, việc sử dụng các dịch vụ y tế và chi phí chăm sóc sức khỏe .
Chiến lược điều trị và chăm sóc (Treatment and care strategies)
Điều quan trọng là để chuẩn bị nhà cung cấp dịch vụ y tế và xã hội để đáp ứng các nhu cầu cụ thể của người lớn tuổi bao gồm đào tạo cho các chuyên gia y tế trong chăm sóc tuổi già; phòng ngừa và xử lý đến các bệnh mãn tính liên quan đến tuổi già: rối loạn tâm thần, rối loạn thần kinh và rối loạn do sử dụng chất; thiết kế các chính sách bền vững về chăm sóc dài hạn và giảm nhẹ; phát triển các pục vụ thân thiện với tuổi già.
Nâng cao sức khỏe (Health promotion)
Sức khỏe tâm thần của những người lớn tuổi có thể được cải thiện thông qua việc thúc đẩy tuổi già hoạt động và khỏe mạnh. Nâng cao sức khỏe đặc biệt là sức khỏe tâm thần cho người cao tuổi liên quan đến việc tạo ra điều kiện và môi trường sống có hỗ trợ phúc lợi và cho phép mọi người dẫn tới một lối sống lành mạnh và tích hợp. Thúc đẩy sức khỏe tâm thần phụ thuộc phần lớn vào các chiến lược nhằm đảm bảo người già có các nguồn lực cần thiết để đáp ứng các nhu cầu cơ bản như đảm bảo an ninh và tự do (security and freedom); nhà ở đầy đủ thông qua chính sách hỗ trợ nhà ở; hỗ trợ xã hội (social support) cho các nhóm người già và người chăm sóc họ; chương trình y tế và xã hội nhằm vào các nhóm dễ bị tổn thương (vulnerable groups) như những người sống một mình, người dân nông thôn hoặc những người bị bệnh mạn tính hoặc các bệnh thể chất và tâm thần tái phát; chương trình phòng ngừa bạo lực hoặc phòng chống ngược đãi người lớn tuổi và chương trình phát triển cộng đồng.
Can thiệp (Interventions)
Ghi nhận kịp thời và điều trị rối loạn tâm thần, thần kinh và sử dụng chất ở người lớn tuổi là điều cần thiết. Cả hai biện pháp can thiệp tâm lý xã hội và thuốc là được khuyến cáo. Không có thuốc hiện có để chữa bệnh mất trí nhớ nhưng nhiều việc có thể được thực hiện để hỗ trợ và cải thiện cuộc sống của người bị mất trí nhớ và những người chăm sóc họ và gia đình, chẳng hạn như chẩn đoán sớm (early diagnosis) để tăng cường xử lý sớm và tối ưu; ối ưu hóa sức khỏe thể chất và tâm lý bao gồm xác định và điều trịkèm theo bệnh lý về thể chất, tăng hoạt động thể chất và nhận thức và tối ưu hóa hạnh phúc; phát hiện và xử lý các triệu chứng hành vi (challenging behavioural) và tâm lý khó khăn; cung cấp thông tin và hỗ trợ lâu dài tới người chăm sóc.
Chăm sóc sức khỏe tâm thần trong cộng đồng (Mental health care in the community)
Chăm sóc sức khỏe và xã hội nói chung tốt là quan trọng cho việc thúc đẩy sức khỏe của người cao tuổi, phòng chống bệnh và xử lý bệnh mãn tính. Đào tạo tất cả các nhân viên y tế làm việc với các vấn đề và các rối loạn liên quan đến lão hóa do đó là quan trọng. Chăm sóc hiệu quả sức khỏe tâm thần ban đầu ở mức cộng đồng (community-level primary mental health care) cho người cao tuổi là rất quan trọng. Nó cũng không kém phần quan trọng là phải tập trung vào việc chăm sóc lâu dài của người lớn tuổi bị rối loạn tâm thần cũng như cung cấp cho người chăm sóc họ về giáo dục, đào tạo và hỗ trợ. Một môi trường pháp lý phù hợp và hỗ trợ dựa trên các tiêu chuẩn về quyền con người(human rights standards) được quốc tế công nhận là cần thiết để đảm bảo chất lượng dịch vụ cao nhất cho những người bị bệnh tâm thần và người chăm sóc.
Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới (WHO response)
Chương trình của WHO cho tuổi già hoạt động và khỏe mạnh đã tạo ra một khuôn khổ toàn cầu cho hành động ở cấp quốc gia. WHO hỗ trợ các chính phủ trong mục đích củng cố và thúc đẩy sức khỏe tâm thần ở người lớn tuổi và để lồng ghép các chiến lược hiệu quả (to integrate the effective strategies) vào các chính sách và kế hoạch. WHO ghi nhận mất trí nhớ là một ưu tiên y tế công cộng. Các báo cáo của WHO "Mất trí nhớ: một ưu tiên sức khỏe công cộng" (Dementia: a public health priority) được xuất bản vào năm 2012 nhằm cung cấp thông tin và nâng cao nhận thức về bệnh mất trí nhớ. Nó cũng nhằm mục đích tăng cường nỗ lực công và tư nhân để cải thiện chăm sóc và hỗ trợ cho những người bị chứng mất trí và những người chăm sóc họ .
Mất trí nhớ, cùng với trầm cảm và các rối loạn tâm thần ưu tiên khác được nằm trong Chương trình hành động về lỗ hổng trong sức khỏe tâm thần của WHO (mhGAP_ Mental Health Gap Action Programme) nhằm mục đích cải thiện chăm sóc cho rối loạn tâm thần, thần kinh, sử dụng chất thông qua cung cấp hướng dẫn và các công cụ để phát triển các dịch vụ y tế ở các nơi nghèo nguồn lực.