Trung tâm Học tập cộng đồng là một tổ chức học tập do cộng đồng và vì cộng đồng. Mục đích chính của Trung tâm Học tập cộng đồng là góp phần phát triển và nâng cao chất lượng, nguồn nhân lực đặc biệt cho vùng nông thôn ở đồng bằng, ven biển và vùng đồng bào các dân tộc thiểu số ở miền núi bằng cách cung cấp cơ hội học tập cho tất cả các đối tượng, đáp ứng tất cả các nhu cầu cá nhân ở mọi lứa tuổi và trình độ, hình thức và nội dung phù hợp với đối tượng cần học. Mục đích cuối cùng của Trung tâm Học tập cộng đồng là để giúp địa phương phát triển giáo dục thường xuyên một cách chủ động, góp phần xây dựng một xã hội học tập.
Tuy mới hình thành ở Việt Nam, bước đầu Trung tâm Học tập cộng đồng đã hoạt động có hiệu quả. Tính đến tháng 2 năm 2005, cả nước có 4.783 Trung tâm Học tập cộng đồng ở 10.765 xã, phường, thị trấn. Với sự xuất hiện hàng loạt Trung tâm Học tập cộng đồng đã khẳng định sự cần thiết của Trung tâm Học tập cộng đồng bởi đã góp phần nâng cao dân trí, bồi dưỡng nguồn nhân lực cho địa phương, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân được học tập và tham gia các hoạt động chung của cộng đồng, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân. Chính vì những lẽ đó mà trong thời gian qua ở vùng dân tộc thiểu số tỉnh Thừa Thiên Huế, các Trung tâm Học tập cộng đồng phát triển mạnh mẽ và đối tượng hưởng lợi từ mô hình giáo dục này là người Tà Ôi-Pa Cô trên địa bàn huyện A Lưới.
Quá trình hình thành và hoạt động của các Trung tâm Học tập cộng đồng
Tính đến thời điểm năm 2010, toàn huyện A Lưới có 14/21 Trung tâm Học tập cộng đồng được hình thành qua các mốc thời gian khác nhau. Trung tâm Học tập cộng đồng các xã Nhâm, Hồng Kim, Hồng Thượng thành lập ngày 18/4/2003. Trung tâm Học tập cộng đồng các xã Hồng Thái, Hồng Trung, Hồng Bắc, Hồng Quảng, Bắc Sơn và thị trấn A Lưới thành lập ngày 19/1/2006. Trung tâm Học tập cộng đồng các xã Sơn Thủy, A Đớt, A Roằng, Phú Vinh và Hương Lâm thành lập ngày 28/7/2009.
 |
Người dân tộc Pa Cô đón chào lễ hội Ariêuping
(ảnh DânTrí) |
Các Trung tâm Học tập cộng đồng tại các xã, thị trấn được hình thành khá sớm và có những trung tâm đồng loạt ra đời cùng thời điểm. Song việc ra đời không đồng nghĩa với việc hoạt động thường xuyên, liên tục ngay từ khi mới ra đời. Thực chất, các Trung tâm Học tập cộng đồng tại các xã, thị trấn này mới chính thức hoạt động ngay đầu năm 2008 do nguồn kinh phí hỗ trợ từ phía Nhà nước với số tiền 25 triệu đồng/ năm. Vì thế trước năm 2008, các Trung tâm Học tập cộng đồng không có quỹ hoạt động mà chỉ hoạt động khi có những dự án nhỏ lẻ, mang phạm vi bó hẹp ở đơn vị thôn, xóm, bản... với nội dung hỗ trợ về các lĩnh vực như chăn nuôi và y tế. Các Trung tâm Học tập cộng đồng mượn trụ sở Ủy ban Nhân dân xã, thị trấn để hoạt động, đôi lúc còn tranh thủ mượn nhà sinh hoạt cộng đồng ở các thôn bản hoặc bố trí tạm thời các điểm học phụ nằm rải rác ơ các trường học mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, nhà dân... nhằm phục vụ cho việc mở các lớp học tại cộng đồng. Tuy nhiên, một số xã do có địa bàn rộng, giao thông đi lại còn gặp nhiều khó khăn nhất là vào mùa mưa lũ cho nên không mở được các lớp học vào ban đêm. Mặt khác, đời sống và mức thu nhập của người dân nơi đây còn thấp, cùng với sự hạn chế về nhiều mặt như thiếu giáo viên, kinh nghiệm giảng dạy, cơ sở vật chất, kinh phí, cán bộ quản lý... nên có một số Trung tâm Học tập cộng đồng chưa thật sự có sức thu hút đối với người dân nơi đây.
Trong các văn bản quản lý về hoạt động của các Trung tâm Học tập cộng đồng nơi đây đều được cán bộ quản lý tuyên truyền sâu rộng trong tầng lớp nhân dân về chức năng của Trung tâm Học tập cộng đồng như: “Hoạt động của Trung tâm Học tập cộng đồng nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người ở mọi lứa tuổi được học tập thường xuyên, học tập suốt đời, được phổ biến kiến thức và sáng kiến kinh nghiệm trong sản xuất và cuộc sống, góp phần xóa đói giảm nghèo, tăng năng suất lao động, giải quyết việc làm, nâng cao chất lượng cuộc sống của từng người dân và cả cộng đồng; là nơi phổ biến chủ trương, chính sách, pháp luật đến với mọi người dân”.
Khi các vấn đề liên quan đến Trung tâm Học tập cộng đồng đã được phổ biến, người Tà Ôi-Pa Cô xem đây là một mô hình giáo dục mới và chính họ được tiếp cận nhiều nội dung từ những Trung tâm Học tập cộng đồng này là xóa mù chữ và giáo dục tiếp tục sau khi biết chữ, củng cố chất lượng phổ cập giáo dục, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức nhằm mở rộng hiểu biết, nâng cao nhận thức và cải thiện chất lượng cuộc sống của nhân dân trong cộng đồng; phối hợp triển khai các chương trình khuyến công, khuyến nông, khuyến ngư và các dự án, chương trình tại địa phương; hoạt động giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao, đọc sách báo, tư vấn khuyến học, phòng chống tệ nạn xã hội...
Người Tà Ôi-Pa Cô tiếp cận Trung tâm Học tập cộng đồng
Hầu hết các học viên người Tà Ôi-Pa Cô khi đến với Trung tâm Học tập cộng đồng đều đánh giá cao tầm quan trọng của hình thức giáo dục này, đây là cơ sở cho việc tham gia học tập, cộng tác của các học viên. Theo họ, ngoài Trung tâm Học tập cộng đồng ra, họ vẫn còn có những nơi mà có thể cho họ những kiến thức không kém phần quan trọng và đa dạng, đó là những ngôi nhà Rông, nơi già làng tụ tập đông đảo những người dân trong làng, trao đổi, nói chuyện. Tuy nhiên không phải thôn bản nào cũng có nhà Rông và nếu có thì hoạt động của nhà Rông sẽ không mấy thường xuyên mà chủ yếu vào các ngày hội của thôn bản hoặc của đất nước. Những nội dung do thôn bản cung cấp thường liên quan đến việc kể ra truyền thống của gia tộc, cộng đồng làng bản hơn là việc cung cấp những kiến thức liên quan đến cách làm ăn, hoặc cách làm ăn đó không phù hợp với điều kiện hiện nay của huyện, xã, thôn bản. Qua đây cho thấy rằng việc quyết định thành lập các Trung tâm Học tập cộng đồng nhằm tạo điều kiện cho tất cả những người trước đây bị thiệt thòi trong học tập cũng như tạo điều kiện học tập cho mọi người trong xã hội ở mọi lứa tuổi đều được học tập là hợp với lòng của người dân.
Với quá trình ra đời và thời gian hoạt động khác nhau, tại các Trung tâm Học tập cộng đồng ở A Lưới đã tiến hành thực hiện nhiều chương trình học tập và hoạt động khác nhau. Qua quá trình khảo sát điều tra tại 5 Trung tâm Học tập cộng đồng ở xã Nhâm, Hồng Thái, Hồng Quảng, Hồng Trung và Bắc Sơn cho thấy có những ý kiến khác nhau về chương trình học tập và các chương trình chuyển giao khoa học kỹ thuật, truyền đạt các văn bản pháp luật của Nhà nước, tỉnh, huyện, xã; tuyên truyền kiến thức phòng dịch bệnh ở người và gia súc, gia cầm là những chương trình được lựa chọn nhiều nhất.
Khi chưa có các Trung tâm Học tập cộng đồng đã có các dự án khác nhau về việc tuyên truyền cho người dân về kiến thức phòng dịch bệnh, ví dụ như tẩm thuốc chống muỗi cho màn ngủ, mỗi tấm màn tẩm được 10.000 đồng, tiêm thuốc trừ các đại dịch... Khi đã có các Trung tâm Học tập cộng đồng thì các nội dung chương trình này được xếp thời gian phổ biến cho dân từ 10-15 ngày/ tháng. Suốt thời gian đó, cán bộ của trạm y tế xã, thị trấn sẽ phổ biến kiến thức cho dân về cách ăn chín, uống sôi và tác dụng của nó, kiến thức về thai sản, cách phòng bệnh.
Bên cạnh chương trình tuyên truyền kiến thức phòng chống dịch bệnh ở người và gia súc, gia cầm thì chương trình chuyển giao khoa học kỹ thuật được người dạy lẫn người học lựa chọn với tỷ lệ tương đối cao bởi vì lý do trước đây, người dân nơi đây sống theo dạng du canh, du cư với việc khai thác quá mức những nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú ở đây. Thế nhưng việc khai thác quá mức không tái tạo đã làm cho nguồn tài nguyên ngày càng cạn kiệt nên việc thiếu đói xảy ra. Do đó chương trình chuyển giao khoa học kỹ thuật đã được thực hiện ở đây một cách đồng loạt và thường xuyên. Vì thế chương trình chuyển giao khoa học kỹ thuật đã cung cấp cho người dân những kiến thức về cách thức trồng các giống lúa ngắn ngày, chăm bón đúng kỹ thuật, kỹ thuật đan xen sau vụ lúa, kỹ thuật trồng rừng kinh tế và đặc biệt tại Trung tâm Học tập cộng đồng xã Hồng Quảng đã thành lập được câu lạc bộ trồng lúa địa phương Radư-Cuda của người Tà Ôi, đây là lý do và là cơ sở để bảo tồn giống lúa địa phương quý trong nguồn gen cây lúa của cư dân Tà Ôi-Pa Cô có từ lâu đời.
Kết luận
Sau khi cách mạng tháng tám năm 1945 thành công, theo dòng lịch sử, người Tà Ôi-Pa Cô ở Thừa Thiên Huế nói chung và huyện A Lưới nói riêng cũng tích cực tiếp nhận những thay đổi mới của thời đại và tham gia vào công cuộc đổi mới của đất nước. Cùng những thay đổi về chính trị xã hội, sự tham gia của các cán bộ từ đồng bằng lên miền núi làm công tác dạy chữ như Hồ Mỹ Ngọc, Cu Tông, Cu Đẩy đã dần dần làm cho người Tà Ôi-Pa Cô ngày càng biết thêm nhiều cái chữ. Tuy khó khăn chồng chất nhưng người dân nơi đây vẫn tham gia học tập và ngày nay với việc tiếp cận hình thức giáo dục mới là Trung tâm Học tập cộng đồng, người Tà Ôi-Pa Cô lại một lần nữa có những thuận lợi để tiếp cận tri thức của xã hội. Đến với các Trung tâm Học tập cộng đồng, người Tà Ôi-Pa Cô đã có những thuận lợi không chỉ cho chính bản thân mình mà còn cả lãnh đạo, giáo viên, cộng tác viên cùng với nhiều thành phần khác. Trung tâm Học tập cộng đồng sẽ là một thiết chế văn hóa mới ở làng bản của họ, và điều thiết thực nhất là chính họ đã nhận thấy được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và Chính phủ về vấn đề nâng cao dân trí cho cộng đồng các dân tộc thiểu số.
Để những Trung tâm Học tập cộng đồng vùng đồng bào Tà Ôi-Pa Cô ngày càng phát triển và có hiệu quả thì các cấp ban ngành liên quan cần đầu tư nhiều hơn nữa về kinh phí, nhân lực và điều quan trọng hơn cả là làm phong phú thêm chương trình và hình thức học tập. Hy vọng trong những thời gian tiếp theo, người Tà Ôi-Pa Cô ở Thừa Thiên Huế sẽ tiếp cận được thêm nhiều hình thức giáo dục thiết thực như Trung tâm Học tập cộng đồng mà họ đã biết đến.