Hiệu lực của Fendona 10 SC (hoạt chất Alpha-Cypermethrin 10% (100g/l) đã được Ban chủ nhiệm Chương trình Quốc gia phòng chống sốt rét và Bộ Y tế Việt Nam lựa chọn là hóa chất diệt muỗi có hiệu lực cao trong phòng chống muỗi sốt rét, muỗi sốt xuất huyết và viêm não Nhật Bản (Anopheles spp., Aedes spp và Cule spp)trong giai đoạn (2010-2015). Bằng chứng cho thấy Fendona 10 SC là hóa chất diệt muỗi hiệu quả ở các vùng sốt rét trong cả nước, góp phần quan trọng trong việc cắt sự lan của véctơ truyền bệnh sốt rét.
Trong công tác phòng chống véc tơ sốt rét, việc chọn lựa và sử dụng hóa chất diệt côn trùng trong phun tồn lưu cũng như tẩm màn là biện pháp hữu hiệu đã được Bộ y tế và Chương trình Quốc gia phòng chống sốt rét chọn lựa trong suốt quá trình can thiệp bằng hóa chất trong những năm qua. Fendona 10 SC là hóa chất diệt côn trùng thuộc nhóm Pyrethroid đang được chương trình phòng chống sốt rét quốc gia sử dụng để phòng chống véctơ trong cả nước nói chung và khu vực miền Trung-Tây Nguyên của Việt Nam nói riêng. Việc sử dụng hóa chất này kết hợp với các biện pháp phòng chống sốt rét khác như: phát hiện và điều trị sớm bệnh nhân, quản lý tốt bệnh nhân, quản lý các đối tượng có nguy cơ sốt rét, truyền thông giáo dục… đã đem lại hiệu quả thiết thực cho công tác phòng chống véc tơ và ngành sốt rét ở Việt Nam cũng như các nước khác trong khu vực và trên thế giới. Trong đó nhiệm vụ giám sát véc tơ, giám sát mức độ nhạy, kháng của muỗi với hóa chất diệt là một trong những khâu then chốt cần được tiến hành đều đặn, thường xuyên và liên tục.
Đại cương về hóa chất diệt muỗi Fendona 10SC®
Fendona 10 SC có công thức phân tử C22H19NO3Cl2. Trọng lượng phân tử: 416,tinh thể rắn, màu trắng ở nhiệt độ không khí, Ít bay hơi !important; áp suất bay hơi: 1.7 x 10-7 N/m2 ở 20o C, bền với nhiệt: Hoạt tính sản phẩm chỉ mất một ít ở nhiệt độ trên 220oC. Độc tính thấp, độ độc cấp tính đường miệng trên chuột: LD50 4.932 mg/kg, độ độc cấp tính trên diệt chuột LD50>2.000 mg/Kg.
 |
Công thức hóa học của Fendona 10 SC |
Tác động của Fendona 10 SC
!important;Fendona 10 SC thuộc nhóm Pyrethroid có hoạt tính cao, phổ biến tác động rộng và tác động lên côn trùng thông qua con đường tiếp xúc và hấp thụ. Tác động lên côn trùng một cách nhanh chóng bằng cách làm tắc nghẽn sự dẫn truyền của các ion sodium trong màng dây thần kinh, ngăn chặn sự truyền dẫn các xung lực của dây thần kinh. Các hoạt chất Alpha-cypermenthrin của Fendona 10 SC lưu lại trên bề mặt đã xử lý sẽ bám vào chân, râu của côn trùng khi chúng trú đậu hoặc trên đường di chuyển của chúng. Đặc biệt là ở các côn trùng bò, gây khó chịu. Khi côn trùng càng cử động để thoát khỏi hoá chất thì càng làm cho quá trình tiếp xúc và hấp thụ hoạt chất diễn ra nhanh hơn. Trong vòng 5 phút sau khi phun Fendona 10 SC côn trùng bị xua ra khỏi nơi ẩn nấp bị đánh gục trong vòng 30 phút và bị tiêu diệt trong vòng 24 giờ . Hoạt động xua của Fendona 10 SC giúp phát hiện ra nơi trú ẩn của côn trùng; hoạt động đánh gục nhanh chóng giúp ngăn chặn sự lây lan và hoạt động tồn lưu kéo dài làm cho việc sử dụng sản phầm kinh tế hơn. Fendona 10 SC tác động rất hiệu quả trên giai đoạn ấu trùng và giai đoạn trưởng thành của côn trùng. Ngoài ra Fendona 10 SC cũng có ảnh hưởng đáng kể trên giai đoạn trứng, hạ gục nhanh côn trùng và tỷ lệ chết của côn trùng cao. Thời gian hiệu lực tồn lưu của sản phẩm kéo dài trên nhiều loại bề mặt khác nhau , kể cả những bề mặt có tính chất kiềm và tính hấp thụ cao như gạch , gỗ, xi măng , vôi , vữa , gỗ hoặc gạch có phủ lớp sơn.
Hoạt động đánh gục côn trùng không chỉ xảy ra trên bề mặt ngay sau khi xử lý mà còn ở thời gian tồn lưu kéo dài rất lâu sau khi xử lý.
Fendona 10 SC đã được Tổ chức y tế thế giới công nhận (WHO/IS/98.1.1;WHO/IS/98.1.3) và đã được đánh giá rất cao khi sử dụng tẩm màn và phun tồn lưu trong phòng chống sốt rét ở nhiều nước trên thế giới. Hóa chất này được Bộ Y Tế Việt Nam cấp giấy phép số: VNDP-HC-025-09-00 sử dụng trong chương trình phòng chống sốt rét quốc gia, phòng chống côn trùng trong lãnh vực sức khoẻ cộng đồng.Biện pháp phun tồn lưu hóa chất trên tường vách nhà ở và tẩm màn bằng hóa chất diệt muỗi đang là một trong những giải pháp chủ yếu của Chương trình Quốc gia phòng chống sốt rét nhằm cắt đứt lan truyền tự nhiên sốt rét. Các hóa chất diệt côn trùng thuộc nhóm Pyrethroid có hiệu quả khá cao trong phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét do có hiệu lực tồn lưu lâu trên tường vách khi phun nhà ở và có tác dụng tồn lưu dài cùng hiệu lực diệt sinh học có thể giữ được sau một vài lần giặt và an toàn cho người sử dụng; trong đó có Fendona 10 SC là một sản phẩm của Công ty BASF trong phòng chống vector gây sốt rét đã được sử dụng có hiệu quả ở nhiều nước trên thế giới. BASF-Công ty hàng đầu thế giới về hóa chất có trụ sở chính tại Cộng Hòa Liên Bang Đức (từ năm 1865), là tập đoàn đa quốc gia có cơ sở kinh doanh trên 130 nước và vùng lãnh thổ, có hơn 100 nhà máy sản xuất tại 39 quốc gia với các ngành sản xuất kinh doanh về hóa chất nông nghiệp (bảo vệ mùa màng, gia dụng, phòng chống vector, cây trồng…) và các sản phẩm diệt muỗi phòng chống bệnh dịch trong y tế (diệt bọ gậy muỗi sốt xuất huyết, muỗi sốt rét trưởng thành); màn Intercepter tẩm hóa chất có tác dụng tồn lưu dài LLIN (Long Lasting Insecticide Net), trong đó Fendona 10 SC là sản phẩm phòng chống vector sốt rét có hiệu quả cao.
Cơ chế tác động qua tiếp xúc và bị độc, cho phép hạ gục muỗi nhanh chóng trên các bề mặt phun khác nhau với liều 20-40 mg/m2; phòng trừ hiệu quả các côn trùng khác như ruồi, gián, kiến, rận, rệp, ve, bọ chét...; có tác dụng trong cả phun tồn lưu và tẩm màn, tác dụng tồn lưu kéo dài (6-9 tháng), cho phép chỉ thực hiện 1 lần phun đối với muỗi trưởng thành và có hiệu quả cao trong diệt muỗi sốt rét được cộng đồng dễ chấp nhận, giảm tối đa chi phí công lao động so với các loại hóa chất thông dụng khác; độ an toàn cao cho người phun thuốc, hộ gia đình và gia súc trong các chương trình thử nghiệm, ít phản ứng phụ và không để lại dấu vết trên tường vách khi phun; đã thử nghiệm với các loài côn trùng gây hại gần người (muỗi sốt xuất huyết) tại Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương. Được cung cấp cho thị trường Việt Nam từ năm 1999 (thị trường gia dụng và chương trình phòng chống sốt rét) đã được Bộ Y tế (Cục Y tế dự phòng và môi trường) cho phép đăng ký lưu hành bổ sung trong các chương trình phòng chống véctơ ở Việt Nam.
Hiệu lực của Fendona 10SC trong phòng chống véc tơ truyền bệnh sốt rét.
Qua những đặc tính ưu việt của Fendona 10SC trong phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương và Công ty BASF đã có sự thỏa thuận thử nghiệm trong phòng thí nghiệm và thực địa của cả ba miền Bắc-Trung-Nam để đánh giá hiệu lực phòng chống muỗi sốt rét ở Việt Nam của Fendona 10SC do Công ty BASF sản xuất tại Genay (Cộng hòa Pháp) với các mục tiêu đánh giá tác động của phun tồn lưu và tẩm màn với Fendona 10 SC tới muỗi Anopheles dựa trên chỉ số thành phần loài và mật độ các loài; đánh giá hiệu lực tồn lưu của Fendona 10 SC phun tồn lưu liều 30 mg hoạt chất/m2 và tẩm màn liều 25 mg hoạt chất/m2 tại thực địa; đánh giá ảnh hưởng của giặt màn tới hiệu lực tồn lưu của màn tẩm Fendona 10SC ở điều kiện thực địa; đánh giá tác dụng phụ của Fendona 10SC ở người trực tiếp phun, trực tiếp tẩm màn và người dân sống trong vùng sử dụng hóa chất.
 |
Màn tẩm hóa chất diệt côn trùng Fendona 10SC |
Trong suốt thời gian tiến hành thử nghiệm được tiến hành đồng loạt từ tháng 3/2008 đến tháng 3/2009 tại 3 địa điểm đại diện cho miền Bắc (huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình), miền Trung (huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định) và miền Nam (huyện Bình Đại, tỉnh Bến Tre); mỗi điểm thử nghiệm lựa chọn 3 thôn, trong đó 1 thôn phun tồn lưu, 1 thôn tẩm màn và 1 thôn đối chứng (không áp dụng phun, tẩm) với khoảng cách không quá 10 km.
Nghiên cứu được áp dụng quy trình thử nghiệm chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) quy định, trước khi sử dụng để thử nghiệm ngoài thực địa Fendona 10 SC được một cơ quan kỹ thuật có thẩm quyền ở Việt Nam xác định hàm lượng hoạt chất. Các quy trình sử dụng hóa chất, phun tồn lưu, tẩm màn, giặt màn tại thực địa, điều tra bắt muỗi Anopheles, thử sinh học đánh giá hiệu lực tồn lưu của Fendona 10 SC ở thực địa, tác dụng phụ của Fendona 10 SC, phân tích số liệu và giải trình kết quả đều được thống nhất đề cương và quy trình thực hiện giữa các Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng trước khi tiến hành.
 |
Tẩm màn bằng hóa chất Fendona 10 SC |
Kết quả nghiên cứu tập hợp tại 3 miền đã khẳng định Fendona 10 SC do Công ty BASF sản xuất tại Genay (Cộng hòa Pháp) phun tồn lưu và tẩm màn đã làm giảm mật độ muỗi trú ẩn trong nhà ban ngày và vào nhà tìm người hút máu. Sử dụng phun tồn lưu liều 30 mg hoạt chất/m2 trên tường gỗ có hiệu lực tồn lưu 11 tháng với cả An.minimus và An.dirus ở miền Bắc, 9 tháng với An.dirus và 8 tháng với An.aconitus ở miền Trung, 12 tháng với An.dirus và 6 tháng với An.epiroticus ở miền Nam; trên tường tre có hiệu lực tồn lưu 10 tháng với cả An.minimus và An.dirus ở miền Bắc, 7 tháng với cả An.dirus và An.aconitus ở miền Trung; trên tường lá có hiệu lực tồn lưu 12 tháng với An.dirus, 6 tháng với An.epiroticus ở miền Nam; trên tường gạch có hiệu lực tồn lưu 9 tháng với cả An.minimus và An.dirus ở miền Bắc, 7 tháng với cả An.dirus và An.aconitus ở miền Trung, 8 tháng với An.dirus và 4 tháng với An.epiroticus ở miền Nam. Màn tuyn tẩm Fendona 10SC với liều hoạt chất 25 mg/m2 có hiệu lực tồn lưu 10 tháng với cả An.minimus và An.dirus ở miền Bắc, 9 tháng với cả An.dirus và An.aconitus ở miền Trung, 12 tháng với An.dirus và 4 tháng với An.epiroticus ở miền Nam; màn tẩm Fendona 10 SC với liều 25 mg hoạt chất/m2 có hiệu lực diệt muỗi sau một lần giặt với cả An.minimus và An.dirus. Sử dụng Fendona 10SC phun tồn lưu liều 30 mg hoạt chất/m2 và tẩm màn liều hoạt chất 25 mg/m2 để phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét ít có tác dụng phụ cho người trực tiếp thực hiện phun, tẩm và những người dân sống trong khu vực sử dụng hóa chất.
 |
Phun tồn lưu trên tường vách bằng hóa chất Fendona 10 SC |
Tổng hợp kết quả nghiên cứu thử nghiệm Fendona phòng chống muỗi sốt rét ở các miền, Hội thảo đã đề nghị Chương trình Quốc gia Phòng chống sốt rét xem xét lựa chọn Fen dona do Công ty BASF sản xuất tại Genay (Cộng hòa Pháp) để phun tồn lưu diệt muỗi với liều 30 mg hoạt chất/m2 và tẩm màn với liều 25 mg hoạt chất/m2 để phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét.
Kết quả nghiên cứu cũng như thời điểm nghiên cứu rất phù hợp cho Ban chủ nhiệm Chương trình Quốc gia phòng chống sốt rét và Bộ Y tế quyết định lựa chọn hóa chất diệt muỗi có hiệu lực cho giai đoạn tiếp theo (2010-2015). Với hiệu lực của Fendona 10 SC đã được chứng minh ở các vùng sốt rét trong cả nước sẽ góp phần quan trọng trong việc cắt sự lan truyền bệnh tự nhiên do sốt rét trong Chiến lược phòng chống và loại trừ sốt rét đến năm 2015.
Tuy nhiên trong thời điểm hiện nay, vấn đề một số quần thể muỗi có thể tăng sức chịu đựng hoặc kháng cục bộ trong diện hẹp, các quần thể véc tơ truyền bệnh có sự đa hình về loài, khả năng né tránh hóa chất, thay đổi tập tính của muỗi (ví dụ như muỗi có tập tính đốt trong nhà chuyển sang đốt ngoài nhà)… thìviệc giám sát véc tơ, giám sát mức độ nhạy, kháng của muỗi với hóa chất diệt là một việc làm quan trọng, là một trong những khâu then chốt cần được tiến hành đều đặn, thường xuyên và liên tục có tính quyết định cho một sản phẩm hóa chất lâu dài như Fendona 10 SC.