Các bác sĩ giờ đây kê đơn thuốc chống sốt rét hiệu lực cao loại chế phẩm ACTs (Artemisinin-based Combination Therapies) trong điều trị sốt rét. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng uống các thuốc ACT kèm với nhiều thuốc đa sinh tố (multivitamins) có chứa sắt và vitamine C hoặc E sẽ làm cho thuốc không còn hiệu quả nữa, theo tác giả Sade Oguntola.
Từ các phụ nữ bán tiêu trong chợ đến các nhà điều hành đều biết rằng sốt rét là một vấn đề y tế công cộng làm cho mọi người khi nhiễm bệnh đều phải nằm viện điều trị. Nhức đầu, thân nhiệt tăng và mất ngủ là các triệu chứng thường xảy ra trên các bệnh nhân thường cảm thấy khi bị sốt rét. Thuốc sốt rét đến từ các thương hiệu và nhiều tên thương mại khác nhau. Song các thuốc nếu mất đi hiệu lực như là chloroquine, paludrine, amodiaquine, sulphadoxine-pyrimethamine (Fansider) đến các thuốc mới khuyến cáo trong những năm gần đây như các thuốc phối hợp có gốc artemisinine (ACTs_Artemisinin - based Combination Therapies), đi kèm với các hướng dẫn cụ thể đính kèmcùng với một số tác dụng không mong muốn khi sử dụng. Các thuốc ACTs về cơ bản đây là những thuốc chủ đạo chứa thành phần artemisinin trong nhiều công thức khác nhau với tên thương mại khác nhau (Artemether, Arteether, Artesunate, Artenilate) như thể là thành phần chính của chúng. Cùng với thuốc artemisinin là các thuốc đi kèm khác tạo nên các phối hợp hiệu quả như Lumefantrine, piperaquine,…
ACTs giết chết ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) trong máu người trong vòng 24-36 giờ. Nhờ vào các thuốc phối hợp với nhiều cơ chế tác động khác nhau và khoảng thời gian có hoạt tính khác nhau, phối hợp của artemether và lumefantrine tạo ra một đợt tấn công gồm hai phần lên trên KSTSR. Bất kỳ KSTSR nào không bị giết chết bởi một thuốc thì sẽ bị giết bởi thuốc còn lại. Tuy nhiên, các ACTs có thể đáp ứng với hiệu quả thấp hơn theo từng thuốc đơn lẻ đối với tác động lên sốt rét nếu uống thuốc đồng thời với các đa vitamin có chứa thành phần vitamin C, B-carotene,Vitamin E và sắt.
Hầu hết các chế phẩm multivitamin chứa một số lượng chất khoáng và yếu tố vi lượng như kẽm, đồng, và sắt cũng như vitamin sẽ tương tác với một số thành phần trong thuốc ACTs, điều này dẫn đến giảm hiệu lực của thuốc đối với bệnh sốt rét. Artemisinin là rất tốt khi giết chết các KSTSR vì nó tác động và trở nên gây độc tính cao khi có sự hiện diện với chất sắt. KSTSR gây bệnh lý ở người do tác động trực tiếp lên các tế bào hồng cầu, mà các hồng cầu lại chứa sắt trong hemoglobin protein – thành phần mang oxygen đến máu.
Có một mức độ cao của tự bản thân thuốc và thái độ tìm kiếm thông tin nghèo nàn ở các bệnh nhân nên vấn đề này dễ nảy sinh và cũng cần nhấn mạnh do bản thân một số thầy thuốc cũng không để ý đến chuyện này và trong chỉ định hoặc kê đơn thuốc cho các bệnh nhân sốt rét đều có các thuốc đa sinh tố và đa thành phần trong đó, nên ít nhiều ảnh hưởng lên tác động của hiệu lực/ hiệu quả của thuốc ACTs.
Do vậy, việc kê đơn thuốc ACTs kèm theo các thuốc vitamin có tác dụng chống oxy hóa như vitamine C, B-Carotene và vitamin E. Không còn nghi ngờ gì nữa, các thuốc hoặc chế phẩm có chứa chất bổ sung chứa L-lysine, vitamins B1, B6, B12 và Sorbitol là lý tưởng cho các bệnh nhân sốt rét, vì chúng sẽ thúc đẩy ăn ngon, hồi phục cơ thể nhanh và không làm giảm đi tác dụng của hoạt tính các thuốc chống sốt rét. Nhưng nhiều loại multivitamin cũng chứa các thuốc antioxidant như vitamin C, B Carotene và vitamin E và vì thế sẽ tiếp tục tốt hơn sau khi liệu pháp thuốc ACTs hoàn thành liệu trình điều trị bởi vì chúng có thể gây kém hấp thu các thuốc này kém hấp thu vào cơ thể. Một số thuốc sẽ là tốt hơn được sử dụng sau khi ăn. Một cách tình cờ, một trong các loại thuốc như thế là ACTs. Các chuyên gia có đưa ra các bằng chứng để chỉ ra rằng các thực phẩm, đặc biệt là các thực phẩm có chất béo, làm tăng hiệu lực của thuốc ACTs. Hiệu quả đó đã được báo cáo thông qua nghiên cứu về thuốc Lumefantrine.
Trong một nghiên cứu mù đôi trên 260 bệnh nhân bị sốt rét chưa biến chứng tại Thái Lan, các nhà nghiên cứu cho thấy cả sinh khả dụng và hấp thu kéo dài của thuốc lumefantrine kéo dài hơn đã làm nâng cao và biểu hiện qua phục hồi bệnh sốt rét khi ăn những thức ăn bình thường. Các bệnh nhân bị sốt rét thường cảm thấy buồn nôn và muốn mửa không thể ăn, làm cho các bác sĩ khuyên các thuốc sốt rét không được uống khi bụng đói. Tuy nhiên, đối với thuốc ACTs là rất hiệu quả, nó có thể uống cùng với thức ăn, đặc biệt thức ăn có chứa chất béo. Như vậy thì lượng chất béo bao nhiêu là tối ưu cho sinh khả dụng của thuốc lumefantrine đường uống và đảm bảo hiệu lực của thuốc ACTs? Một cách ngạc nhiên, các nhà nghiên cứu tìm thấy không có một bữa ăn chuẩn nào như bột khoai hoặc bột củ từ (amala) của người Nigeria hoặc món rau trộn của người Caribe (fufu) với món hầm thịt châu Phi. Tình cờ, một cốc sữa đậu nành sẽ cho tác động tốt – đó là những thông điệp các nàh nghiên cứu đã công bố trên tạp chí Tropical Medicine & International Health, 2007, Cho uống thuốc ACTs [artemether–lumefantrine] cùng với một bữa ăn với số lượng nhỏ chất béo là cần thiết để đảm bảo hấp thu tối đa thuốc lumefantrine trên người khỏe mạnh và người tình nguyện.
Tiến sĩ Olayemi Sofola, một cựu cán bộ của điều phối viên quốc gia về chương trình sốt rét cho biết một số quy luật cơ bản phải đi cùng với đảm bảo cho thuốc ACTs hoạt động hiệu quả. Cô ta trình bày: “sử dụng thuốc ACTs theo hướng thích hợp là quan trọng. Chẳng hạn sử dụng ACTs cùng với vitamin C không được khuyên vì có đặc tính chống oxy hóa. Đó là một trong những lý do tại sao người ta muốn uống thuốc ACTs nên có hướng dẫn cụ thể và hợp lý”. Tiến sĩ Sofola thông báo trong mọt số trường hợp, người ta đã phỏng đoán ACTS không có hiệu quả bởi vì thuốc không sử dụng vào đúng thời gian hợp lý.
Theo cô ta, với thuốc ACTs thì thời gian dùng là rất quan trọng. Liều thứ hai của ACTs nên uống sau đó 8 giờ, không trước và không sau đó. Thời gian có ảnh hưởng lên sự hấp thu và tính sinh khả dụng của thuốc. Liều thứ hai uống vào lúc 8 giờ sau là để tăng cường cho liều thứ nhất để đảm bảo cơ thể loại bỏ sạch ký sinh trùng trong máu. “người ta cũng cần uống thuốc ACTs với sữa là cách tốt nhất sau khi một bữa ăn có chất béo. Tại các quốc gia phát triển, người ta uống thuốc đó với một cốc sữa. Nhưng tại châu Phi thì món hầm thịt có dầu trong đó, vì thế chúng ta có thể không cần lo lắng về loại thức ăn có chất béo trong đó. Hầu hết các thức ăn của chúng ta ở châu Phi là có dầu và chất béo trong đó’’ tiến sĩ Sofola giải thích rằng ngay cả những nơi một đứa trẻ bị sốt rét không thể dung nạp thức ăn vì chán ăn hoặc nôn mửa, nên các dịch giống như sữa có thể cho cùng với thuốc ACTs hơn là cho một loại thức ăn không có gì. Việc cần thiết là cần uống thuốc ACTs thích hợp trước khi nói thuốc đó không tác dụng. Chúng cần đảm bảo rằng nó uống đúng giờ và liều thích hợp sử dụng và theo cách dùng đúng. “tương tự, điều quan trọng là phải dùng hết liệu trình liều thuốc đó. Không đúng liều thì ký sinh trùng sốt rét sẽ không sạch trong máu và kháng thuốc ACTs có thể hình thành.
Từ bây giờ, thuốc ACTs là lựa chọn tốt nhất để điều trị sốt rét. Tiến sĩ Bala Mohammed, một chuyên gia sốt rét nhấn mạnh trong một ca bệnh mà người bệnh nôn thuốc ACTs trong vòng 30 phút sau khi chỉ định thì nên dùng liều thuốc trở lại đúng liều. Theo ông ta, điều này sẽ làm đảm bảo cho liệu trình điều trị sốt rét sau đó. Tuy nhiên, tiến sĩ Mohammed nhấn mạnh việc dùng ACTs không nên sử dụng trên phụ nữ mang thai cho đến khi thai kỳ bước sang tam cá nguyệt thứ 2 hoặc thứ 3. Nhưng không đáng longại trong 3 tháng đầu nếu lỡ may bị sốt rét vì đã có những thuốc thay thế.