Tại Hội thảo quốc gia về Thống kê y tế do Bộ Y tế phối hợp với Liên minh châu Âu tổ chức hồi giữa tuần, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho rằng hệ thống thông tin, thống kê y tế ở nước ta hiện nay “không đáng tin cậy”. Dẫn chứng là từ đầu năm đến nay, trong khi Vụ Sức khoẻ bà mẹ và trẻ em chỉ ghi nhận được 128 ca tử vong mẹ liên quan đến sinh nở, thì theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), con số đó phải gấp 3 – 4,5 lần, tương đương 500 – 600 ca!
Khó cho rằng số liệu của WHO không chính xác vì vào năm 2008, tổ chức này từng ghi nhận Việt Nam đã có 840 ca tử vong mẹ. Không thể trong vòng bốn năm, y tế nước nhà kéo giảm ngoạn mục được tỷ lệ trên, bất chấp hàng loạt ca tai biến sinh nở do báo chí phanh phui từ đầu năm đến nay.
Trong thực tế, quả thật số liệu báo cáo về tử vong mẹ từ địa phương lên trung ương không đáng tin cậy vì sai lệch quá lớn. Một nghiên cứu của Viện Chiến lược và chính sách y tế công bố năm 2009 cho thấy, sau khi điều tra lại số liệu tử vong mẹ ở 30 quận/huyện của mười địa phương trong nước trong giai đoạn 2006 – 2007, con số được phát hiện tăng thêm lên đến 33%!
Nói về nguyên nhân dẫn đến sự thiếu tin cậy trong thống kê y tế, Bộ trưởng Nguyễn Thị Kim Tiến nêu một nguyên nhân, đó là nhiều trường hợp bệnh nhân sắp qua đời bệnh viện đã cho xuất viện ngay, nên khó đánh giá được chính xác nguyên nhân tử vong mẹ. Hỏi một số người quản lý bệnh viện, hầu như tất cả cho rằng đây đúng là thực trạng của các bệnh viện Việt Nam hiện nay và nguyên nhân chính chẳng qua là “bệnh thành tích”. Ý kiến của bác sĩ T., Trưởng Phòng Kế hoạch tổng hợp một bệnh viện ở Thành phố Hồ Chí Minh, khá tiêu biểu: “Rất phiền toái khi để bệnh nhân tử vong ở bệnh viện, nhưng phiền toái lớn nhất là điều này có thể ảnh hưởng đến danh tiếng hoặc thành tích thi đua chung của bệnh viện”.
Để che giấu hoặc giảm nhẹ những bất lợi trong hoạt động chuyên môn, từ lời than phiền của bệnh nhân cho đến tai biến y khoa, không chỉ cho bệnh nhân nặng xuất viện về nhà, các bệnh viện còn tìm nhiều cách khác như nói dối bệnh nhân, hay sửa luôn cả hồ sơ bệnh án như trường hợp y bác sĩ của bệnh viện Quảng Ngãi làm hồi giữa năm. Đây dường như không phải là trường hợp cá biệt ở các bệnh viện Việt Nam, những trường hợp khác không được phát hiện, có lẽ chẳng qua vì cơ quan chức năng không vào cuộc, hoặc do thái độ xuê xoa lẫn nhau giữa các cơ sở y tế với nhau theo kiểu “tôi bỏ qua cho anh, anh bỏ qua cho tôi”.
Có lẽ đây là lần đầu tiên một người đứng đầu ngành y tế lên tiếng thừa nhận thống kê y tế nước nhà thiếu tin cậy. Nhìn rộng ra, đâu chỉ có số liệu về điều trị, mà cả những số liệu về phòng chống dịch hay chăm sóc sức khoẻ cũng không đáng tin. Đầu tháng này, ngành y tế Thành phố Hồ Chí Minh phát động chiến dịch uống vitamin A phòng ngừa thiếu vitamin A cho trẻ và bà mẹ sau sinh. Một cán bộ y tế giấu tên của một phường nội thành, cho biết: “Ở trên ấn xuống chỉ tiêu, chúng tôi cứ thế mà làm. Nếu không đạt thì phải tìm cách “vẽ” cho đạt, vì thành tích chung cho phường, quận và cả thành phố. Từ trên xuống dưới ai cũng biết chuyện này, nhưng hàng chục năm qua ai cũng báo cáo láo như thế, mình làm thật không được”.
Đứng về góc độ hoạch định chính sách, những số liệu “không đáng tin cậy” chắc chắn dẫn đến những chính sách và chiến lược can thiệp sai lầm, và người lãnh nhận hậu quả không ai khác hơn là người dân. Bởi khi đó nguyên nhân đích thực của những cái chết bị bỏ qua, không ai rút kinh nghiệm được gì từ những sự cố này và nó hoàn toàn có thể được lặp lại.
Thừa nhận thống kê y tế nước nhà thiếu tin cậy và chỉ ra được một trong những nguyên nhân dẫn đến chuyện này, vậy bộ trưởng sẽ làm gì nữa? Phát động một chiến dịch “nói thật, làm thật, báo cáo thật” trong ngành y tế được không?