Trong những năm gần đây, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu toàn cầu luôn là vấn đề “nóng” tại các hội nghị thượng đỉnh về khí hậu, môi trường. Thế giới đang phải đối mặt với những rủi ro từ hiện tượng khí hậu cực đoan ngày càng gia tăng như siêu bão, ngập lụt, nhiệt độ tăng cao, rác thải, khói bụi,phát thải khí nhà kính...
Những tác động của ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu đang từng ngày ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống sinh hoạt của cộng đồng quốc tế, Liên Hiệp Quốc (UN) đã kêu gọi các quốc gia cần có những hành động thiết thực để bảo vệ môi trường, góp phần chống biến đổi khí hậu, bảo vệ cuộc sống của chính chúng ta. Theo thống kế của Ủy ban Liên Chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC), hầu hết khí gây hiệu ứng nhà kính trong không khí đều tăng cao.
Theo IPCC, biến đổi khí hậu đã xảy ra trên phạm vi toàn cầu, gây tác động ngày càng mạnh mẽ đến mọi quốc gia và sự sống trên trái đất làm cho thiên tai, thảm hoạ ngày càng gia tăng về tần suất, cường độ và quy mô. Đặc biệt trong những năm gần đây do tác động biến đổi khí hậu những trận động đất, sóng thần, siêu bão có sức tàn phá lớn xuất hiện ngày càng nhiều cướp đi mạng sống của hàng ngàn người, thậm chí phá hủy cả một thành phố. Khí hậu biến đổi có liên quan trực tiếp và gián tiếp đến đời sống và sức khoẻ cộng đồng ở mọi quốc gia, đặc biệt là những người nghèo sinh sống ở những vùng dễ bị tác động của biến đổi khí hậu gây ra (sóng thần vùng ven biển, các bệnh truyền nhiễm ở vùng nhiệt đới...).
Ô nhiễm không khí 'gây khủng hoảng y tế công cộng chết người'
Ngày 8/12/2014. BBC News - Ô nhiễm không khí 'gây khủng hoảng y tế công cộng chết người' (Air pollution 'causing deadly public health crisis'). Theo một báo cáo của các nghị sĩ thì các trường học, viện dưỡng lão và bệnh viện mới nên được xây dựng cách xa con đường chính vì những mối nguy hiểm của ô nhiễm không khí. Ủy ban Kiểm soát môi trường (Environmental Audit Committee) biện luận ô nhiễm không khí là một "khủng hoảng y tế công cộng" (public health crisis) gây ra nhiều ca tử vong gần như hút thuốc vậy, báo cáo cũng đề nghị một đề án xe phế thải cho các loại xe ô tô diesel nhằm cắt giảm lượng khí thải. Chính phủ cho rằng họ đang “đầu tư mạnh" (investing heavily) vào không khí sạch nhưng các nhà vận động lại nói chính phủ đang đã bỏ qua vấn đề này.
By James GallagherHealth editor, BBC News website
 |
| Nitrogen dioxide là một sản phẩm phụ của động cơ diesel. |
Ước tính có khoảng 29.000 người chết mỗi năm tại Anh Quốc (UK) do ô nhiễm không khí, nitrogen dioxide được biết đến là nguyên nhân gây ra viêm đường hô hấp, làm suy giảm chức năng phổi và làm bệnh hen suyễn thêm trầm trọng. Các hạt vật chất-các vệt vô hình nhỏ xíu của bụi khoáng, các bon và các hóa chất khác có liên quan đến bệnh tim mạch và phổi cũng như ung thư. Một số hạt vật chất trú trong phổi, trong khi các hạt mịn nhất có thể xâm nhập vào máu, gây nguy cơ tổn hại ở nơi khác trong cơ thể.
‘Dự báo’ ('Forecasts')
Bà Joan Walley, chủ tịch ủy ban phát biểu với BBC: "Có một sự khủng hoảng y tế công cộng về chất lượng không khí kém, gần như có nhiều trường hợp tử vong do ô nhiễm không khí gây ra tương đương với hút thuốc lá vì vậy điều quan trọng là chúng ta phải ngăn không cho một thế hệ trẻ em mới bị phơi nhiễm". Bà cho biết chính phủ nên làm cho nó không thể (should make it impossible) để cho các trường học, viện dưỡng lão hay các cơ sở y tế mới được xây dựng ở các điểm nóng ô nhiễm và nói thêm rằng “trong hơn một ngàn" (well over a thousand) trường học đã nằm gần các con đường lớn và rằng nó "làm âm thanh có ý nghĩa kinh tế" (made sound economic sense) để lọc không khí đi vào các tòa nhà.
Báo cáo của Ủy ban cho biết giao thông chịu trách nhiệm cho 42% lượng carbon monoxide, 46% các oxit nitơ và 26% ô nhiễm bụi. Báo cáo cũng cho biết chính phủ đã thúc đẩy các loại xe cộ sử dụng động cơ diesel vì chúng ít sản sinh ra khí nhà kính carbon dioxide nhưng Ủy ban nói rằng động cơ diesel hiện nay được coi là "kẻ gây ra ô nhiễm không khí đáng kể nhất ở các thành phố của chúng ta" (the most significant driver of air pollution in our cities). Họ kêu gọi chính phủ phải chi trả cho người lái xe động cơ diesel để nâng cấp động cơ của họ hoặc cho một đề án xe phế thải quốc gia để loại những chiếc xe gây ô nhiễm nhất ra khỏi con đường.
 |
| Luân Đôn vào tháng 4/2014 khi bụi từ sa mạc Sahara kết hợp với ô nhiễm từ lục địa châu Âu |
Các biện pháp khác được đề xuất bao gồm:
· !important; Văn phòng Met và BBC đưa ra các dự báo ô nhiễm cao cùng với dự báo đối với phấn hoa và tia tử ngoại UV.
· !important; Một kế hoạch quốc gia về "những vùng phát thải thấp" (low emission zones) để giải quyết xe cộ gây ô nhiễm nặng, giống như kế hoạch ở Luân Đôn.
· !important; Những thay đổi thuế nhiên liệu để khuyến khích các loại xe thải lượng ni-tơ đi-ô-xít thấp cũng như carbon dioxide thấp.
· !important; Ưu đãi tài chính cho các loại nhiên liệu thay thế.
· !important; Khuyến khích đi bộ và đi xe đạp như tùy chọn "phát thải thấp cơ bản" ("ultimate low emission" option).
Tiến sĩ Ian Mudway, giảng viên khoa chất độc đường hô hấp tại Đại học King's College London, phát biểu trên BBC: "Các bằng chứng là có, con số 29.000 là rất vững chắc vì vậy thực sự nó là một trường hợp có tác động nhưng đó là một con số kỳ lạ bởi vì nó là [báo cáo] thứ ba của họ trong 5 năm và nó là một nỗ lực để cho chính phủ phải làm bất cứ điều gì". Quỹ British Lung Foundation cho biết các kiến nghị "có vẻ quyết liệt" (may seem drastic) nhưng tình hình ô nhiễm không khí quá xấu nên họ cần phải "bảo vệ sức khỏe của quốc gia" (to protect the nation's health). "Bầu không khí bẩn của chúng ta sẽ không đơn giản tự làm sạch và vấn đề này là điều sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến các thế hệ hiện tại và tương lai nếu không có sự can thiệp của chính phủ", Tiến sĩ Penny Woods, giám đốc điều hành của tổ chức từ thiện cho biết.
Viện Hen suyễn Anh (Asthma UK) cho biết ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ một cuộc tấn công đe dọa mạng sống và "hành động khẩn cấp và phối hợp" (urgent and concerted action) là cần thiết để giảm mức độ ô nhiễm xuống. Giám đốc điều hành Kay Boycott cho biết: "Trong tương lai gần một số các biện pháp được khuyến nghị trong báo cáo này, chẳng hạn như công bố các dự báo về ô nhiễm không khí cao, có thể giúp những người bị bệnh hen suyễn biết trước xem liệu họ có nên tìm kiếm lời khuyên từ bác sĩ gia đình của mình hoặc y tá về bệnh hen suyễn hay không".
Simon Gillespie, giám đốc điều hành của Quỹ Tim mạch Anh (British Heart Foundation) cho biết: "Chính phủ không thể tiếp tục bỏ qua vấn đề này, đã quá đủ rồi, Chính phủ phải hành động theo những khuyến nghị này một cách nhanh chóng nếu chúng ta muốn cải thiện chất lượng không khí chúng ta hít thở và bảo vệ sức khỏe tim mạch của quốc gia". Một phát ngôn viên chính phủ nói rằng sẽ có một sự đáp lại đầy đủ đối với báo cáo này trong tương lai nhưng cho biết thêm: "Không khí trong sạch là rất quan trọng cho sức khỏe của người dân, và dù chất lượng không khí đã được cải thiện đáng kể trong những thập kỷ gần đây, chúng tôi vẫn đang đầu tư mạnh vào các biện pháp xuyên chính phủ để tiếp tục vấn đề này, cam kết 2 tỷ bảng Anh kể từ năm 2011 cho các sáng kiến giao thông xanh (green transport initiatives)".
Nhu cầu tiêu thụ thịt gia tăng ‘đe dọa các mục tiêu khí hậu’
Ngày 3/12/2014. BBC News - Nhu cầu tiêu thụ thịt gia tăng ‘đe dọa các mục tiêu khí hậu’ (Growing appetite for meat 'risks climate targets'). Một báo cáo mới đây đã cảnh báo rằng, một “lỗ hổng nhận thức” (awareness gap) về các phát thải từ ngành chăn nuôi có thể cản trở các nỗ lực kìm chế sự biến đổi khí hậu. Một khảo sát đã chỉ ra rằng có gấp đôi số người được hỏi nghĩ rằng lượng khí thải từ ngành giao thông vận tải lớn hơn từ ngành chăn nuôi toàn cầu, tuy nhiên lượng phát thải từ hai ngành này gần như ngang bằng nhau, nghiên cứu này giải thích. Nghiên cứu cho biết thêm mục tiêu giữ cho nhiệt độ toàn cầu tăng dưới 2°C (3.6 F) sẽ trở nên "ngoài tầm với" (off the table) trừ khi có sự thay đổi các mô hình tiêu thụ. “Trừ khi điều gì đó can thiệp đến sự gia tăng không ngừng của lượng khí thải từ ngành chăn nuôi vốn đã chiếm khoảng 14,5% lượng khí thải toàn cầu, còn không thì xu hướng được dự đoán sẽ còn đi lên vì thịt và các sản phẩm từ sữa là hai trong số những phân ngành phát triển nhanh nhất của nông nghiệp (fastest growing sub-sectors of agriculture)”. Tác giả chính Rob Bailey, giám đốc nghiên cứu năng lượng, môi trường và tài nguyên tại nhóm chuyên gia cố vấn các vấn đề quốc tế từ tổ chức Chatham House, nơi phát hành báo cáo cho biết: “Ngày càng nhiều nghiên cứu hàn lâm có cùng quan điểm rằng trừ khi có điều gì đó can thiệp còn không thì mục tiêu 2°C sẽ ngoài tầm với vì không có đủ lượng carbon toàn cầu sẵn có".
Mark Kinver, phóng viên môi trường, BBC News
 |
| Các chính sách giải quyết các phát thải từ ngành chăn nuôi còn “thiếu vắng rất nhiều” trong các cuộc đàm phán khí hậu |
“Thiếu vắng rất nhiều” ('Largely absent')
Nghiên cứu này tiến hành một cuộc khảo sát trên 12 quốc gia từ tổ chức Ipsos MORI để đánh giá nhận thức người tiêu dùng về vấn đề này. Nghiên cứu phát hiện rằng 64% số người được hỏi cho rằng khí thải từ giao thông toàn cầu là một nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu so với 29% cho rằng khí thải từ việc sản xuất thịt và các sản phẩm từ sữa là một nguồn khí nhà kính chủ yếu. Ông Bailey giải thích: “Vấn đề so sánh khí thải từ giao thông và từ ngành chăn nuôi chỉ là một ví dụ của những gì chúng ta thấy như là một lỗ hổng nhận thức về chủ đề ngành chăn nuôi gia súc và biến đổi khí hậu. Trong tất cả các ngành mà chúng tôi quan sát trong khảo sát này, sự nhận thức của người tiêu dùng về vai trò của ngành chăn nuôi như một nguyên nhân gây ra biến đổi khí hậu là ở mức thấp nhất trên khắp các quốc gia được khảo sát. Đó chính là một vấn đề bởi vì những gì chúng tôi còn khám phá ra trong cuộc khảo sát này đó là sự sẵn sàng của người tiêu dùng trong việc bắt tay vào hành động và giảm thiểu lượng khí thải của họ cũng liên kết rất chặt chẽ tới mức độ nhận thức của họ về một vấn đề cụ thể”. Ông Bailey gợi ý một lý do về sự thiếu nhận thức trong người dân có thể là do là nông nghiệp đã trở nên “thiếu vắng rất nhiều” (largely absent) từ các đàm phán quốc tế về biến đổi khí hậu và nhận định rằng: “Dù bạn nhìn vào các kế hoạch cắt giảm quốc gia đối với các nước phát triển và đang phát triển thì ngành nông nghiệp lại hiển nhiên không thấy xuất hiện, điều bạn nhận được nhiều nhất kiểu như sáng kiến tự nguyện do khối tư nhân dẫn đầu nhằm giảm thiểu khí thải. Trong điều kiện về chính sách công và quy định hầu như không có gì nhưng có một khoảng các rất lớn về chính sách. “Đây là số lẻ với quy mô của các khí thải mà ngành này gây ra, nếu bạn nhìn vào những khu vực khác với lượng khí thải tương tự để so sánh như nạn phá rừng hoặc giao thông thì có một loạt các chính sách đang được đưa ra”.
Tuy nhiên, cuộc khảo sát cho các báo cáo ngành chăn nuôi-ngành bị quên lãng của biến đổi khí hậu đã phát hiện ra những mặt tích cực tiềm tàng trong số những người trả lời. Khảo sát phát hiện rằng một số khu vực tiềm năng nhất để thay đổi hành vi là ở những nền kinh tế đang nổi- nơi được cho là xuất hiện phần lớn sự gia tăng được dự báo trước về tiêu thụ các sản phẩm chăn nuôi. Ông Bailey cho biết: “Chúng tôi phát hiện rằng ở những quốc gia như Brazil, Ấn Độ và Trung Quốc người tiêu dùng biết chấp nhận khoa học về biến đổi khí hậu hơn. Họ còn nhận thức rõ hơn về vai trò của ngành chăn nuôi trong việc gây ra biến đổi khí hậu và họ sẵn sàng giảm thải carbon thông qua việc giảm tiêu thụ thịt và các sản phẩm từ sữa, họ còn xem trọng biến đổi khí hậu hơn khi đưa ra các quyết định mua thực phẩm” nhưng ông cũng cho biết thêm rằng mức tiêu thụ bình quân đầu người hiện còn cao hơn ở các nước phát triển, nơi dường như “có mức độ nhận thức và sẵn sàng tham gia vào vấn đề này thấp hơn nhiều”.
‘Vòng luẩn quẩn’ ('Vicious circle')
Nếu mọi người không nhận thức về vấn đề này thì không chắc rằng sẽ có áp lực công cộng lên các nhà chính trị để đưa các vấn đề khí thải từ ngành chăn nuôi lên bàn đàm phán, ngược lại nếu vấn đề này không nằm trong chương trình nghị sự chính trị thì mọi người sẽ vẫn thiếu nhận thức về vấn đề này. Ông Bailey cho biết: “Kết quả khác của cái vòng luẩn quẩn này là có một sự thiếu hụt thực sự các nghiên cứu về vấn đề này bởi vì các chính phủ không thực sự xem vấn đề này như một lĩnh vực chính sách công cộng để theo đuổi và do đó họ không tài trợ các nghiên cứu về chủ đề này. Đây là một trong những điều được xác định trong báo cáo đánh giá lần thứ năm của Ủy ban Liên Chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC). Ở những ngành nông nghiệp và sử dụng đất, một số cơ hội lớn nhất tiềm năng nhằm giảm thiểu khí thải là thông qua các hành động chú trọng nhu cầu người tiêu dùng (demand-side actions) tuy nhiên hầu như không có nghiên cứu nào về cách tốt nhất để bắt đầu thực hiện điều đó. “Thách thức là làm thế nào để phá vỡ cái vòng luẩn quẩn đó, hy vọng một khi nó bắt đầu xảy ra thì các chính phủ sẽ cảm thấy tự tin hơn và an toàn hơn để thảo luận chương trình nghị sự một cách hiệu quả hơn”.
Lời cảnh báo của Stern: thỏa thuận khí hậu ràng buộc về pháp lý là “không cần thiết”
Ngày 8/12/2014. BBC News - Lời cảnh báo của Stern: thỏa thuận khí hậu ràng buộc về pháp lý là “không cần thiết” (Stern warning: Legally-binding climate deal 'not necessary'). Hiệp ước quốc tế ràng buộc về pháp lý có thể không phải là biện pháp tốt nhất để giải quyết tình trạng biến đổi khí hậu, nhà kinh tế học hàng đầu, Lord Nicholas Stern nói rằng một cam kết cho sự phát triển bền vững quan trọng hơn là sự thỏa thuận bắt buộc nhưng “thiếu độ tin cậy” (lacked credibility). Ông đã phát biểu tại Lima, Peru, nơi mà các nhà đàm phán từ 194 quốc gia đã bước sang tuần đàm phán thứ hai. Họ hy vọng sẽ thống nhất một văn bản để hình thành nền tảng của thỏa thuận toàn cầu mới, sẽ được ký kết tại Paris vào năm 2015. Nhiều quốc gia đang phát triển ủng hộ thỏa thuận ràng buộc về pháp lý mà sẽ được cấu trúc theo cách tương tự như Nghị định thư Kyoto, được ký kết trở lại vào năm 1997.
Matt McGrath, phóng viên môi trường, BBC News, Lima
 |
| Cuộc đám phán của Liên Hiệp Quốc tại Lima đã bước sang tuần thứ hai |
“Sai lầm nghiêm trọng” ('Serious mistake')
Một yếu tố quan trọng của thỏa thuận đó là các quốc gia phải đối mặt với lệnh trừng phạt nếu họ thất bại trong việc thực hiện những cam kết của mình về cắt giảm lượng khí thải. Theo ông Lord Stern, một thỏa thuận tại Paris sẽ thực hiện tốt hơn nếu nó được hướng ra khỏi định dạng này. Ông cho biết: “Một số quốc gia có thể e sợ rằng những cam kết mà không bắt buộc pháp lý về mặt quốc tế thì có thể thiếu độ tin cậy, theo quan điểm của tôi đó là một sai lầm nghiêm trọng. Các biện pháp trừng phạt hiện có theo Nghị định thư Kyoto là ví dụ được cho là ràng buộc pháp lý nhưng lại đơn giản không đáng tin và không đảm bảo việc thực hiện các cam kết trong nước”.
 |
| Lord Stern là cựu chuyên gia kinh tế cấp cao của Ngân hàng Thế giới |
Tại Lima, các nhà đàm phán đang cố gắng tìm ra định dạng mà các nỗ lực cắt giảm nên thực hiện. Đến cuối tháng 3 năm 2015, các quốc gia phải tuyên bố nhiệm vụ của mình nhưng họ vẫn chưa chính thức hóa những gì sẽ có trong các cam kết này và những gì không. Lord Stern tin rằng dựa vào quy trình trong pháp luật và những lời hứa tự các quốc gia cam kết là mô hình tốt cho một thỏa thuận hơn là quy trình từ trên xuống như Kyoto: “Nó sẽ có thể thực thi và chuyển giao thông qua những thỏa thuận và luật pháp tại các quốc gia của chính họ, bằng cách đó các bạn sẽ có tham vọng mạnh mẽ hơn vì các quốc gia sẽ không bị lôi kéo phân vân về kiểu trừng phạt quốc tế nào đó”.
Trong khi Liên minh châu Âu tuyên bố rằng thỏa thuận được cam kết về các mục tiêu cắt giảm ràng buộc về luật pháp, thì các quốc gia khác lại tìm kiếm các định dạng khác nhau. Theo ông Todd Stern-đặc phái viên của Mỹ về biến đổi khí hậu, Mỹ không hài lòng về triển vọng của một thỏa thuận ràng buộc về luật pháp, biết rằng để nó được phê chuẩn tại Thượng viện sẽ là một cuộc chiến khó khăn. Ông đã phát biểu với các phóng viên: “Trong thực tế những đề xuất liên quan đến kiểu chia sẻ gánh nặng được chỉ định về làm thế nào để phân chia việc cắt giảm giữa các quốc gia trên thế giới có rất ít cơ hội đứng vững về chính trị. Các quốc gia sẽ không chấp nhận điều đó”.
 |
| Người dân Peru tập trung tại Lima vào cuối tuần để bày tỏ sự quan tâm về biến đổi khí hậu |
Trong những tuần kế tiếp tại Lima, các nhà đám phán sẽ cố gắng đạt được tiến triển về định dạng của một thỏa thuận. Đối với các nhà quan sát như Mohamed Adow của Quỹ Christian Aid, bất cứ thỏa thuận nào cũng phải có hiệu lực pháp lý. “Hệ thống đa phương của Liên Hiệp Quốc làm việc tốt nhất với các quy định rõ ràng”, ông nói trên BBC News: “Để đảm bảo các cam kết có trong thỏa thuận tại Paris được thực hiện trong dân chúng, các quốc gia cần tin tưởng lẫn nhau, có ít nhất một vài quy định ràng buộc về pháp lý đối với thỏa thuận Paris là biện pháp tốt nhất để đảm bảo rằng các quốc gia sẽ có trách nhiệm với nhau”. Bất kể thỏa thuận cuối cùng là có tính ràng buộc về pháp lý hay không thì ông Lord Stern vẫn tin rằng tập trung vào tính công bằng và phát triển bền vững là yếu tố quan trọng nhất, và nó sẽ giành được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các quốc gia đang phát triển: “Điều đó có nghĩa là những người giàu hơn sẽ có trách nhiệm cao hơn nhưng tôi nghĩ rằng phát biểu mạnh mẽ về phát triển và xóa đói giảm nghèo là cách tốt hơn nhiều để tìm kiếm một thỏa thuận công bằng”.