Ho là một phản xạ tự nhiên để bảo vệ cơ thể nhằm loại bỏ các chất gây kích thích hoặc gây nghẽn đường hô hấp. Phần nhiều các cơn ho do một kích thích tạm thời ở đường hô hấp và thường tự biến mất. Một số trường hợp, ho có thể là dấu hiệu của một rối loạn nghiêm trọng ở phổi hoặc đường hô hấp; vì vậy cần phát hiện các dấu hiệu này để đến ngay các cơ sở y tế kịp thời, giúp cho việc khám, chữa bệnh có hiệu quả.
Các đặc điểm cơ bản về ho
Ho là một phản xạ cơ thể tự nhiên của thần kinh trung ương, tương ứng với động tác thở ra bất thình lình và mạnh. Phản xạ này được mô tả với nắp thanh quản lúc đầu đóng lại rồi tức thì mở ra để đẩy lượng không khí ra ngoài, kèm theo các chất tiết chứa trong phế quản, khí quản nếu có. Ho là một phản xạ tự nhiên, ngoại trừ trường hợp được hướng dẫn trong kỹ thuật phục hồi chức năng hô hấp.
Triệu chứng ho có thể phân loại theo thời gian hoặc theo chất tiết. Về thời gian, ho cấp tính thường gặp trong các trường hợp bị viêm nhiễm cấp tính phế quản hoặc đường hô hấp, xuất hiện đột ngột và kéo dài trong vòng 2 tuần; ho mạn tính thường gặp trong các bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản hoặc lao... triệu chứng ho kéo dài trên 2 tuần. Về chất tiết, ho có đờm thường gặp trong các trường hợp bị viêm phế quản, viêm phổi và bệnh lao, tiếng ho nghe lọc xọc, có thể khạc ra đờm; ho ra máu hoặc đờm có máu thường gặp trong giai đoạn đầu của bệnh lao, viêm phổi, giãn phế quản, ung thư phổi... Ngoài ra, có loại ho khan là ho không có chất tiết, thường gặp khi bị cảm lạnh, cúm, ho gà hoặc do hút thuốc lá.
Nguyên nhân gây ho và các triệu chứng đi kèm với ho
Ho là một triệu chứng được tạo ra do nguyên nhân nhiễm trùng hoặc không nhiễm trùng. Người bị ho có thể mắc các bệnh do nhiễm các loại vi khuẩn như bạch hầu, ho gà, phế cầu, lao... ; nhiễm virus như virus hợp bào đường hô hấp, virus adeno, virus cúm, virus á cúm... ; nhiễm nấm trong những trường hợp bị suy giảm miễn dịch như bệnh HIV/AIDS. Ngoài ra, ho cũng do những nguyên nhân không nhiễm trùng như bị dị ứng, gây cơn hen suyễn tạo cơn ho về đêm; hút thuốc lá, hít phải khói bụi hoặc các chất kích thích; ung thư họng, thanh quản, phế quản, phổi...
 |
Các dấu hiệu, triệu chứng đi kèm với ho thường gặp là khó thở, thở nhanh,
rút lõm lồng ngực ở trẻ em
(ảnh chỉ mang tính minh họa-sưu tầm : internet) |
Triệu chứng ho có thể đi kèm với các dấu hiệu, triệu chứng khác tùy theo từng người bệnh hoặc hội chứng bệnh lý cụ thể. Các dấu hiệu, triệu chứng đi kèm với ho thường gặp là khó thở, thở nhanh, rút lõm lồng ngực ở trẻ em; thở nghe tiếng rít khi nằm yên, sốt vừa hoặc sốt cao trên 39oC; đau họng, nuốt khó và đau; đau ngực, ho khạc đờm, khạc mủ, khạc ra máu hoặc mủ lẫn máu. Ngoài ra, người bệnh có thể bị buồn nôn và nôn; mệt mỏi, đau nhức mình mẩy...
Các dấu hiệu, triệu chứng cần đến ngay cơ sở y tế
Đối với người bệnh có triệu chứng ho kéo dài và có các dấu hiệu, triệu chứng nguy hiểm khác kèm theo như khó thở, trẻ em dưới 5 tuổi biểu hiện khó thở với nhịp thở nhanh, rút lõm lồng ngực, thở rít và thở khò khè; ho ra máu tươi hoặc đờm có máu; ho ra đờm đặc màu xanh hoặc vàng; ho trên 3 ngày hoặc ho khạc đờm kéo dài trên 2 tuần; sốt cao trên 39oC, co giật, ngủ li bì khó đánh thức, thở rít khi nằm yên; không ăn, không uống được, trẻ em bú kém hoặc không bú được; bị nôn nhiều... cần phải đưa ngay bệnh nhân đến cở sở y tế kịp thời để khám và điều trị. Mọi sự chậm trễ sẽ làm ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, kể cả tính mạng người bệnh. Đối với các trường hợp này, dứt khoát không nên để bệnh nhân điều trị ngoại trú và chăm sóc tại nhà mà phải đến ngay cơ sở y tế nơi thuận tiện nhất càng sớm càng tốt.
 |
Cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế nếu có triệu chứng nguy hiểm kèm theo như khó thở,
trẻ em dưới 5 tuổi biểu hiện khó thở với nhịp thở nhanh, rút lõm lồng ngực,
thở rít và thở khò khè
(ảnh chỉ mang tính minh họa-sưu tầm : internet) |
Vậy các trường hợp ho có thể chăm sóc tại nhà không ?
Hầu hết các trường hợp ho đều có thể chăm sóc tại nhà trừ khi gặp các trường hợp có dấu hiệu, triệu chứng nguy hiểm cần đưa tới cơ sở y tế như đã nêu ở trên. Nếu người bệnh được chăm sóc tại nhà, phải bảo đảm những nguyên tắc cơ bản tùy theo lứa tuổi của bệnh nhân.
Đối với trẻ em dưới 5 tuổi, cần bảo đảm chế độ dinh dưỡng, tiếp tục cho trẻ bú sữa nếu còn bú; vệ sinh mũi họng; uống đủ lượng nước cần thiết; sử dụng thuốc ho an toàn; tăng độ ẩm không khí của phòng ở; theo dõi để phát hiện các dấu hiệu khó thở như thở nhanh, thở rút lõm lồng ngực, tiếng thở rít, tiếng thở khò khè; đồng thời phát hiện các dấu hiệu nguy hiểm khác để đưa ngay trẻ kịp thời đến cơ sở y tế.
Đối với trẻ em trên 5 tuổi và người lớn, cần nghỉ ngơi trong phòng thoáng mát; vệ sinh mũi, họng; bảo đảm chế độ dinh dưỡng đầy đủ; uống đủ lượng nước cần thiết; sử dụng thuốc ho an toàn; tăng độ ẩm không khí trong phòng ở; đồng thời dĩ nhiên cũng cần phát hiện các dấu hiệu khó thở và nguy hiểm cần đến ngay cơ sở y tế.
Các biện pháp phòng tránh ho
Hiện nay không có biện pháp hữu hiệu nào để phòng tránh ho có kết quả vì ho là một phản xạ tự nhiên của cơ thể, đồng thời có rất nhiều nguyên nhân gây ra triệu chứng ho. Mặc dù vậy, nếu tích cực thực hiện tốt một số biện pháp đơn giản cũng có thể góp phần làm giảm thiểu những nguy cơ gây ho. Biện pháp phòng tránh thông thường là bảo đảm vệ sinh môi trường và tránh tiếp xúc với không khí bị ô nhiễm; áp dụng các biện pháp vệ sinh, phòng tránh lây nhiễm; tránh hoặc hạn chế tiếp xúc với những người bị ho; không hút thuốc lá và tránh môi trường có khói thuốc lá. Ngoài ra có thể phòng tránh chủ động bằng cách thực hiện việc tiêm vaccine để phòng tránh một số bệnh truyền nhiễm gây triệu chứng ho như bệnh bạch hầu, ho gà, cúm...
Tóm tại, ho là một triệu chứng phản xạ tự nhiên của cơ thể khi bị mắc các bệnh về đường hô hấp và do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra; trong đó nguyên nhân do các bệnh nhiễm trùng và dị ứng thường gặp nhiều hơn cả. Hầu hết các trường hợp bị ho nhẹ đều có thể chăm sóc tại nhà nhưng khi bị ho nặng, cần chú ý phát hiện các dấu hiệu, triệu chứng nguy hiểm đã được khuyến cáo ở trên và đến ngay cơ sở y tế thuận tiên nhất để được khám, chữa bệnh kịp thời, hiệu quả, tránh những hậu quả đáng tiếc xảy ra, nhất là đối với trẻ em.