Theo thống kê điều tra ghi nhận người Việt Nam từ 25 tuổi trở lên chiếm một quần thể dân cư khoảng 44 triệu người. Trong đó người có huyết áp bình thường chiếm tỷ lệ 74,9%, người có dấu hiệu tăng huyết áp chiếm tỷ lệ 25,1%. Dự án phòng, chống tăng huyết áp là một trong các dự án thành phần của Dự án phòng, chống các bệnh không lây nhiễm thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia về y tế. Dự án này đang xây dựng mạng lưới kiểm soát bệnh tăng huyết áp, kẻ giết người thầm lặng.
Thực trạng tình hình
Những thông tin cơ bản qua điều tra nhận thấy có khoảng 9,7 triệu người trong cộng đồng gặp những bất lợi về sức khỏe về tình trạng tăng huyết áp. Trong đó có khoảng 51,6% số người không hiểu biết về bệnh tăng huyết áp; 29,9% số người không được điều trị tăng huyết áp và 63,8% số người không kiểm soát được huyết áp. Đứng trước thực trạnh tình hình này, công tác phòng, chống tăng huyết áp cần thiết phải xây dựng một hệ thống mạng lưới kiểm soát, phát hiện sớm và quản lý bệnh tăng huyết áp một cách đầy đủ theo những văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Y tế đã ban hành có liên quan đến vấn đề tăng huyết áp hiện nay nhằm giảm thiểu những gánh nặng về sức khỏe và bệnh tật.
Mục tiêu phòng, chống tăng huyết áp
Mục tiêu chung của Dự án phòng, chống tăng huyết áp là phải nâng cao nhận thức đúng đắn của nhân dân về tăng huyết áp và các yếu tố nguy cơ gây nên các bệnh tim mạch. Tăng cường năng lực của các nhân viên y tế trong công tác dự phòng, phát hiện sớm và điều trị đúng bệnh tăng huyết áp theo phác đồ điều trị do Bộ Y tế quy định.
Mục tiêu cụ thể của Dự án phòng, chống tăng huyết áp là:
- Nâng cao nhận thức của nhân dân về dự phòng và kiểm soát bệnh tăng huyết áp. Phấn đấu đạt chỉ tiêu 50% người dân hiểu đúng về bệnh tăng huyết áp và các biện pháp phòng, chống bệnh tăng huyết áp.
- Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực làm công tác dự phòng và quản lý bệnh tăng huyết áp tại tuyến cơ sở. Phấn đấu đạt chỉ tiêu 80% cán bộ y tế hoạt động trong phạm vi dự án được đào tạo về biện pháp dự phòng, phát hiện sớm, điều trị và quản lý bệnh tăng huyết áp.
- Xây dựng, triển khai và duy trì bền vững mô hình quản lý bệnh tăng huyết áp tại tuyến cơ sở.
- Phấn đấu đạt chỉ tiêu 50% số bệnh nhân tăng huyết áp được phát hiện sẽ được điều trị đúng phác đồ do Bộ Y tế quy định.
Xây dựng mạng lưới kiểm soát phòng, chống tăng huyết áp
Mạng lưới kiểm soát phòng, chống tăng huyết áp được xây dựng ở các địa phương phải trải qua 4 giai đoạn:
- Trong giai đoạn chuẩn bị: Cần có sự tham gia hưởng ứng, chỉ đạo của chính quyền địa phương và đội ngũ cán bộ chăm sóc sức khỏe; đồng thời được sự hỗ trợ, giúp đỡ của các Trung tâm tim mạch ở bệnh viện tỉnh, bệnh viện vùng, bệnh viện khu vực...
- Trong giai đoạn triển khai: Cần tổ chức các biện pháp truyền thông giáo dục sức khỏe để nâng cao kiến thức và sự hiểu biết của người dân trong cộng đồng. Thực hiện phác đồ quản lý tăng huyết huyết áp và yếu tố nguy cơ về bệnh tim mạch. Đồng thời tổ chức công tác đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ y tế tại địa phương. Cũng ở trong giai đoạn triển khai, các Trung tâm tim mạch ở bệnh viện tỉnh, bệnh viện vùng, bệnh viện khu vực... cử chuyên gia tư vấn hỗ trợ và giám sát công tác; giúp đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ y tế địa phương.
- Trong giai đoạn độc lập: Chuyên gia hỗ trợ và giám sát công tác của các Trung tâm tim mạch ở bệnh viện tỉnh, bệnh viện vùng, bệnh viện khu vực... tiếp tục giúp đỡ nhiệm vụ theo phương thức gián tiếp cho các địa phương. Đồng thời tạo điều kiện kết nối với mạng lưới hoạt động về bệnh tim mạch trên toàn quốc và ngược lại. Ngoài ra, các chuyên gia hỗ trợ và giám sát công tác của các Trung tâm tim mạch ở bệnh viện tỉnh, bệnh viện vùng, bệnh viện khu vực... cũng cần có những hoạt động trực tiếp kết nối với mạng lưới kiểm soát bệnh tim mạch trên toàn quốc.
- Trong giai đoạn kết nối: Mạng lưới kiểm soát hoạt động phòng, chống tăng huyết áp tại địa phương cần có sự kết nối với mạng lưới kiểm soát bệnh tim mạch trên toàn quốc.
Mạng lưới điều trị tăng huyết áp
Mạng lưới điều trị tăng huyết áp được tổ chức công tác truyền thông giáo dục sức khỏe về tăng huyết áp và các yếu tố nguy cơ gây nên các bệnh tim mạch cho cả cộng đồng, phối hợp với công tác sàng lọc định kỳ để phát hiện các trường hợp tăng huyết áp mới trong cộng đồng để quản lý và điều trị tăng huyết áp ngay tại tuyến y tế cơ sở nhằm tích cực thay đổi lối sống kết hợp với các loại thuốc điều trị hạ huyết áp.
Việc sàng lọc định kỳ để phát hiện các trường hợp tăng huyết áp mới trong cộng đồng phải tích hợp với chương trình quản lý bệnh không lây nhiễm trong cộng đồng. Việc quản lý và điều trị tăng huyết áp ngay tại tuyến y tế cơ sở nhằm tích cực thay đổi lối sống phối hợp với các loại thuốc điều trị hạ huyết áp cần ghi nhận về các biến cố nguy cơ về bệnhtim mạch hoặc những tác dụng phụ khi điều trị bằng thuốc. Trên cơ sở này, có thể đánh giá nguy cơ các bệnh tim mạch một cách tổng thể.
Trong quản lý và điều trị tăng huyết áp tại tuyến y tế cơ sở, việc tích cực thay đổi lối sống kết hợp với thuốc điều trị hạ huyết áp được thực hiện bằng công tác giám sát và sàng lọc định kỳ nhằm tìm kiếm tổn thương cơ quan đích, loại trừ nguyên nhân gây tăng huyết áp, phân tầng nguy cơ tim mạch, ghi nhận tối ưu của phác đồ điều trị và điều trị dự phòng phối hợp. Đồng thời phải theo dõi và chuyển lên tuyến trên khi bệnh nhân bị tăng huyết áp có tiến triển nặng, các trường hợp nghi ngờ tăng huyết áp thứ phát, tăng huyết áp kháng lại với thuốc điều trị và những thể tăng huyết áp đặc biệt. Ngoài ra, việc đánh giá các nguy cơ gây nên bệnh tim mạch tổng thể cũng sẽ giúp cho sự theo dõi bệnh nhân để chuyển lên tuyến trên một cách phù hợp.
Các đơn vị quản lý bệnh tăng huyết áp và các yếu tố nguy cơ gây nên bệnh tim mạch ở tuyến trên tại viện, khoa, phòng chuyên khoa về bệnh tim mạch cần có trách nhiệm phối hợp, hỗ trợ, giúp đỡ tích cực cho các đơn vị quản lý và điều trị các trường hợp tăng huyết áp tại tuyến y tế cơ sở.
Kế hoạch triển khai hoạt động của dự án phòng, chống tăng huyết áp
Các hoạt động chính của Dự án quốc gia phòng, chống tăng huyết áp trong dự án thành phần phòng, chống các bệnh không không lây nhiễm thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia về y tế với nội dung hoạt động quản lý là xây dựng hệ thống mạng lưới giám sát, kiểm soát bệnh tăng huyết áp từ trung ương đến các địa phương; hoạt động khám sàng lọc tăng huyết áp và các yếu tố nguy cơ gây nên bệnh tim mạch; hoạt động tập huấn, đào tạo; hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe; hoạt động giám sát...
Trong quá trình triển khai, năm 2009 đã xây dựng mô hình hoạt động thí điểm tại 8 tỉnh, thành phố. Năm 2010 và 2011 đã tổ chức hoạt động khám sàng lọc và quản lý tăng huyết áp tại 16 tỉnh, thành phố; hoạt động tập huấn, đào tạo, truyền thông giáo dục sức khỏe phòng, chống tăng huyết áp trên 63 tỉnh, thành phố.
Trong hoạt động tập huấn, đào tạo năm 2011, mục tiêu chung là đào tạo nguồn nhân lực làm công tác phòng, chống tăng huyết áp tại địa phương. Phấn đấu đạt chỉ tiêu 10.000 lượt cán bộ y tế hoạt động trong phạm vi dự án phòng, chống tăng huyết áp được tham dự các lớp đào tạo của dự án. Phấn đấu đạt chỉ tiêu 50% số bệnh nhân tăng huyết áp được phát hiện sẽ được điều trị đúng theo phác đồ do Bộ Y tế quy định. Đối với các tỉnh, thành phố; chỉ tiêu được giao là tổ chức tối thiểu 3 lớp tập huấn cho đối tượng học viên ở tuyến tỉnh, thành phố và đại diện các quận, huyện, thị xã; tổ chức tối thiểu 7 lớp tập huấn tại các quận, huyện, thị xã hoặc xã, phường, thị trấn cho đối tượng học viên thuộc tuyến quận, huyện, thị xã và xã, phường, thị trấn.
Để chuẩn bị cho các lớp đào tạo, tập huấn đạt được hiệu quả mong muốn; Ban điều hành dự án tổ chức đào tạo giảng viên nòng cốt cho các tỉnh, thành phố. Các giảng viên nòng cốt sẽ tiếp tục triển khai tại các đơn vị ở địa phương. Các lớp tập huấn, đào tạo sẽ được giám sát bởi hệ thống quản lý dự án ở các cấp có liên quan. Nội dung của các lớp đào tạo, tập huấn tập trung vào việc hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tăng huyết áp và các biến chứng của bệnh tăng huyết áp; sử dụng điện tâm đồ (ECG) ứng dụng trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh tăng huyết áp.
Khuyến nghị
Tăng huyết áp là kẻ giết người thầm lặng đã và đang được Dự án quốc gia phòng, chống tăng huyết áp; một trong các dự án thành phần phòng, chống các bệnh không lây nhiễm thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia về y tế xây dựng một kế hoạch hành động cụ thể để đối phó, làm giảm thiểu căn bệnh có nhiều người mắc phải ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe, nguy cơ các bệnh tim mạch, sự tàn phế, kể cả tính mạng của con người theo sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Y tế. Nhằm thực hiện được các mục tiêu, việc xây dựng mạng lưới kiểm soát tăng huyết áp là vấn đề cần thiết và cấp bách để chủ động triển khai những hoạt động có liên quan một cách hiệu quả; góp phần chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân.