Một thập kỷ qua, không rầm rộ như các cuộc biểu tình hay các tin nóng trên các tờ báo, căn bệnh sốt rét lại giết chết khoảng 3.000 người mỗi ngày, chủ yếu là phụ nữ và trẻ em ở châu Phi. Một số ít trong hơn 3 tỉ người có nguy cơ mắc bệnh SR được tiếp cận với màn tẩm hoá chất hoặc các loại thuốc chống sốt rét. Khi đó, Chloroquine-loại thuốc chủ yếu được dùng trong điều trị bệnh SR-đã không còn hiệu quả đối với căn bệnh chết người này; trong khi việc phát triển những loại thuốc mới, vắc-xin và các biện pháp phòng chống sốt rét khác hầu như không thực hiện được.
Kể từ khi các nỗ lực đưa SR từ một căn bệnh bị lãng quên thành một vấn đề sức khỏe ưu tiên toàn cầu, kết quả đã được ghi nhận: các quỹ tài trợ quốc tế được tăng lên 30 lần, những nhà lãnh đạo Châu Phi gia tăng những cam kết của mình trong nỗ lực PCSR, việc mở rộng nhanh chóng các nghiên cứu và phát triển, và sự ra đời của các tổ chức liên minh mới nhằm đối phó với tình hình sốt rét. Tồ chức Hợp tác Đẩy lùi bệnh sốt rét, một chương trình toàn cầu về hành động phối hợp được thành lập vào năm 1998 bới các tổ chức WHO, UNICEF, UNDP và Ngân hàng Thế giới, đã trở thành một tổ chức mang tầm cỡ toàn cầu với hơn 500 đối tác là các tổ chức chính phủ và tư nhân.
 |
GS.Awa Marie Coll-Seck,
Giám đốc điều hành tổ chức RBM,
nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế Cộng hoà Senegal |
Sự thay đổi gây ấn tượng nhất là ở châu Phi, nơi mà màn tẩm hóa chất diệt muỗi cấp để nâng độ bao phủ bằng màn tẩm cho 76% người dân có nguy cơ mắc bệnh và 11 quốc gia đã giảm hơn 50% tỉ lệ mắc và tử vong do sốt rét. Chỉ trong một thập kỷ, Châu Phi đã bắt đầu thoát khỏi gánh nặng của căn bệnh đã hoàng hành lục địa này trong hàng thiên niên kỷ qua. Quỹ toàn cầu phòng chống AIDS, lao và sốt rét với 2/3 tổng kinh phí cho PCSR đã đóng vai trò chính, mang lại nhiều thành tựu cùng với Sáng kiến chống Sốt rét của Tổng thống Mỹ, Chương trình Tài trợ của Ngân hàng Thế giới, Quỹ UNITAID, và các tổ chức hợp tác song phương khác.
Tuy nhiên, các thành tựu này cũng dễ mất đi như khi chúng đạt được. Trong khi các nước trên thế giới có thể phân phát đủ màn để bảo vệ mọi người khỏi nguy cơ nhiễm bệnh, đạt được hiệu quả tương tự với điều trị, thì việc chẩn đoán và phun hóa chất bắt đầu trở nên khó khăn hơn. Nghiêm trọng hơn đó là việc phát triển tình trạng kháng thuốc điều trị và thuốc trừ sâu không được kiểm soát có thể gây ra nguy hiểm cho hàng triệu người nếu không có phương pháp điều trị và ngăn ngừa hiệu quả.
Thách thức hiện nay là không chỉ duy trì những thành quả đã đạt được, mà còn tạo ra những bước tiến lớn hơn trong các lĩnh vực, đặc biệt trong việc tiếp cận với các biện pháp chẩn đoán và điều trị. Nếu không dùng đúng các loại thuốc điều trị sốt rét, chúng ta sẽ không bao giờ khống chế được tình trạng kháng thuốc và từng bước loại trừ bệnh sốt rét.
Trên con đường tiến bước của chúng ta, có 2 mục tiêu tham vọng trước mắt là: Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ nhằm ngăn chặn và bắt đầu đẩy lùi tỉ lệ mắc sốt rét, và các mục tiêu của Kế hoạch Hành động Phòng chống sốt rét toàn cầu, cụ thể là giảm tử vong do sốt rét bằng không cho đến năm 2015. Để đạt được những mục tiêu này chúng ta cần duy trì những thành tựu đã đạt được và tăng cường hơn nữa các nỗ lực. Điều này không thể thực hiện nếu không có cam kết mạnh mẽ hơn, sự đổi mới và các cách tiếp cận mới hơn về việc tài trợ cho phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét. Chúng ta đã từng chứng kiến được sức mạnh của các mối quan hệ đối tác giữa các tổ chức chính phủ và tư nhân, mà nhờ đó nhiều loại thuốc đã được cung cấp dễ dàng với giá cả phù hợp, cũng như các nguồn hỗ trợ về tài chính đựoc duy trì cùng với việc đẩy mạnh những nỗ lực cho nghiên cứu và phát triểnđể tạo ra các loại thuốc điều trị SR, thuốc diệt côn trùng mới, test chẩn đoán nhanh và vắc-xin.
Chúng ta không được phép thất bại khi thực hiện những mục tiêu này. Nếu điều đó xảy ra, cái giá chúng ta trả sẽ rất đắt. Ngoài việc hàng triệu người phải chết vì bệnh SR, việc ảnh hưởng đến sự phát triển là rất lớn. Chúng ta đừng quên rằng ở những quốc gia có bệnh SR lưu hành nặng, đặc biệt là tại châu Phi, căn bệnh SR đã tiêu tốn hơn 1/4 tổng thu nhập của mỗi hộ gia đình, đẩy họ vào vòng xoáy của bệnh tật và đói nghèo. Khoảng 40% chi tiêu về y tế của chính phủ phải rót vào các hoạt động PCSR, căn bệnh đã làm châu Phi tốn hơn 12 tỉ đô la cho chi phí trực tiếp mỗi năm, và những tổn thất nhiều hơn nữa trong năng suất sản xuất.
Các quốc gia đang chiến đấu với căn bệnh sốt rét và các nước đã từ lâu loại trừ SR đều có vai trò quan trọng trong cuộc chiến với căn bệnh này. Các nhà lãnh đạo chính trị ở các nước có gánh nặng sốt rét lớn phải duy trì việc giữ vững cam kết, từ việc tăng ngân sách cho y tế cho đến việc cải thiện các nguồn lực. Các nhà tài trợ phải thực hiện nghiêm túc các cam kết của chính mình và giúp tìm ra các giải pháp để khắc phục những khó khăn nhằm hỗ trợ các quỹ tài tài trợ tiếp tục phát triển. Bệnh sốt rét cũng là một khoản đầu tư hiệu quả. Bằng chứng về chi phí hiệu quả nhất đối với sự can thiệp y tế là việc tiêm vắc-xin cho trẻ em đã thực hiện được độ bao phủ trong ngăn ngừa sốt rét toàn cầu đó là cứu sống ít nhất 3 triệu trẻ em châu Phi tính đến năm 2015.
 |
Một đứa trẻ đang được tiêm vắc-xin thử nghiệm phòng bệnh SR tại
trung tâm y tế thị trấn Kilifi, Kenya.(Ảnh: cdc.gov) |
Kết quả 10 năm qua cho chúng ta thấy rằng bằng các quan hệ đối tác giữa các tổ chức chính phủ và tư nhân luôn được cải thiện và sự gia tăng liên tục đối với những hỗ trợ vế tài chính và chính trị, chúng ta có thể đạt được những bước tiến gần hơn để phòng chống và loại trừ sốt rét. Vai trò của các đối tác trong việc thúc đấy những thành công cho ở các lĩnh vực này là không thể đánh giá thấp được. Sự tiến bộ vượt bậc này đặt nền tảng cho các giai đoạn tiếp theo trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét. Điều đó cũng cho thấy rằng tạo ra một thế giới không có bệnh sốt rét sẽ là một thách thức lớn, nhưng điều đó là có thể thực hiện được.
Vào ngày Sốt rét Thế giới năm nay, tổ chức Hợp tác Đẩy lùi Sốt rét và Tổ chức Không có gì ngoài Màn tẩm của Quỹ Liên Hiệp Quốc đã phát động cuộc triển lãm ảnh tại trụ sở Liên Hiệp Quốc với những bức ảnh chân dung của “những nhà vô địch” trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét. Trong đó nổi bật là các nhà lãnh đạo trên thế giới, các nhà lãnh đạo tôn giáo, các nhạc công và hình ảnh một cô bé 10 tuổi, đây là những bức ảnh tuyệt vời với những gương mặt khác nhau đang cùng chiến đấu chống lại căn bệnh sốt rét. Mối quan hệ hợp tác đa dạng và thắt chặt giữa các đối tác ở các mức độ khác nhau là một bí quyết dẫn đến sự thành công của chúng ta.
| Sử dụng màn tẩm và phun hóa chất diệt muỗi là phương pháp hiệu quả trong phòng chống sốt rét. |
Trong tương lai, tôi hy vọng rằng sẽ còn có nhiều người tham gia hơn nữa và thực sự sẽ trở thành một “phong trào” để chấm dứt bệnh sốt rét. Rõ ràng nhất là chúng ta đang tiếp tục xây dựng phương châm: các thầy cô giáo sẽ truyền đạt cho học sinh biết về bệnh sốt rét và những việc chúng có thể làm, học sinh sẽ thông tin lại cho bố mẹ chúng, bố mẹ chúng sẽ kể lại cho đại diện chính phủ và sau đó chính phủ sẽ phối hợp với các tổ chức nhà nước và tư nhân để đưa ra hành động nhanh chóng.
Chúng ta có cơ hội để ngăn chặn những cái chết của căn bệnh đã giết đi hàng triệu người trong hàng ngàn năm qua. Chúng ta phải biết nắm lấy cơ hội hiếm có này để bảo đảm một tương lai tốt đẹp hơn cho mọi người trên toàn thế giới.