Hội thảo “Một Sức khỏe Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng” (GMS-One Health Workshop) với chủ đề “Tăng cường lực lượng lao động Một Sức khỏe để ứng phó với các thách thức sức khỏe cộng đồng tại Tiểu vùng Mê Kông mở rộng: Tập trung vào xây dựng năng lực” được tổ chức trong khuôn khổ sự kiện Các bệnh nhiệt đới bị lãng quên Châu Á (NTDs Asia) 2025 tại thành phố Khon Kaen, Thái Lan. Hội thảo quy tụ nhiều đại biểu từ nhiều nước trong khu vực GMS, trong đó Việt Nam có 9 đại biểu tham dự, gồm 2 đoàn đến từ Viện Sốt rét -Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn (IMPE QN) và Đại học Y Hà Nội. Trong đó, 4 cán bộIMPE-QN bao gồm TS. Nguyễn Thị Liên Hạnh (Khoa Xét nghiệm-Sinh học phân tử), ThS.BS. Châu Văn Khánh (Khoa Nghiên cứu-Điều trị), ThS.BS. Nguyễn Đức Chính và ThS.BS. Nguyễn Thị Thanh Quyên (Phòng Khám chuyên khoa Ký sinh trùng).
Hình 1. Đoàn tham quan tại Bệnh viện Thúc đẩy Sức khỏe Lawa
Bên cạnh đó, còn có sự tham gia của các đoàn đến từ Myanmar (4 thành viên), Thái Lan (7), Trung Quốc (4) và Lào (5), tạo nên một bức tranh hợp tác đa ngành và đa quốc gia đúng với tinh thần “One Health”. Hội thảo được tổ chức và điều phối bởi nhiều chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực, trong đó có Giáo sư, Tiến sỹ Banchob Sripa – nghiên cứu viên cao cấp của Đại học Khon Kaen, Giám đốc Trung tâm Hợp tác của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về Nghiên cứu và Kiểm soát sán lá gan nhỏ; Giáo sư Parntep Ratanakorn - Tổng Thư ký Quỹ Bảo tồn Voi châu Á; Tiến sĩ Wantanee Kalpravidh - Ủy ban Tư vấn Chương trình Y tế công cộng khẩn cấp trong chiến lược hợp tác quốc gia của TCYTTG tại Thái Lan; Tiến sĩ Soawapak Hinjoy - Cán bộ Thú y cấp cố vấn thuộc Bộ Y tế Thái Lan; Tiến sĩ Sirikachorn Tangkawattana - Giảng viên cao cấp Khoa Bệnh học Thú y, Đại học Khon Kaen; Giáo sư Runtip Chuanchuen - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kháng kháng sinh (AMR) trong mầm bệnh lây truyền qua thực phẩm, đồng thời là đại diện Mạng lưới Toàn cầu về bệnh truyền qua thực phẩm (GFN) tại Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương, cũng như Trung tâm tham chiếu Tổ chức Lương nông thế giới (FAO) về AMR. Các chuyên gia này, cùng với nhiều thành viên khác, đã mang đến một nền tảng học thuật và thực tiễn vững chắc cho toàn bộ chương trình hội thảo.
Hình 2. Đoàn của Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn tại Hội thảo
Từ trái sang: ThS.Bs. Nguyễn Đức Chính, ThS.Bs. Nguyễn Thị Thanh Quyên, Giáo sư-Tiến sỹ Banchob Sripa (Nghiên cứu viên cao cấp của Đại học Khon Kaen, Giám đốc Trung tâm Hợp tác của WHO về Nghiên cứu và Kiểm soát sán lá gan, nhà nghiên cứu và phát triển mô hình Lawa trong phòng chống SLGN tại Thái Lan), TS. Nguyễn Thị Liên Hạnh, ThS.Bs. Châu Văn Khánh.
Trong bối cảnh khu vực Tiểu vùng Sông Mê Kông mở rộng (GMS), bao gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam và một phần lãnh thổ Trung Quốc đang trải qua những thay đổi lớn về kinh tế, xã hội và môi trường trong vài thập kỷ gần đây, quá trình đô thị hóa nhanh chóng, sự mở rộng của nông nghiệp và chăn nuôi công nghiệp, cũng như các hoạt động khai thác tài nguyên đã tạo ra áp lực nặng nề đối với hệ sinh thái.Hệ quả là sự xuất hiện và lây lan của các bệnh truyền nhiễm mới nổi và tái nổi, đặc biệt là những bệnh có nguồn gốc từ động vật (zoonoses).
Các bệnh truyền lây từ động vật sang người như cúm gia cầm, bệnh dại, xoắn khuẩn vàng da, sốt xuất huyết, cùng với các bệnh ký sinh trùng như sán lá gan nhỏOpisthorchis viverrini đã và đang gây ra gánh nặng nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Đáng chú ý, sán lá gan nhỏ O. viveriniđược xem là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ung thư biểu mô đường mật (cholangiocarcinoma-CCA), với tỷ lệ mắc bệnh cao nhất thế giới tại vùng Đông Bắc Thái Lan. Tình hình này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có một cách tiếp cận toàn diện và liên ngành, kết hợp giữa y tế, thú y, môi trường và khoa học xã hội - chính là nền tảng của mô hình Một Sức khỏe “One Health Model”. Chính trong ý nghĩa đó, hội thảo GMS-One Health ra đời nhằm củng cố lực lượng lao động tham gia vào “One Health”, tạo dựng mạng lưới hợp tác khu vực và toàn cầu, cũng như nhân rộng các mô hình thành công trong kiểm soát bệnh truyền lây.
Hình 3. Các thành viên tham dự và Ban tổ chức Hội thảo chụp ảnh lưu niệm với Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Khon Kaen trong buổi khai mạc
Hội thảo tập trung vào ba nội dung quan trọng. Thứ nhất, Xây dựng năng lực One Health trong Khu vực GMS, thông qua các chương trình đào tạo thực tiễn và tại chỗ nhằm giúp các cán bộ y tế, thú y và môi trường nâng cao kỹ năng, đồng thời khắc phục những rào cản lớn thường gặp như hạn chế cơ hội học bổng quốc tế, khó khăn trong tiếp cận các chương trình đào tạo ở các thành phố lớn hoặc nước ngoài và rào cản ngôn ngữ. Thứ hai, Thúc đẩy hợp tác khu vực và toàn cầu, bằng cách tạo ra không gian đối thoại liên ngành, nơi các chuyên gia và nhà hoạch định chính sách có thể trao đổi kiến thức, thảo luận giải pháp tổng thể, và kết nối với các mạng lưới quốc tế như WHO, FAO, WOAH, cùng nhiều trường đại học uy tín trên thế giới. Thứ ba, Nhân rộng Mô hình Lawa, một mô hình EcoHealth/One Health tiêu biểu được triển khai thành công tại hồ Lawa, tỉnh Khon Kaen, Thái Lan, trong kiểm soát bệnh sán lá gan nhỏ và ung thư biểu mô đường mật (CCA), thông qua sự kết hợp giữa y tế cộng đồng, giáo dục, quản lý môi trường và sự tham gia chủ động của cộng đồng địa phương.Việc nhân rộng mô hình Lawa sang các khu vực khác của Thái Lan và các quốc gia láng giềng trong GMS có ý nghĩa quan trọng: Tăng cường kiểm soát bệnh lây truyền từ động vật sang người, đặc biệt là các bệnh ký sinh trùng; Nâng cao nhận thức cộng đồngthông qua giáo dục và thay đổi hành vi ăn uống; Cải thiện sức khỏe cộng đồng khu vựcvà góp phần giảm gánh nặng bệnh tật lâu dài.
Chương trình chi tiết trong 3 ngày làm việc của GMS–One Health Workshop
Ngày 1: Orientation – Định hướng
Ngày đầu tiên khởi động bằng lễ khai mạc trang trọng với sự hiện diện của lãnh đạo Đại học Khon Kaen cùng các đoàn đại biểu từ Việt Nam, Myanmar, Lào, Trung Quốc và nước chủ nhà Thái Lan. Phát biểu chào mừng nhấn mạnh ý nghĩa của việc củng cố lực lượng lao động tham gia One Health trong bối cảnh Tiểu vùng Mê Kông mở rộng đang đối mặt với nhiều thách thức sức khỏe cộng đồng. Tiếp đó, các đại biểu được giới thiệu về Dự án Quỹ Hợp tác đặc biệt Lan Thương - Mê Kông và nghe báo cáo chính về kinh nghiệm One Health trong khu vực.
Hình 4. Giới thiệu về mô hình Lawa và một số kinh nghiệm trong nghiên cứu và triển khai mô hình Lawa trong thực tế; tham gia một số hoạt động kết nối các nhóm
Không khí học thuật sôi nổi được đẩy cao qua các phiên “ice-breaking” và thảo luận chính sách, tạo tiền đề kết nối giữa các chuyên gia liên ngành. Buổi chiều, chương trình đi sâu vào giới thiệu năng lực cốt lõi “One Health”, trình bày chi tiết vềMô hình Lawa và hướng dẫn chuẩn bị cho chuyến đi thực địa. Phiên làm việc kết thúc bằng hoạt động nhóm và tiệc chào mừng, củng cố tinh thần hợp tác.
Với sự góp mặt của 9 đại biểu Việt Nam (trong đó có 4 từ IMPE-QN) cùng đồng nghiệp từ Myanmar, Lào, Trung Quốc và Thái Lan, phiên khai mạc tái hiện đúng nghĩa một diễn đàn One Health: Tích hợp tri thức y tế, thú y, môi trường và xã hội. Các học giả tên tuổi như GS.TS. Banchob Sripa, GS.TS. Parntep Ratanakorn, TS. Wantanee Kalpravidh, TS. Soawapak Hinjoy, TS. Sirikachorn Tangkawattana và GS. Runtip Chuanchuen mang đến chiều sâu khoa học, đồng thời kết nối “bàn tròn chính sách” với “điểm nóng cộng đồng”. Khon Kaen-Nơi từng ghi nhận tỷ lệ ung thư biểu mô đường mật cao liên quan đến nhiễm sán lá gan nhỏ trở thành minh chứng sống động vì sao GMS cần “One Health Model” như một chiến lược tổng thể cho sức khỏe con người, động vật và hệ sinh thái.
Ngày 2 – Thực địa tại Lawa (Lawa Field Visit)
Ngày thứ hai đưa đại biểu rời phòng họp đến “phòng thí nghiệm mở” tại hồ Lawa, tỉnh Khon Kaen - nơi mô hình Lawa đã trở thành điển hình của Tiếp cận “One Health”. Tại Bệnh viện Thúc đẩy Sức khỏe Lawa, khách tham quan tìm hiểu cách quản lý ca bệnh sán lá gan nhỏ kết hợp truyền thông thay đổi hành vi, còn tại Trường học Lawa, chương trình “Liver fluke-free school” cho thấy cách giáo dục thế hệ trẻ trở thành “chìa khóa phòng bệnh” với các mô-đun giáo dục giúp học sinh hiểu rõ nguy cơ của việc ăn cá sống và hình thành thói quen ăn uống lành mạnh.
Các đại biểu cũng có cơ hội quan sát hoạt động của một hộ gia đình chế biến cá truyền thống, nơi việc sử dụng cá có nguy cơ nhiễm ký sinh trùng thường dẫn đến lây lan bệnh trong cộng đồng. Buổi chiều, chương trình tiếp tục với chuỗi hoạt động trải nghiệm: Tham gia đánh bắt cá tại hồ, chế biến món ăn truyền thống “koi pla” từ cá sống và quan sát cách cộng đồng làng Don Pordaeng cải tạo môi trường để cắt đứt vòng đời ký sinh trùng. Nội dung về sức khỏe động vật cũng được nhấn mạnh với các hoạt động quản lý vật nuôi, chăm sóc chó mèo và thử nghiệm gắn thiết bị GPS để theo dõi sự di chuyển của vật nuôi, qua đó nhận diện hành lang lây truyền ký sinh trùng.
Trải nghiệm thực địa tại hồ Lawa cho phép đại biểu trực tiếp quan sát một hệ sinh thái phức hợp nơi y tế, thú y, môi trường và cộng đồng cùng tham gia kiểm soát bệnh. Đây không chỉ là minh chứng cho hiệu quả của tiếp cận “One Health” mà còn là “phòng thí nghiệm sống” giúp học viên hiểu cách lý thuyết được chuyển hóa thành hành động cụ thể, từ quản lý ca bệnh, giáo dục học đường, truyền thông thay đổi hành vi cho đến cải tạo môi trường sinh thái.
Hình 5. Áp dụng dạy các bài học về phòng chống sán lá gan nhỏ qua thói quen ăn uống, hiểu được chu kỳ phát triển của SLGN, con đường lây lan trong cộng đồng
Hình 6. Tham quan Hồ Lawa và một số ngôi làng sinh sống gần hồ
Hình 7. Bắt cá từ hồ Lawa và chế biến món “Koi pla” - Một món gỏi cá sống kết hợp với một số gia vị.
Ngày 3 – Tổng kết, chia sẻ kinh nghiệm và mở rộng ứng dụng (Debrief & Wrap-up)
Ngày cuối cùng của hội thảo được thiết kế là nơi các nhóm đại biểu tham dự hội thảo quay trở lại bàn thảo luận để trình bày những gì đã quan sát và học được từ chuyến đi thực địa tại hồ Lawa. Các nhóm chia sẻ bài học kinh nghiệm rút ra, phân tích yếu tố thành công của Mô hình Lawa, đồng thời thảo luận cách áp dụng và điều chỉnh mô hình này trong bối cảnh quốc gia của mình. Bên cạnh đó, bốn nghiên cứu tình huống điển hình về ứng dụng “One Health” được giới thiệu, bao gồm:
One Health trong Quản lý kháng kháng sinh (AMR)
One Health trong An toàn thực phẩm
One Health trong kiểm soát bệnh Dại
One Health trong quản lý động vật hoang dã (được trình bày trực tuyến).
Những nghiên cứu này mở rộng tầm nhìn của đại biểu, từ một bệnh ký sinh trùng cụ thể sang các vấn đề y tế toàn cầu khác có liên quan chặt chẽ đến One Health. Các thảo luận nhấn mạnh rằng thành công của “One Health” không chỉ ở giảm tỷ lệ nhiễm bệnh, mà còn ở việc hình thành năng lực tổ chức: Cơ chế phản hồi nhanh liên ngành, phương pháp cùng thiết kế với cộng đồng và duy trì học tập liên tục cho lực lượng tuyến cơ sở. Hội thảo cũng chỉ ra những “điểm nghẽn” về nhân lực của các nước GMS như hạn chế học bổng, rào cản ngôn ngữ, thiếu cơ sở thực hành, và đề xuất cách khắc phục qua đào tạo thực địa, mô phỏng tình huống và cố vấn đồng đẳng. Sự hiện diện đa quốc gia giúp chuẩn hóa thuật ngữ, quy trình và công cụ giám sát, từ đó tạo nền tảng cho chia sẻ dữ liệu xuyên biên giới.
Ở góc độ chính sách, hội thảo nhấn mạnh “tính địa phương” của One Health: Mỗi quốc gia cần lồng ghép vào kế hoạch ngành và ngân sách thường xuyên, tận dụng các mô hình điểm như Lawa để chứng minh hiệu quả-chi phí, thay vì chỉ phụ thuộc dự án ngắn hạn. Lễ bế mạc cùng phần phản hồi khóa học và đánh giá e-Course đã khép lại ba ngày làm việc, để lại ấn tượng về một hành trình vừa học thuật vừa thực tiễn, nối kết tri thức khoa học với giải pháp cộng đồng bền vững.
Hình 8. Thảo luận nhóm và báo cáo nghiên cứu tình huống điển hình về ứng dụng
One Health trong chuyến đi thực địa.
Nhóm được giải nhất trong báo cáo cuối khóa
Hình 9. Các thành viên tham dự Workshop nhận chứng chỉ cuối khóa
Ba ngày làm việc của hội thảo không chỉ diễn ra theo một tiến trình logic: Từ định hướng chính sách, trải nghiệm thực địa, đến tổng kết và mở rộng ứng dụng, mà còn giúp đại biểu tiếp cận toàn diện từ kiến thức, kỹ năng đến tư duy chiến lược. Điều này biến GMS-One Health Workshop trở thành một mô hình đào tạo và hợp tác mẫu cho khu vực và toàn cầu.
Hội thảo GMS-One Health đã đem lại những giá trị thiết thực cả ở góc độ khoa học lẫn thực tiễn. Trước hết, hội thảo góp phần nâng cao năng lực của nguồn nhân lực y tế và thú y trong khu vực, giúp họ tự tin hơn trong công tác giám sát, quản lý và ứng phó với dịch bệnh. Thứ hai, hội thảo tạo dựng mạng lưới hợp tác bền vững, không chỉ trong phạm vi GMS mà còn mở rộng ra toàn cầu, góp phần chia sẻ dữ liệu và chuẩn hóa quy trình giám sát xuyên biên giới. Thứ ba, hội thảo đóng vai trò cầu nối quan trọng giữa One Health và các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), đặc biệt là SDG3 (Sức khỏe tốt và hạnh phúc), SDG6 (Nước sạch và vệ sinh) và SDG13 (Ứng phó với biến đổi khí hậu). Sau cùng, hội thảo khẳng định vị thế của khu vực GMS như một điểm nóng dịch tễ có ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh y tế toàn cầu, từ đó nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác và đầu tư lâu dài vào “One Health”.
Tóm lại, Hội thảo Y tế “GMS-One Health Workshop: Strengthening the One Health Workforce” là một sáng kiến mang tính chiến lược và toàn diện, góp phần củng cố lực lượng lao động “One Health” trong khu vực Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng (GMS). Với ba trọng tâm đào tạo và phát triển năng lực, thúc đẩy hợp tác khu vực và toàn cầu và nhân rộng “Mô hình Lawa”để phòng chống một số bệnh khác.Hội thảo không chỉ mang lại lợi ích trực tiếp cho các quốc gia tham dự, mà còn đóng góp tích cực vào nỗ lực toàn cầu trong kiểm soát bệnh truyền nhiễm, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng tới một tương lai phát triển bền vững.
TS. Nguyễn Thị Liên Hạnh, TS.BS. Huỳnh Hồng Quang
Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn