Hợp tác quốc tế là một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn liên quan nhiều đến các lĩnh vực nghiên cứu khoa học, đào tạo nguồn nhân lực và trao đổi thông tin toàn cầu. Nhân dịp TS. Trần Thị Giáng Hương-Vụ trưởng cùng các chuyên viên Vụ Hợp tác quốc tế-Bộ Y tế đến thăm và làm việc, Viện đã có báo cáo tình hình hoạt động và đề xuất kiến nghị mở ra triển vọng hợp tác quốc tế trong tương lai.
Đặc điểm hoạt động của Viện ở khu vực miền Trung-Tây Nguyên
Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn là một đơn vị trực thuộc Bộ Y tế, có chức năng nghiên cứu khoa học và chỉ đạo chuyên khoa về sốt rét, các bệnh ký sinh trùng và côn trùng truyền và các biện pháp phòng chống tại 15 tỉnh miền Trung-Tây Nguyên, gồm 11 tỉnh ven biển miền Trung (từ Quảng Bình đến Bình Thuận) và 4 tỉnh Tây Nguyên (Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk và Đăk Nông).
Đây là khu vực trọng điểm sốt rét của cả nước chiếm gần 50% số mắc sốt rét và trên 80% số tử vong sốt rét của cả nước nên có thể nói nếu khống chế tốt sốt rét ở khu vực này thì coi như thanh toán cơ bản được tình hình sốt trên phạm vi toàn quốc. Mặc dù trong những năm qua được sự đầu tư của Chương trình phòng chống sốt rét quốc gia và hỗ trợ phòng chống sốt rét của các dự án quốc tế (Quỹ toàn cầu, WHO và các tổ chức quốc tế khác) các chỉ số sốt rét đã có xu hướng giảm thấp, tuy nhiên nguy cơ sốt rét còn cao tập trung ở các đối tượng dân di cư tự do, dân đi rừng, ngủ rẫy, giao lưu biên giới khó kiểm soát. Bên cạnh đó các bệnh ký sinh trùng nổi trội trong những năm gần đây từ động vật truyền sang người như sán lá gan lớn, sán lá gan nhỏ, ấu trùng giun đũa chó/mèo, giun lươn, giun đầu gai, sán dây, ấu trùng sán lợn… đã trở thành “điểm nóng” ở khu vực này và ảnh hưởng không nhỏ tới sức khỏe cũng như sức sản xuất của nhân dân. Các bệnh do véc tơ truyền như sốt xuất huyết, sốt mò, giun chỉ bạch huyết, viêm não Nhật Bản lưu hành địa phương và có khả năng gây dịch (sốt xuất huyết), bên cạnh đó sự xuất hiện của các côn trùng “lạ” như bọ đen, bọ xít hút máu đang được cộng đồng hết sức quan tâm và cần có phương án giải quyết.
 |
PGS.TS. Triệu Nguyên Trung-Viện trưởng nêu khai quát về tình hình hợp tác quốc tế của Viện
trong giai đoạn vừa qua |
Với đặc điểm tình hình bệnh dịch như vậy nên nhiệm vụ của Viện ở khu vực miền Trung-Tây Nguyên hết sức nặng nề, trong đó công tác hợp tác quốc tế được xem là một trong 6 chức năng chính của Viện (Nghiên cứu khoa học, chỉ đạo tuyến, truyền thông giáo dục, đào tạo, hợp tác quốc tế và quản lý đơn vị). Chính vì vậy, Viện đã chú trọng đầu tư hoàn thiện tổ chức Phòng Hợp tác quốc tế về nhân lực, năng lực đáp ứng yêu cầu chức năng nhiệm vụ được giao; đồng thời tăng cường các hoạt động hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực nghiên cứu khoa học, đào tạo nguồn nhân lực và trao đổi thông tin. Tuy nhiên trong quá trình hoạt động, Viện gặp nhiều thuận lợi, nhưng cũng còn không ít khó khăn trong hợp tác quốc tế cần có sự quan tâm giúp đỡ, chỉ đạo của Lãnh đạo Bộ Y tế và Vụ Hợp tác quốc tế.
Các hoạt động hợp tác quốc tế
Hợp tác quốc tế trong nghiên cứu khoa học
Viện đã tiến hành các hoạt động trong khuôn khổ đề tài, dự án hợp tác với Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về nghiên cứu đánh giá hiệu lực của thuốc sốt rét artesunate tại các tỉnh có sốt rét diễn biến phức tạp; với Viện Sốt rét Quân đội Australia (AAMI) trong nghiên cứu hiệu lực của các thuốc sốt rét phối hợp mới có hiệu lực cao trong điều trị bệnh sốt rét; với Ủy ban Y tế Hà Lan-Việt Nam (MCNV) trong phòng chống sốt rét tại Khánh Phú (Khánh Vĩnh-Khánh Hoà); với Dự án Quỹ Toàn cầu PCSR (VGF) về các hoạt động giám sát công tác chuyên môn, giám sát dịch tễ, côn trùng và tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ tuyến tỉnh, huyện 12 tỉnh dự án thuộc khu vực miền Trung-Tây Nguyên về kiến thức và kỹ năng xét nghiệm, quản lý dịch tễ sốt rét.
Đặc biệt là trong năm 2011, Viện đã đề nghị Hội đồng Thi đua-khen thưởng Bộ Y tế trình Hội đồng Thi đua-khen thưởng Nhà nước xét tặng “Huy chương Hữu nghị” cho TS. Ron Marchand-Chuyên gia MCNV, GS. Li Guoqiao và DS.Song Yu Zong-Chuyên gia Trung Quốc, Kỷ niệm chương “Vì sức khỏe nhân dân” cho TS. Mike Edstein-Chuyên gia AAMI vì đã có nhiều thành tích giúp Việt Nam nghiên cứu và phòng chống sốt rét có hiệu quả.
Các hoạt động hợp tác quốc tế trong nghiên cứu khoa học đã tạo cơ hội cho đội ngũ cán bộ khoa học Viện có cơ hội học hỏi, trao đổi kinh nghiệm và chuẩn hóa phương pháp nghiên cứu ; nhiều đề tài hợp tác quốc tế có giá trị ứng dụng cao trong chương trình quốc gia phòng chống sốt rét như nghiên cứu phối hợp thuốc CV8, Artekin (Dihydroartemisinine + Piperaquine) với chuyên gia Trung Quốc ; nghiên cứu mô hình thí điểm phòng chống sốt rét tại vùng sốt rét lưu hành nặng (Khánh Hòa) với chuyên gia Hà Lan ; nghiên cứu ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc và đánh giá hiệu lực thuốc điều trị sốt rét với chuyên gia Australia và WHO; nghiên cứu các biện pháp phòng chống sốt rét cho dân di biến động khó kiểm soát với chuyên gia Dự án Quỹ toàn cầu PCSR...
Hợp tác quốc tế trong đào tạo nâng cao năng lực
Viện đã cử nhiều cán bộ lãnh đạo và chuyên viên sang các nước Úc, Trung Quốc, Hàn Quốc, Malaysia, Thái Lan, Philippines tham dự Hội nghị, hội thảo quốc tế và tham quan các các cơ sở nghiên cứu tại các quốc gia này nhằm tìm hiểu thông tin, trao đổi kinh nghiệm trong hoạt động phòng chống bệnh sốt rét, các bệnh do ký sinh trùng và côn trùng truyền. Những kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng đã được các cán bộ này truyền đạt và phổ biến lại cho các cán bộ khác trong Viện, đặc biệt là trong những lĩnh vực mới như sinh học phân tử, nuôi cấy ký sinh trùng, các nghiên cứu khoa học cơ bản khác.
Đặc biệt, những cán bộ được đào tạo dài hạn như thạc sĩ, tiến sĩ ở nước ngoài đóng vai trò là cầu nối quan trọng trong việc tìm nguồn đầu tư từ các dự án hợp tác với các trường đại học, các cơ sở nghiên cứu nổi tiếng trên thế giới về lĩnh vực chuyên môn như nghiên cứu sốt rét, sốt xuất huyết, các bệnh ký sinh trùng và côn trùng truyền và các biện pháp phòng chống ; đồng thời tạo cơ hội trang bị các labo nghiên cứu theo chuẩn mực quốc tế.
 |
TS. Trần Thị Giáng Hương-Vụ trưởng cùng các chuyên viên
Vụ Hợp tác quốc tế-Bộ Y tế đến thăm Labo sinh học phân tử của Viện |
Hợp tác quốc tế trong trong đổi thông tin
Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã cập nhật và đăng tải các thông tin chuyên ngành lên Trang tin điện tử của Viện (www.impe-qn.org.vn) bằng tiếng Việt và tiếng Anh với hơn 8,3 triệu lượt người truy cập; qua đó đã quảng bá hình ảnh cũng như vai trò của Viện trong phòng chống bệnh sốt rét, các bệnh do ký sinh trùng và côn trùng truyền tại 15 tỉnh khu vực miền Trung-Tây Nguyên, nơi chiếm hơn 80% số ca tử vong và hơn 50% số ca mắc sốt rét của cả nước, đồng thời cũng là nơi có tình hình nhiễm bệnh giun sán cao nhất nước.
Những thông tin đối ngoại trên không chỉ cung cấp nhiều thông tin bổ ích, giúp cộng đông nâng cao ý thức tự phòng chống bệnh, mà còn tạo tiền đề phát triển các hoạt động hợp tác quốc tế với các tổ chức chính phủ và phi chính phủ.
Những thuận lợi và khó khăn
Thuận lợi
Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã được Bộ Y tế tạo điều kiện thuận lợi trong các vấn đề liên quan tới công tác hợp tác quốc tế. Đặc biệt, Phòng Hợp tác quốc tế được thành lập theo Quyết định số 320/QĐ-BYT, ngày 28/01/2008 của Bộ trưởng Bộ Y tế, thể hiện sự quan tâm đặc biệt và chỉ đạo sát sao, giúp đỡ tận tình, tạo điều kiện thuận lợi của Bộ để Viện hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Các khoa, phòng chức năng trong Viện đã có mối quan hệ tốt và hoạt động nhịp nhàng với các đơn vị là đối tác nước ngoài, mang lại hiệu quả thiết thực trong các đề tài, dự án và chương trình, tạo niềm tin ở phía bạn. Cán bộ của Viện có nhiều năm kinh nghiệm trong các công tác nghiên cứu khoa học, trình độ ngoại ngữ tốt, giải quyết nhanh chóng và hiệu quả các thủ tục đoàn ra, đoàn vào, tham gia xây dựng đề cương dự án, chương trình hợp tác với nước ngoài trong lĩnh vực nghiên cứu và phòng chống bệnh Sốt rét, các bệnh ký sinh trùng và côn trùng truyền;
Các đơn vị hữu quan trên địa bàn tỉnh Bình Định (Phòng PA83-Công an tỉnh Bình Định) cũng tạo điều kiện giứp đỡ phòng trong công tác báo cáo tình hình tiếp đón và làm việc của các đoàn, chuyên gia nước ngoài đến làm việc tại Viện; qua đó có những góp ý kịp thời để giúp công tác đối ngoại của Viện được tốt hơn. Những năm qua, được sự giúp đỡ của Vụ Hợp tác quốc tế, những cán bộ của phòng HTQT được cử đi dự các hội nghị, các khoá đào tạo ở trong nước về vấn đề hợp tác quốc tế trong lĩnh vực Y tế, các kỹ năng đàm phán trong hợp tác quốc tế ; cũng như ở nước ngoài để trau giồi hơn nữa những kinh nghiệm, kỹ năng làm việc với các đối tác là các tổ chức, cá nhân người nước ngoài.
Khó khăn
Khó khăn lớn nhất trong công tác hợp tác quốc tế của Viện hiện nay là chưa chủ động nguồn kinh phí đối ứng trong hợp tác quốc tế, một số thủ tục đối ngoại theo quy định tại đơn vị chưa nhất quán, cần có sự giúp đỡ và chỉ đạo của Vụ Hợp tác quốc tế; cán bộ Phòng Hợp tác quốc tế cần được cử đi đào tạo nghiệp vụ hợp tác quốc tế trong và ngoài nước để phát huy vai trò trong thông tin đối ngoại.
Các hoạt động trong khuôn khổ dự án, chương trình của Viện đều mang tính chất của một đơn vị thực hiện dự án, chứ không phải là một đối tác hoàn chỉnh, do đó không thể chủ động thực hiện các hoạt động một cách độc lập và chủ động giải quyết tình hình bệnh dịch tại địa phương. Việc phê duyệt các chương trình, dự án quốc tế từ phía Việt Nam còn chậm và lệ thuộc vào nhiều thủ tục.
Nhu cầu hợp tác quốc tế trong thời gian tới
Trong thời gian tới, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn tiếp tục các hoạt động đối ngoại đã thực hiện trong 6 tháng đầu năm, đồng thời tiếp tục tìm kiếm các đối tác quốc tế để đầu tư nghiên cứu về ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc, các bệnh ký sinh trùng và các bệnh do véc tơ truyền; cử cán bộ đi đào tạo dài hạn (tiến sĩ, thạc sĩ) và ngắn hạn (Diploma, hội nghị, hội thảo); mở rộng các thông tin truyền thông đối ngoại trên cổng thông tin điện tử và mời chuyên gia nước ngoài đến hợp tác nghiên cứu và đào tạo trong lĩnh vực chuyên ngành.
Về nghiên cứu khoa học, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn sẽ lập đề cương dự án, chương trình hợp tác với nước ngoài như với tổ chức Y tế thế giới (WHO) về giám sát và đánh giá hiệu lực thuốc điều trị sốt rét artesunate tại các tỉnh có nguy cơ kháng thuốc; với Viện nghiên cứu sốt rét quân đội Úc (AAMI) trong nghiên cứu hiệu lực của thuốc sốt rét mới có hiệu lực cao (Coartem) tại các tỉnh có tình hình sốt rét lưu hành nặng; với Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về các biện pháp phòng chống nhiễm giun sán cho học sinh trường tiểu học ở các tỉnh khu vực miền Trung-Tây Nguyên; với Đại học Ghent (Bỉ) về dự án hợp tác nghiên cứu và phòng chống bệnh sán lá gan lớn (Fasciola spp.) ở người và gia súc;
Ngoài ra, Viện cũng kính nhờ Vụ Hợp tác quốc tế là kênh đối ngoại trực tiếp của Bộ Y tế với các tổ chức chính phủ, phi chính phủ nước ngoài trong việc giúp đỡ Viện có điều kiện trực tiếp thực hiện dự án với nước ngoài trong các lĩnh vực chuyên sâu như: sinh học phân tử, nuôi cấy ký sinh trùng, sinh hoá, huyết học, lâm sàng và điều trị, nghiên cứu các mô hình phòng chống bệnh Sốt rét, bệnh sốt xuất huyết, các bệnh ký sinh trùng mới nổi như sán lá gan nhỏ, sán là gan lớn, giun đũa chó, giun xoắn, giun lươn, giun đầu gai.
Kiến nghị
Bộ Y tế cần có chủ trương, chính sách nhất quán và thông thoáng hơn để tạo điều kiện cho Viện được chủ động các hoạt động hợp tac quốc tế; nên tạo điều kiện cho Viện được trực tiếp thực hiện các chương trình, dự án hợp tác với đối tác nước ngoài mà không qua quản lý từ phía cơ quan chủ quản để cho các hoạt động hợp tác được diễn ra một cách nhanh chóng và chủ động hơn. Cơ quan chủ quản chỉ giám sát về mặt hành chính và các thủ tục cần thiết.
Vụ Hợp tác quốc tế luôn quan tâm, chỉ đạo trực tiếp Phòng Hợp tác quốc tế của Viện thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ được giao và phát triển toàn diện vềhợp tác quốc tế trong phạm vi chuyên ngành.