|
Thông tin mới về chấp thuận của cơ quan quản lý thực dược phẩm với thuốc điều trị sán lá gan lớn loại Triclabendazole (FDA Approves Triclabendazole for Treatment of Fascioliasis)
Bệnh sán lá gan lớn là một trong những bệnh di ký sinh trùng sán lá tương đối phổ biến và có mặt khắp các châu lục trên thế giới, bệnh lây truyền qua con đường thực phẩm (Food borne trematodiasis_FBTs) và là căn bệnh ký sinh trùng lấy truyền từ động vật sang người (parasitic zoonosis) phổ biến tại nhiều quốc gia vùng nhiệt đới Châu Á và châu Mỹ, Nam Mỹ và cả châu Phi. Dù có sự can thiệp và lồng ghép phòng chống bệnh tích cực trong nhiều năm qua, song số ca vẫn ngày càng phát hiện cao ở người. Mới đây, tháng 3/2019 Cục Quản lý Thực Dược phẩm Mỹ (US Food and Drug Administration _FDA) đã chấp thuận thuốc triclabendazole (Egaten) trong điều trị bệnh nhân mắc sán lá gan lớn từ 6 tuổi trở lên. Sự chấp thuận này lần đầu tiên đánh dấu mốc về cơ quan FDA chấp thuận thuốc này để điều trị căn bệnh nhiệt đới bị lãng quên này (NTDs_neglected tropical disease) do nhiễm sán lá (fluke infestation). Bệnh sán lá gan lớn này gay ra bởi hai loài Fasciola hepatica và Fasciola gigantica, có thể truyền sang người sau khi ăn phải thực phẩm có ấu trùng nhiễm trong nguồn thức ăn hay nguồn nước ô nhiễm mầm bệnh. Việc FDA chấp thuận thuốc triclabendazole (TCBZ) là một mốc quan trọng khác để chúng ta có cơ hội giúp mở rộng tiếp cận và điều trị rộng hơn với liệu trình TCBZ 1 ngày, dắt chúng ta tiến gần hơn với công việc loại trừ căn bệnh này - TS. Vas Narasimhan, giám đốc điều hành của Công ty Dược phẩm của Novartis cho biết. 
Hình 1
TCBZ hiện đang là thuốc duy nhất để điều trị bệnh sán lá gan lớn theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (World Health Organization) và đượcTCYTTG cung cấp trong các vụ dịch sán lá gan lớn và sử dụng phù hợp tại các quốc gia có bệnh lưu hành. Không có châu lục hay lục địa nào không có sán lá gan lớn và các ca bệnh ở người đã được báo cáo hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn cầu, nhiễm trên 2.4 triệu người với 180 triệu người có nguy cơ nhiễm . Nếu để không điều trị sán lá gan lớn có thể gây nên đau và các khóa chịu nghiêm trọng, dẫn đến giảm chất lượng cuộc sống. Các triệu chứng trong pha cấp tính của bệnh gồm sốt, đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy và tăng bạch cầu ái toan. Bệnh sau đó tiến triển đến giai đoạn tiềm tàng, trong khi các triệu chứng không còn nghiêm trọng với biểu hiện pha mạn tính hay tắc nghẽn sau đó. Trên các trẻ em, Sán lá gan lớn có thể nhiễm trùng nghiêm trọng hơn và sốt cao hơn, đau vùng gan mật và thiếu máu. 
Hình 2
Novartis đã tài trợ Egaten cho TCYTTG từ năm 2005 và đã điều trị trên 2 triệu ca tại hơn 30 quốc gia. Năm 2018, công ty đã làm mới thỏa thuận của mình với TCYTTG để mở rộng cung cấp thuốc nhiều hơn đến năm 2022 và ước tính đạt 300.000 bệnh nhân mỗi năm. Quyết định này của FDA là một thông tin tốt cho hàng triệu người đang có nguy cơ mắc bệnh sán lá gan lớn và giúp một lượng lớn bệnh nhân tại các quốc gia đang cần thuốc – TS. Mwelecela Malecela, giám đốc Bộ phận bệnh nhiệt đới lãng quên ở TCYTTG cho biết. Việc phê chuẩn hay chấp thuận thuốc TCBZ tại Mỹ là sự mong đợi để hỗ trợ thuốc cấp phép và nhập khẩu vào các quốc gia có bệnh lưu hành, để giúp cung cấp đầy đủ thuốc khi cần thiết. 
Hình 3
Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt Egaten (triclabendazole) để điều trị bệnh sán lá gan ở bệnh nhân từ sáu tuổi trở lên. Điều này làm cho Egaten trở thành loại thuốc duy nhất được FDA chấp thuận cho những người mắc bệnh này và dự kiến sẽ tạo điều kiện tiếp cận rộng rãi hơn với loại thuốc quan trọng này không chỉ ở Mỹ, mà còn ở các nước bị ảnh hưởng trên toàn thế giới. "Novartis có một cam kết lâu dài trong việc giải quyết các thách thức sức khỏe toàn cầu và hỗ trợ các nỗ lực loại bỏ bệnh tật, trong các bệnh như bệnh phong, sốt rét và bệnh sán lá gan. Sự chấp thuận của FDA đối với Egaten là một cột mốc quan trọng khác mà chúng tôi tin rằng sẽ giúp mở rộng hơn nữa quyền tiếp cận vào phương pháp điều trị một ngày này, đưa chúng ta tiến một bước gần hơn đến việc loại bỏ bệnh tật." 
Hình 4
TS Mwelecela Malecela, Giám đốc của Cục kiểm soát các bệnh nhiệt đới tại TCYTTG cho biết: TCYTTG rất biết ơn Novartis vì cam kết kéo dài hàng thập kỷ của họ trong việc giải quyết một căn bệnh nghèo đói khác." Cam kết của Novartis đối với các bệnh nhiệt đới bị bỏ quên Novartis là một bên ký kết Tuyên bố Luân Đôn về các bệnh nhiệt đới bị lãng quên, nhằm mục đích kiểm soát, loại bỏ hoặc loại trừ 10 bệnh vào năm 2020. Viện nghiên cứu bệnh nhiệt đới Novartis được thành lập năm 2001, chuyên tìm kiếm các loại thuốc mới để điều trị các bệnh bị lãng quên (NTDs). 
Hình 5
Ngoài bệnh sốt rét, nghiên cứu hiện đang tập trung vào các bệnh ký sinh trùng đơn bào như Cryptosporidiosis và ba loại bệnh do đơn bào khác gồm Trypanosomiasis ở người châu Phi, bệnh Chagas và bệnh do Leishmania spp. Dựa trên kinh nghiệm về các bệnh bị lãng quên, Novartis cũng thực hiện các chương trình nhắm mục tiêu tiếp cận với thuốc điều trị các bệnh mãn tính và gần đây nhất là để giải quyết bệnh hồng cầu hình liềm ở châu Phi, bắt đầu từ Ghana. Với bệnh sán lá gan lớn do hai loài sán lá ký sinh gây ra chủ yếu ảnh hưởng đến hệ thống gan mật. Cả hai loài có thể lây nhiễm cho con người sau khi ăn thức ăn có nhiễm ấu trùng trong nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm (chủ yếu là thực vật sống hoặc chưa chế biến chín). Ấu trùng trưởng thành thành giun trưởng thành trong đường mật. Nếu không được điều trị, bệnh sán lá gan có thể dẫn đến đau và khó chịu đáng kể, dẫn đến chất lượng cuộc sống kém. Giai đoạn cấp tính của bệnh được biểu hiện bằng sốt, đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy và tăng bạch cầu ái toan. Bệnh sau đó tiến triển đến giai đoạn tiềm ẩn với ít triệu chứng hơn và cuối cùng thành giai đoạn mãn tính hoặc tắc nghẽn. Ở trẻ em, bệnh sán lá gan có thể là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng với sốt cao, gan mềm mở rộng và thiếu máu. 
Hình 6
Trong thời gian khan hiếm thuốc Egaten, một số công ty dược phẩm trong nước hay Ấn Độ đã sản xuất các thuốc TCBZ với các biệt dược khác nhau để điều trị bệnh sán lá gan lớn cho hàng trăm bệnh nhân mỗi năm tại Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn dùng theo liều khuyến cáo Bộ Y tế. Thuốc TCBZ có hoạt tính đã được chứng minh chống lại sán lá, có hiệu lực cao trong điều trị bệnh sán lá. Từ năm 2005 đến nay 2019 (trên 15 năm) tại Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn cũng như qua điều tra cộng đồng và các bệnh nhân nhập viện điều trị tại các cơ sở y tế trên phạm vi toàn quốc (số liệu thống kê chưa đầy đủ), với con số hàng ngàn bệnh nhân đủ tiêu chuẩn chẩn đoán ca bệnh xác định ghi nhận mỗi năm, đặc biệt trong 3 năm trở lại đây (2016-2018), số ca tại các tỉnh ven biển miền Trung hơi tăng lên đáng kể so với các năm trước đây nên nguồn thuốc do Tổ chức Y tế thế giới và các công ty cung cấp cũng rất cần thiết để điều trị. 
Hình 7
Những nỗ lực của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn trong việc chủ động tìm nguồn thuốc điều trị và quyết định kịp thời của Bộ Y tế về việc cho phép nhập các thuốc thuốc TCBZ (biệt dược Egaten, Lesaxys hay Deworm hàm lượng 250 mg) cũng như các phương án phòng chống khác, không chỉ khắc phục được tình trạng thiếu thuốc điều trị bệnh sán lá gan lớn trong những năm qua mà còn góp phần tích cực trong việc giảm tỷ lệ bệnh sán lá gan lớn tại cộng đồng, tiến tới loại trừ bệnh sán lá gan lớn trong cả nước. Hiệu lực cao của thuốc TCBZ (Egaten) thể hiện qua các nghiên cứu đánh giá Từ năm 2003-2019, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã nhiều lần thực hiện nghiên cứu thử nghiệm điều trị sán lá gan lớn ở người bằng thuốc Egaten 250 mg do hãng Norvatis (Thụy sĩ) sản xuất thông qua nguồn cung cấp của TCYTTG cũng như các loại biệt dược khác đang dùng tại Việt Nam, nghiên cứu được thực hiện ở cơ sở điều trị và trong cộng đồng. 
Hình 8
Các kết quả nghiên cứu đã được báo cáo tại Hội nghị khoa học chuyên ngành ký sinh trùng và truyền nhiễm Quốc tế (Tạp chí Đài Loan, Nhật Bản) và trong nước và đăng tải trên Tạp chí Y học thực hành, Y tế công cộng, Truyền nhiễm, Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng, Y dược học lâm sàng, Y học thành phố Hồ Chí Minh. Đồng thời cũng đã cho các số liệu tốt lồng ghép vào các bài giảng về ký sinh trùng sán lá gan lớn trong chương trình đại học hay sau đại học của chương trình đào tạo y khoa liên tục và giảng dạy tại các trường đại học y dược trong nước và quốc tế như chia sẻ kinh nghiệm với các đồng nghiệp quốc tế. Hiệu quả điều trị cho thấy qua nghiên cứu đa trung tâm với hàng ngàn ca bệnh cho hiệu lực chữa khỏi là 93-100%, một số ca chậm lành vết thương hoặc biểu hiện nghi ngờ kháng thuốc phải dùng đến liều thứ 2 hay 3, song cũng có nhiều trường hợp không đáp ứng và thất bại trong việc làm lành vết thương mà với các nghiên cứu hiện nay vẫn chưa giải thích được, mặc dù bệnh nhân không còn đau nữa. Thuốc dung nạp đường uống tốt và có độ an toàn của thuốc cao và tác dụng ngoại ý không mong muốn thấp không cần gián đoạn điều trị và xử trí thuốc cấp cứu. 
Hình 9
Một nghiên cứu cỡ mẫu tương đối lớn về đánh giá hiệu quả phác đồ phác đồ điều trị Triclabendazole trên bệnh nhân sán lá gan lớn tại khu vực miền Trung-Tây Nguyên (2004-2006) tại Viện cho thấy qua 251 bệnh nhân SLGL được lựa chọn cho hai phác đồ điều trị TCBZ (Egaten 250 mg) khác nhau, nhóm I (125 bệnh nhân) tổng liều 10mg/kg với liều duy nhất và nhóm II (126 bệnh nhân) 10mg/kg với liều chia đôi cách nhau 6-8 giờ. - Về lâm sàng sau 1 tháng điều trị các triệu chứng đau hạ sườn phải (giảm 93,07%), rối loạn tiêu hóa (giảm 87.08%), ngứa-nổi mẩn (giảm 76,29%), sốt cao ớn lạnh (giảm 100%); - Về cận lâm sàng tổn thương ở gan giảm 72,13% sau 3 tháng, giảm 88,94% sau 6 tháng và giảm 97% sau 12 tháng; chuyển đổi huyết thanh ELISA sang âm tính và tổn thương gan trên siêu âm mờ và mắt hẳn ở 2 nhóm bệnh nhân là 97,6% (nhóm I) và 98,41% (nhóm II) sau 6 tháng. - Hiệu lực điều trị của Triclabendazole trên bệnh nhân sán lá gan lớn sau 6 tháng ở 2 nhóm rất cao với 97,6% (nhóm I) và 98,41% (nhóm II). Thuốc dung nạp tốt và tác dụng ngoại ý được ghi nhận như nhức đầu-chóng mặt nhóm I (11,2%), nhóm II (7,9%); đau nhẹ hạ sườn phải nhóm I (20%), nhóm II (22,2%); ngứa-nổi mề đay nhóm I (38,4%), nhóm II (23,8%); những triệu chứng này tự hết sau khi điều trị không cần xử lý gì thêm. 
Hình 10
Tuy nhiên, hiện nay với số ca điều trị khỏi rất cao, song vẫn còn một tỷ lệ dưới 5% biểu hiện chậm đáp ứng hoặc kém đáp ứng với thuốc TCBZ, mặc dù có rất ít bằng chứng khoa học trên phạm vi đa trung tâm nhưng một vài báo cáo chuyên sâu tại Hà Lan đã chứng minh ca bệnh bị kháng thuốc TCBZ trên người và cũng tại các quốc gia châu Úc và Hà Lan đã cho nhiều báo cáo và số liệu biểu hiện kháng thuốc TCBZ trên gia súc khá phổ biến và đăng tải trên y văn. 
Hình 10
Do đó, các nhà khoa học hiện nay đã và đang tập trung nghiên cứu về thực hư ca bệnh kháng thuốc với TCBZ với các cơ chế phân tử và thay đổi hình thái học của sán trước và sau khi điều trị TCBZ với liều khuyến cáo như hiện nay.
|
TRANG CHỦ
