|
Phần 1. Tổ chức Y tế Thế giới đánh giá nguy cơ và cập nhật tình hình mắc các bệnh do arbovirus sốt xuất huyết và chikungunya
Gánh nặng bệnh tật sốt xuất huyết và Chikungunya trên toàn cầu Tỷ lệ mắc bệnh sốt xuất huyết (SXH/SXHD) đã gia tăng đáng kể trên thế giới trong những thập kỷ gần đây, cụ thể tăng từ 505.430 trường hợp trong năm 2000 lên đến 5,2 triệu vào năm 2019. Phần lớn các trường hợp không có triệu chứng hoặc nhẹ và tự khỏi, do vậy mà số trường hợp mắc sốt xuất huyết (SXHD) thực tế cao hơn nhiều so với số ca được báo cáo. Nhiều trường hợp bị chẩn đoán sai thành các bệnh có sốt khác trong vùng. Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (TCYTTG), hằng năm có 390 triệu ca nhiễm virus Dengue, trong đó 96 triệu ca có biểu hiện lâm sàng ở hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ. Các khu vực châu Mỹ, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương bị ảnh hưởng nặng nhất, trong đó châu Á chiếm khoảng 70% gánh nặng bệnh tật trên toàn cầu. Số ca mắc SXHD lớn nhất từng được báo cáo trên toàn cầu là vào năm 2019, cụ thể châu Mỹ có 3,1 triệu trường hợp, với hơn 25.000 trường hợp được phân loại bệnh mức độ nặng. Một số lượng lớn các trường hợp mắc đã được báo cáo ở Bangladesh (101.000), Malaysia (131.000), Philippines (420.000), Việt Nam (320.000). Virus Chikungunya (CHIKV) lần đầu tiên được xác định ở Tanzania vào năm 1952 và sau đó ở các quốc gia khác thuộc châu Phi và châu Á. Các đợt bùng phát dịch ở thành thị lần đầu tiên được ghi nhận tại Thái Lan vào năm 1967 và Ấn Độ vào những năm 1970. Kể từ năm 2004, các đợt bùng phát CHIKV đã trở nên phổ biển và lan rộng hơn, nguyên nhân một phần là do sự thích nghi của loại virus, nó cho phép virus lây lan dễ dàng hơn bởi các vector Aedes albopictus. CHIKV hiện đã có mặt tại hơn 110 quốc gia ở châu Á, châu Phi, châu Âu và châu Mỹ. 
Tình hình các bệnh do Arbovirus hiện nay ở châu Mỹ Gia tăng tỷ lệ mắc và phân bố địa lý của các bệnh truyền nhiễm do Arbovirus gồm Chikungunya và sốt xuất huyết Dengue (SXHD) đang là một vấn đề y tế cộng đồng (YTCC) chính ở khu vực châu Mỹ. Số ca mắc SXHD chiếm lớn nhất ở khu vực châu Mỹ với các đợt bùng phát dịch xảy ra theo chu kỳ từ 3-5 năm một lần. Mặc dù SXHD và Chikungunya là hai bệnh lưu hành ở hầu hết các nước Trung Mỹ, Nam Mỹ và vùng Caribe, nhưng trong mùa hè này, các ca bệnh Chikungunya gia tăng và mở rộng vượt ra ngoài khu vực lưu hành bệnh được ghi nhận trước đây. Ngoài ra, các dữ liệu trong năm 2023 đang cho thấy, lan truyền SXH/SXHDtrong cộng đồng đang diễn ra mạnh mẽ trong khu vực. Ngoài ra, tỷ lệ lan truyền bệnh cao hơn dự kiến sẽ xảy ra trong những tháng đến ở Nam bán cầu, do điều kiện thời tiết thuận lợi cho sự sinh sản và phát triển của muỗi truyền bệnh.Năm 2022, có tổng cộng 3.123.752 trường hợp (nghi ngờ và đã xác định) mắc bệnh do Arbovirus được báo cáo ở khu vực châu Mỹ. Trong số các trường hợp mắc thì có 2.809.818 (90%) là ca mắc SXH/SXHD và 273.685 (9%) ca mắc Chikungunya. Như vậy, số ca mắc trong năm 2022 tăng khoảng 119% so với năm 2021. Năm 2022, cả SXH/SXHD và Chikungunya đều đạt đỉnh điểm vào tuần thứ 18 (tuần bắt đầu từ ngày 01 tháng 5 năm 2022). 
Sơ lược về ba bệnh phổ biến do virus tại các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới
Số ca mắc tích lũy từ tuần thứ 1 đến tuần 21 năm 2023 thì SXH/SXHD ghi nhận 1.994.088 (90%) ca và 213.561 (9,6%) ca Chikungunya. Tổ chức Y tế thế giới (TCYTTG) đang đánh giá nguy cơ cao ở cấp độ khu vực do sự có mặt rộng rãi của muỗi truyền bệnh, nguy cơ tiếp tục gia tăng các ca mắc bệnh nặng và thậm chí tử vong. Sự mở rộngđịa lý số ca mắc ra bên ngoài các khu vực trước đây bệnh thường ghi nhận, tất cả cộng đồng bao gồm các nhóm nguy cơ và nhân viên y tế, có thể không nhận biết được các biểu hiện lâm sàng của bệnh, kể cả các biểu hiện lâm sàng nặng và nơi mà cộng đồng có thể chưa có miễn dịch. Sốt xuất huyết Dengue: Tổng quan số ca mắc và tử vong trong khu vực Năm 2022, tổng số ca mắc SXH/SXHD là 2.809.818 ca, trong đó có 1.290 ca tử vong, như vậy số ca mắc tăng gấp hai lần và gần gấp ba lần số ca tử vong so với số ca mắc và tử vong được báo cáo năm 2021 (1.269.004 ca mắc, trong đó có 437 ca tử vong). Trong cùng giai đoạn này, tỷ lệ mắc tích lũy SXH/SXHD cao nhất được báo cáo ở các quốc gia gồm Nicaragua với 1455,4 ca trên 100.000 dân, tiếp theo là Brazil với 1104,5 ca trên 100.000 dân và Belize với 788,9 ca trên 100.000 dân. Số ca mắc tích lũy từ tuần 1 đến tuần thứ 21 năm 2023 là 1.994.088 ca SXH/SXHD được báo cao ở châu Mỹ với tỷ lệ mắc tích lũy là 203 ca/100.000 dân. Tỷ lệ mắc tích lũy cao nhất được ghi nhận ở Southern Cone với 559 ca/100.000 dân, Tiểu vùng Andean với 206 ca/100.000 dân vàkhu vực Eo đất Trung Mỹ và Mexico với 41 ca/100.000 dân. 
Triệu chứng lâm sàng điển hình của SXHD và Chikugunya
Số ca cao nhất được ghi nhận ở Brazil với 1.515.460 ca, tiếp theo là Bolivia 126.182 ca và Peru với 115.949 ca. Về số ca SXHD nặng thì số trường hợp mắc bệnh cao nhất được quan sát thấy ở các quốc gia gồm Brazil với 654 trường hợp, Bolivia với 558 trường hợp và Colombia với 557 trường hợp. Ngoài ra, cũng trong giai đoạn này có tổng cộng 738 trường hợp tử vong đã được báo cáo trong khu vực (tỷ lệ trường hợp tử vong [CFR] là 0,037%). Tỷ lệ tử vong trong khu vực là dưới 0,05%, kết quả này nhấn mạnh được tầm quan trọng trong việc chẩn đoán kịp thời, phát hiện cảnh báo sớm và quản lý, điều trị ca bệnh đúng cách, tránh trường hợp bệnh nặng và tử vong. 
Hình 1. Số mắc SXHD trong năm 2022, 2023 (đến tuần thứ 21) và trung bình 5 năm ở châu Mỹ (Nguồn: PAHO/WHO, 2023)
Hình 2. Số mắc nghi ngờ và tỷ lệ mắc tích lũy ở hầu hết các nước bị ảnh hưởng ở châu Mỹ đến tuần thứ 21, năm 2023.
Tất cả bốn type huyết thanh của virus Dengue (DENV1, DENV2, DENV3 và DENV4) đều có mặt trong khu vực. Tính đến tuần thứ 21 năm 2023, sự có mặt cả 4 type virus đã được được phát hiện ở Colombia, Costa Rica, Guatemala, Honduras, Mexico và Venezuela. Trong khi ở Argentina, Panama, Peru và Puerto Rico thì có 3 type lưu hành gồm DENV1, DENV2 và DENV3. 
Hình 3. Tỷ lệ mắc và tử vong do SXHD ở châu Mỹ đến tuần thứ 21 năm 2023
Thực trạng số ca mắc SXHD theo các quốc gia trong khu vực Argentina Từ tuần thứ 1 đến tuần 20, năm 2023, có tổng cộng 99.456 ca mắc SXHD xác định trong phòng thí nghiệm đã được báo cáo và 59 ca tử vong (tỷ lệ ca tử vong: 0,059%). Như vậy số ca mắc đến tuần thứ 20 năm 2023 cao hơn 47 lần so với cùng kỳ năm 2022 và cao gấp 7 lần so với trung bình 5 năm gần đây. 
Hình 4. Số ca mắc năm 2022, năm 2023 (đến tuần 20) và trung bình 5 năm (a)
số ca chết và tỷ lệ chết do SXHD trong năm 2023 (đến tuần thứ 20) ở Argentina (b)
Brazil Tính đến tuần thứ 18 năm 2023, Brazilghi nhận 1.515.460 ca SXHD, trong đó có 554.542 (36,6%) được xác định trong phòng thí nghiệm và 654 ca (0,04%) được phân loại là sốt xuất huyết nặng. Các ca mắc được ghi nhận đến tuần thứ 18 năm 2023 cao hơn 13% so với báo cáo cùng kỳ năm 2022 và cao hơn 73%so với trung bình 5 năm gần đây. Trong thời gian này cũng ghi nhận tổng cộng 387 trường hợp tử vong đã được báo cáo (tỷ lệ trường hợp tử vong: 0,026%). 
Hình 5. Số ca mắc trong năm 2022, năm 2023 (đến tuần 18) và trung bình 5 năm (a)
số ca chết và tỷ lệ chết do SXHD trong năm 2023 (đến tuần thứ 20) ở Brazil (b)
Bolivia Tính đến tuần thứ 18 năm 2023, có 126.182 ca SXHD được báo cáo trong đó có 21.799 (17,3%) ca xác định trong phòng thí nghiệm và 558 (0,44%) được phân loại là sốt xuất huyết nặng. Như vậy, các ca mắc đến tuần thứ 18 năm 2023 cao gấp 19 lần so với cùng kỳ 2022 và gấp 5 lần so với trung bình 5 năm gần đây. Trong giai đoạn này có tổng cộng 70 ca tử vong (tỷ lệ ca tử vong là 0,055%). Trong thời gian này DENV-2 được báo cáo là type huyết thanh lưu hành chủ yếu ở Bolivia 
Hình 6. Số ca mắc trong năm 2022, năm 2023 (đến tuần 18) và trung bình 5 năm (a)
số ca chết và tỷ lệ chết do SXHD trong năm 2023 (đến tuần thứ 20) ở Bolivia
Paraguay: Từ ngày 01 tháng 01 đến ngày 4/3/2023, tổng cộng có 686 ca mắc được báo cao và không có ca bệnh nặng cũng như không có ca tử vong. Ca mắc xác định được báo cáo từ các phòng, trong đó có 3 phòng chiếm 50% số ca được báo cáo: Trung (22%; n=149), Amambay (15%; n=101) và Asunción (14%; n = 93). Tuần thứ 8 năm 2023, DENV 1 và DENV 2 được báo cáo lưu hành ở Paraguay, trong đó DENV 1 phổ biến nhất. Bùng phát dịch SXH/SXHD lớn đầu tiên được báo cáo vào năm 2020 với 223.782 ca. trong đó, 65% số ca (n= 146.375) mắc được báo từ tuần 1 đến tuần 7. Peru: Cho đến tuần thứ 21 năm 2023, có 115.949 ca SXHD được báo cáo, trong đó có 60.178 (51,9%) ca xác định trong phòng thí nghiệm và 293 (0,25%) được phân loại là ca SXHD nặng. Như vậy, số ca mắc đến tuần thứ 21 năm 2023 cao hơn 161% so với cùng kỳ năm 2022 và cao hơn 365% so với trung bình 5 năm gần đây. Trong giai đoạn này cũng ghi nhận 166 ca tử vong với tỷ lệ tử vong là 0,143%. 
Hình 7. Số ca mắc trong năm 2022, năm 2023 (đến tuần 21) và trung bình 5 năm(a)
số ca chết và tỷ lệ chết do SXHD trong năm 2023 (đến tuần thứ 21) ở Peru
Tỷ lệ mắc SXHD theo quận ở Peru năm 2023
Colombia: Cho đến tuần thứ 20 năm 2023, ghi nhận 39.803 ca SXH/SXHD trong đó có 19.783 (49,7%) là ca xác định trong phòng thí nghiệm và 521 (1,31%) được phân loại là ca SXHD nặng. Như vậy, số ca mắc đến tuần thứ 20 năm 2023 cao hơn 84% so với báo cáo cùng kỳ năm 2022 và cao hơn 47% so vớitrung bình 5 năm qua. Trong giai đoạn này cũng ghi nhận tổng cộng có 25 trường hợp tử vong (tỷ lệ trường hợp tử vong là 0,063%). 
Hình 8. Ca mắc SXHD năm 2022, năm 2023 (đến tuần 20) và trung bình 5 năm (a);
Số ca tử vong và tỷ lệ tử vong năm 2023 (đến tuần 20) - Colombia.
Chikungunya: Đánh giá tình hình mắc bệnh Chikungunya trong khu vực Từ tuần thứ 1 đến tuần thứ 52 năm 2022, số mắc vượt mức trung bình của 4 năm trước đó (2018-2021), cả khu vực có tổng cộng 273.685 ca mắc bệnh Chikungunya, trong đó có 87 trường hợp tử vong đã được báo cáo tại 14 quốc gia và vùng lãnh thổ của khu vực châu Mỹ. Như vậy, số ca mắc và tử vong trong năm 2022 cao hơn so với cùng kỳ năm 2021 (138.358 ca mắc, trong đó có 12 ca tử vong). Trong năm 2022 có 96,9% ca mắc được báo cáo ở Brazil (265.289 trường hợp nghi nhiễm Chikungunya). 
Hình 9. Phân bố ca chikungunya theo tuần ở khu vực châu Mỹ, 2020-2022 (đến tuần thứ 21 năm 2023)
Năm 2023, từ tuần thứ 1 đến tuần thứ 21, có tổng cộng 213.561 ca Chikungunya, trong đó có 281 trường hợp tử vong đã được báo cáo tại 13 quốc gia và vùng lãnh thổ trong khu vực. Số ca mắc và tử vong trong năm 2023 cao hơn so với cùng kỳ năm 2022 (162.836 trường hợp và 49 tử vong) (Hình 11). Trong giai đoạn 2023, có 98% trường hợp được thông báo bởi Brazil (124.270) vàParaguay (85.889). Tỷ lệ mới mắc tích lũy trong khu vực là 22 trường hợp/100.000 dân. Những đất nước có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất là Paraguay với 1.137 trường hợp/100.000 dân và Brazil với 58 trường hợp trên 100.000 dân. Còn tiếp phần 2: Tổng quan về số ca mắc và tử vong bệnh Chikungunya theo quốc gia Dịch tễ học các bệnh SXHD và bệnh Chikungunya
|
TRANG CHỦ
