|
Thông tin cập nhật về sốt rét Plasmodium vivax_Phần 2
Tái phát của sốt rét P.vivax đe dọa mục tiêu LTSR: Đến lúc triển khai tafenoquine ở Ấn Độ? Hàng triệu người trên khắp thế giới đang phải hứng chịu căn bệnh sốt rét, phản ánh qua con số ước tính 228 triệu ca mắc và 0,4 triệu ca tử vong do sốt rét trong năm 2018 (theo Báo cáo Sốt rét Thế giới 2019). Ấn Độ và các quốc gia châu Phi chịu 85% gánh nặng sốt rét thế giới vào năm 2018. Khu vực Đông Nam Á ghi nhận tỷ lệ mắc mới sốt rét giảm 70% từ năm 2010 (17 ca/1.000 dân) đến năm 2018 (5 ca/1.000 dân). Mặc dù Ấn Độ đã có sự giảm thiểu vượt trội về số ca sốt rét, giảm 2,6 triệu ca trong năm 2018 so với năm 2017, nhưng gánh nặng sốt rét ở Ấn Độ vẫn còn đáng kể với ước tính 6,7 triệu ca. 53% tổng số gánh nặng bệnh sốt rétP.vivaxtoàn cầu nằm ở Khu vực Đông Nam Á của TCYTTG, trong đó Ấn Độ chiếm 47% và là một nguyên nhân chính gây nên gánh nặng về sức khỏe cho các quốc gia này. Bệnh sốt rét do P. vivax hiện được biết đến là nguyên nhân gây ra tỉ lệ mắc và tử vong đáng kể do sốt rét ác tính. 
Hình 5. Lịch sử phát triển và xuất hiện kháng thuốc sốt rét từ năm 1940 đến 2012
Ngoài ra, do có sự tái phát, P. vivaxcòn làm gánh nặng sốt rét thêm trầm trọngcũng như gây lan truyền bệnh. Bất chấp vấn đề về P. vivax, công tác phòng chống sốt rét cho đến nay vẫn tập trung nhiều hơn vào P. falciparum. Có khả năng gánh nặng này sẽ tăng trong năm 2020-2021 do chuyển hướng quan tâm y tế công cộng sang COVID-19. Đồng thời, có khả năng xảy ra một số hiểu biết chéo giữa bệnh sốt rét và COVID-19. Tuy nhiên, P. vivax vẫn là một vấn đề y tế cấp bách và có thể trở thành một thách thức tại Ấn Độvà cùng với Indonesia và Pakistan chiếm hơn 80% gánh nặng sốt rétP. vivax toàn cầu. Theo số liệu thống kê quốc gia của Ấn Độ, quốc gia này đã báo cáo khoảng 338.000 ca sốt rét trong năm 2019, trong đó sốt rét doP. vivax chiếm khoảng 181.000 trường hợp (53%). Trong số 20 huyện có tỷ lệ mắc mới ký sinh trùng hàng năm cao nhất(trong tổng số 721 huyện có sốt rét), 5 huyện chiếm trên 70% gánh nặng sốt rét do P. vivax vào năm 2019.Xu hướng này có thể gây cản trở nghiêm trọng đến nỗ lực tiến tới LTSR của chính phủ Ấn Độ dù gánh nặng sốt rét đã giảm đi đáng kể ở quốc gia này. Khởi động quan hệ đối tác mới để đẩy nhanh tiến độLTSR do P. vivax tái phát đe dọa khoảng 2,5 tỷ người trên toàn thế giới Tổ chức Đối tác loại trừ sốt rét P. vivax (Partnership for Vivax Elimination_PAVE) sẽ hỗ trợ các quốc gia lưu hành sốt rét trong việc đạt được các mục tiêu loại trừ bệnh sốt rét do P. vivax.PAVE sẽ đẩy mạnh phát triển của các phác đồ điều trị đảm bảo chất lượng, thân thiện với trẻ em để phòng ngừa tái phát, đồng thời tạo ra và củng cố bằng chứng để hỗ trợ các quốc gia lưu hànhsốt rét phát triển và thực hiện các chiến lược mới để loại trừ sốt rét do P. vivax. 
Hình 6. Thời gian tái phát sốt rét do P. vivax từ khi nhiễm đến khi tái phát
PAVEmới được khởi động sẽ hỗ trợ các quốc gia trong việc loại trừ sốt rét do P. vivax- Một loại sốt rét phức tạp và dai dẳng đe dọa hơn một phần ba dân số thế giới.Là một phần của PAVE, Chương trình thuốc điều trị sốt rét (Medicines for Malaria Venture_MMV), PATH, Viện nghiên cứu sức khỏe Menzies và Viện Burnet hợp tác với các đối tác trong nước để tiến hành các nghiên cứu khả thi nhằm tìm ra cách tốt nhất để sử dụng các phác đồ điều trị và chẩn đoán tái phát P. vivax khác nhau ở các tuyến khác nhau của hệ thống chăm sóc sức khỏe tại các quốc gia lưu hành bệnh bao gồm Brazil, Ethiopia, Ấn Độ, Indonesia, Papua New Guinea, Peru và Thái Lan. PAVE cũng sẽ tiếp tục hỗ trợ các quốc gia, bao gồm Campuchia, Colombia, Lào và Việt Nam phân tích thị trường và lập kế hoạch sẵn sàng cho các công cụ và cách tiếp cận mới khi các quốc gia này tìm cách tối ưu hóa việc công tác quản lý ca bệnhP. vivax theo hướng dẫn của TCYTTG và đẩy nhanh tiến độ đạt được các mục tiêu loại trừ bệnh sốt rét.PAVE hiện do MMV và PATH đứng đầu vàkết hợp các dự án nhưkhoản đầu tư mới trị giá 25 triệu đô la Mỹ từ Unitaid cùng với các khoản tài trợ dự án hiện có từ Quỹ Bill & Melinda Gates (Bill & Melinda Gates Foundation_BMGF), Văn phòng đối ngoại, khối thịnh vượng chung và phát triển Anh (UK Foreign, Commonwealth and Development Office_FCDO) và nguồn tài trợ cốt lõi của MMV. Hợp nhất các dự án này trong PAVE sẽ đảm bảo phối hợp thực hiện và truyền thông rõ ràng với các đối tác trên toàn thế giới. Nhận thấy rằng cần phải làm nhiều hơn nữa, PAVE sẽ đưa ra một phương tiện vận động chính sách nhằm thu hút thêm sự chú ý và nguồn lực đối với thách thức loại trừ bệnh sốt rét P. vivax. Chiếm khoảng 5,9 đến 7,1 triệu ca lâm sàng mỗi năm, sốt rét P. vivax là loại sốt rét phổ biến nhất ngoài khu vực châu Phi hạ Sahara. Đây là một thách thức lớn trong việc đạt được các mục tiêu sốt rét toàn cầu do những khó khăn trong việc loại trừ thể ngủ - một dạng ký sinh trùng vẫn còn trong gan của một người ngay cả sau khi điều trị thành công giai đoạn trong máu, dẫn đến tái phát sốt rét và góp phần đáng kể làm lây lan sốt rét.Xử lý P. vivax, bằng cách điều trị cả giai đoạn lây nhiễm trong máu và trong tế bào gan được gọi là “điều trị tiệt căn” là điều cần thiết để đạt được các mục tiêu của TCYTTG đến năm 2030 là giảm tỷ lệ mắc mới sốt rét toàn cầu ít nhất 90% và chấm dứt lan truyền bệnh sốt rét ở 35 quốc gia; cũng như Mục tiêu Phát triển Bền vững (Sustainable Development Goals): chấm dứt Đại dịch AIDS, Lao và Sốt rét vào năm 2030. 
Hình 7. Tại sao sốt rét do P. vivax khó loại trừ?
PAVE sẽ tiếp tục hợp tác chặt chẽ với TCYYTG, các Chương trình Phòng chống Sốt rét Quốc gia và các đối tác ở các quốc gia để hỗ trợ việc đưa ra và sử dụng các phương pháp chẩn đoán và điều trị hiệu quả đối với bệnh sốt rét P. vivax, bao gồm các liệu pháp điều trị giai đoạn trong gan bằng thuốc primaquine (PQ) trong thời gian ngắn và tafenoquine (TQ) với một liều duy nhất và các phương pháp cần thiết chẩn đoán thiếu enzyme glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD) tại chỗ tốt hơn để xác định những bệnh nhân có nguy cơ gặp phản ứng bất lợi với nhóm thuốc hiện đang được sử dụng để điều trị ở giai đoạn gan. Bệnh nhân mắc chứng rối loạn di truyền thiếu enzyme G6PD cần được sàng lọc vì họ có nguy cơ thiếu máu tán huyết (haemolytic anaemia) khi dùng các loại thuốc này. GSK và MMV đã phát triển một phiên bản tafenoquine dành cho trẻ em và hiện đang được các cơ quan quản lý xem xét. Mục đích của PAVE là nhằm bổ sung và hoàn chỉnh bộ phác đồ điều trị phòng ngừa tái phát phù hợp cho trẻ em bằng cách hỗ trợ phát triển công thức primaquine thân thiện với trẻ em, đảm bảo chất lượng với nguồn tài trợ từ Unitaid. Veronica Soto Calle, Giám đốc điều hành của Tổng cục Phòng chống và Kiểm soát các bệnh truyền nhiễm và lây từ động vật sang người (Directorate for the Prevention and Control of Metaxenic Diseases and Zoonoses), Bộ Y tế Peru (MINSA) nói : “Loại trừ bệnh sốt rét là một trong những mục tiêu chính của Bộ Y tế Peru. Vì lý do này, MINSA đánh giá cao sự hỗ trợ của sáng kiến PAVE nhằm tìm ra các công cụ mới để tối ưu hóa điều trị tiệt căn trong điều trị sốt rét P. vivax. Điều này sẽ góp phần vào “Kế hoạch Malaria Cero” của Chương trình Loại trừ Sốt rét Quốc gia.Theo nghĩa này, chúng tôi chào mừng sự ra mắt của PAVE, một phần mở rộng của sáng kiến VivAccess và cam kết của PAVE nhằm hỗ trợ các quốc gia lưu hành bệnh sốt rét trong công cuộc loại trừ sốt rét.” Ông Philippe Duneton, Giám đốc Điều hành của Unitaid cho biết: “Với sự gián đoạn liên quan đến COVID-19 đe dọa tiến trình phòng chống bệnh sốt rét, đầu tư vào những sáng kiến để thay đổi cuộc chơi vẫn là một trong những cơ hội tốt nhất mà chúng ta có thể thực hiện để thúc đẩy tiến trình loại trừ bệnh sốt rét ở tất cả các quốc gia.Bằng cách đẩy nhanh việc áp dụng một phác đồ điều trị tiệt căn ngắn hơn và chẩn đoán tốt hơn, chúng ta có thể giảm gánh nặng của bệnh sốt rét P. vivax và ngăn chặn căn bệnh này (draw the line against this disease). 
Hình 8. Tính phức tạp trong bệnh sốt rét do P. vivax
Bà Elodie Jambert, Giám đốcTiếp cận và Quản lý Sản phẩm của MMV cho biết: “Chúng tôi rất vui mừng được phát triển hơn nữa công việc quan trọng này. Các gia đình và cộng đồng bị ảnh hưởng do sốt rét tái phát đã phải chịu đựng quá lâu. Các lựa chọn điều trị mới cho trẻ em và bằng chứng thực tế mà chúng tôi sẽ tạo ra trong khuôn khổ của PAVE sẽ là một bước tiến lớn trong công cuộc loại trừ căn bệnh này.” Tirsit Grishaw-Giám đốc PATH Quốc gia Ethiopianói: “Bằng cách phối hợp thực hiện với Chương trình Loại trừ Sốt rét Quốc gia cũng như Chiến lược Loại trừ sốt rét Quốc gia, PAVE sẽ giúp thay đổi mô hình quản lý sốt rétP. vivax”. Mặc dù chịu tác động liên tục COVID-19, song số ca mắc và tử vong do sốt rét vẫn ổn định trong năm 2021 Các dữ liệu mới được Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) công bố cho thấy các quốc gia trên toàn thế giới đã trụ vững trước những trở ngại liên tục đối với các dịch vụ phòng chống, xét nghiệm và điều trị sốt rét trong năm 2021. Theo báo cáo sốt rét thế giới (WMR) năm 2021, ước tính có 619.000 ca tử vong do sốt rét trên toàn thế giới trong năm 2021, so với con số 625.000 trong năm đầu tiên của đại dịch. Năm 2019, trước khi đại dịch xảy ra, số ca tử vong là 568.000. Số ca sốt rét tiếp tục tăng trong giai đoạn 2020 - 2021 nhưng với tốc độ chậm hơn so với giai đoạn 2019 - 2020. Tổng số ca sốt rét trên toàn cầu đạt 247 triệu ca trong năm 2021, so với 245 triệu ca vào năm 2020 và 232 triệu ca vào năm 2019. TS. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc TCYTTG cho biết: “Sau khi số ca mắc sốt rét và tử vong tăng đáng kể trong năm đầu của đại dịch COVID-19, các quốc gia bị ảnh hưởng bởi sốt rét đã nỗ lực gấp đôi và có thể giảm thiểu những tác động xấu nhất của tình trạng gián đoạn các dịch vụ phòng chống sốt rét do đại dịch COVID-19. Chúng ta đang đối mặt với nhiều thách thức, nhưng cũng có nhiều lý do để hy vọng. Bằng cách tăng cường ứng phó, hiểu biết và giảm thiểu các rủi ro, xây dựng khả năng phục hồi và đẩy nhanh nghiên cứu, chúng ta hoàn toàn có thể mơ về một tương lai không còn bệnh sốt rét”. Cam kết mạnh mẽ cấp quốc gia là chìa khóa thành công Màn tẩm hóa chất diệt côn trùng (ITN) là công cụ kiểm soát vector chính được sử dụng ở hầu hết các quốc gia lưu hành bệnh sốt rét và vào năm 2020, các quốc gia đã phân phối nhiều màn ITN hơn bất kỳ năm nào được ghi nhận. Vào năm 2021, việc cấp phát màn ITN nói chung là mạnh và ở mức tương tự như những năm trước đại dịch: Trong số 171 triệu màn ITN dự kiến phân bổ, đã cấp phát được 128triệu màn (75%).Tuy nhiên, 8 quốc gia (Benin, Eritrea, Indonesia, Nigeria, Solomon, Thái Lan, Uganda và Vanuatu) đã phân phối ít hơn 60% số màn ITN của họ và 7 quốc gia (Botswana, Trung Phi, Chad, Haiti, Ấn Độ, Pakistan và Sierra Leone) đã không phân bổ bất kỳ màn ITN nào. Điều trị dự phòng bằng thuốc sốt rét theo mùa (SMC) được khuyến nghị để ngăn ngừa bệnh ở trẻ em sống tại những khu vực có sự lan truyền bệnh sốt rét theo mùa cao ở châu Phi. Vào năm 2021, việc mở rộng hơn nữa can thiệp này đã thực hiện được chogần 45 triệu trẻ em trong mỗi chu kỳ SMC ở 15 quốc gia châu Phi, tăng đáng kể so với 33,4 triệu năm 2020 và 22,1 triệu năm 2019.Đồng thời, hầu hết các quốc gia đã thành công trong việc duy trì xét nghiệm và điều trị bệnh sốt rét trong thời kỳ đại dịch. Bất chấp những thách thức về chuỗi cung ứng và vận chuyển trong đại dịch, các quốc gia lưu hành bệnh sốt rét đã phân phối một số lượng kỷ lục các xét nghiệm chẩn đoán nhanh (RDT) cho các cơ sở y tế vào năm 2020. Vào năm 2021, các quốc gia đã phân phối 223 triệu RDT, tương đương với mức báo cáo trước đại dịch. Các liệu pháp phối hợp dựa trên thuốc artemisinin (ACTs) là phương pháp điều trị hiệu quả nhất đối với bệnh sốt rét do P. falciparum. Các quốc gia lưu hành sốt rét đã cung cấp ước tính 242 triệu ACTs trên toàn thế giới vào năm 2021 so với 239 triệu ACTs vào năm 2019. Các mối đe dọa hội tụ làm suy yếu các nỗ lực Mặc dù đạt được những thành công nhưng chúng ta cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là ở Khu vực châu Phi, nơi gánh chịu khoảng 95% ca mắc và 96% ca tử vong trên toàn cầu vào năm 2021. Tình trạng gián đoạn trong đại dịch song song các cuộc khủng hoảng nhân đạo, những thách thức đối với hệ thống y tế, nguồn tài trợ hạn chế, các mối đe dọa sinh học gia tăng và sự suy giảm hiệu quả của các công cụ cắt giảm bệnh cốt lõi (disease-cutting tools) đe dọa đáp ứng toàn cầu đối với bệnh sốt rét. TS. Matshidiso Moeti, Giám đốc Khu vực châu Phi của TCYTTG cho biết mặc dù có những tiến bộ, nhưng các nước khu vực châu Phi vẫn tiếp tục bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi căn bệnh chết người này. Các công cụ mới và kinh phí để triển khai những công cụ này rất cấp thiết để giúp chúng ta đánh bại bệnh sốt rét”. Tổng kinh phí dành cho bệnh sốt rét vào năm 2021 là 3,5 tỷ đô la Mỹ, tăng so với hai năm trước nhưng thấp hơn nhiều so với ước tính 7,3 tỷ đô la Mỹ cần thiết trên toàn cầu để tiếp tục đánh bại sốt rét. Đồng thời, sự suy giảm hiệu quả của các công cụ kiểm soát sốt rét cốt lõi, nhất là màn ITN, đang cản trở tiến trình chống lại bệnh sốt rét. Các mối đe dọa đối với công cụ phòng ngừa quan trọng này bao gồm tình trạng kháng hóa chất diệt côn trùng; không đủ màn; màn hư hỏng do thường sử dụng hàng ngàychưa kịp thay mới; và thay đổi hành vi của muỗi dường nhưđốt máu sớm hơn trước khi mọi người đi ngủ và trú đậu ngoài nhà, do vậy tránh bị phơi nhiễm hóa chất diệt. Các rủi ro khác cũng đang gia tăng, bao gồm đột biến ký sinh trùng ảnh hưởng đến việc thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán nhanh; tình trạng ký sinh trùng kháng thuốc điều trịsốt rét gia tăng; và sự xâm nhậpvào châu Phi của một loài muỗi thích nghi với môi trường đô thị có khả năng kháng nhiều loại hóa chất diệt côn trùng được sử dụng ngày nay. 
Hình 8. Sự tác động của KSTSR P. vivax trên hồng cầu
Các cơ hội chính để đẩy nhanh tiến độ LTSR trên toàn cầu TCYTTG gần đây đã đưa ra 2 chiến lược để hỗ trợ các quốc gia ở lục địa châu Phi xây dựng khả năng ứng phó với bệnh sốt rét mạnh mẽ hơn: Một chiến lược hạn chế tình trạng kháng thuốcsốt rét và một sáng kiến ngăn chặn sự lây lan của vector sốt rét Anopheles stephensi. Ngoài ra, một khuôn khổ toàn cầu mới để ứng phó với bệnh sốt rét ở các khu vực đô thị, do TCYTTG và Chương trình Định cư Con người của Liên Hợp Quốc (UN-Habitat) cùng phát triển, cung cấp hướng dẫn cho các nhà lãnh đạo thành phố và các bên liên quan đến sốt rét. Trong khi đó, một hệ thống nghiên cứu và phát triển mạnh mẽ được thiết lập để đưa ra một thế hệ các công cụ kiểm soát bệnh sốt rét mới có thể giúp đẩy nhanh tiến độ đạt được các mục tiêu toàn cầu. 
Hình 9. Những tiến bộ trong nghiên cứu sốt rét P. vivax
Các cơ hội chính bao gồm màn ngủ hiệu lựctồn lưu dài cócác kết hợp hóa chất diệt côn trùng mới và những sáng kiến khác trong kiểm soát vector, bao gồm bẫy đường thu hút muỗi, chất xua đuổi không gian và thay đổiđặc tinh di truyền của muỗi. Các xét nghiệm chẩn đoán mới cũng đang được phát triển, cũng như các loại thuốc bảo vệ thế hệ tiếp theo để đối phó với tình trạng kháng thuốc sốt rét.Từ cuối năm 2023 trở đi, hàng triệu trẻ em sống ở những khu vực có nguy cơ mắc bệnh và tử vong do sốt rét cao nhất sẽ được thụ hưởng tác động bảo vệ của vaccine sốt rét đầu tiên trên thế giới - RTS,S. Các loại vaccine sốt rét khác cũng đang được phát triển. Theo báo cáo, những cơ hội này không thể được tận dụng triệt để nếu không có những nỗ lực tăng cường để đảm bảo rằng không ai bị bỏ lại phía sau. Các quốc gia lưu hành sốt rét nên tiếp tục củng cố hệ thống y tế của mình, sử dụng phương pháp chăm sóc sức khỏe ban đầuđể đảm bảo mọi người đều có thể tiếp cận các dịch vụ và can thiệp có chất lượng khi cần.
|
TRANG CHỦ
