Nhờ vào việc ứng dụng kháng thể đơn dòng để đo lường một số lượng marker có giá trị trong chẩn đoán hay tiên lượng bệnh ung thư. Chỉ điểm ung thư có một vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm một số khối u trước khi có triệu chứng lâm sàng xuất hiện. Chất chỉ điểm khối u có thể ứng dụng để sàng lọc bệnh nhân, có thể chẩn đoán và tiên lượng bệnh nhân đang điều trị, một số khác để theo dõi di căn ung thư.Trong phạm vi cho phép, nhân đây chúng tôi đưa ra một số chỉđiểm khối u thường thực hiện để tầm soát hoặc chẩn đoán bệnh ung thư thông thường như ung thư gan, buồng trứng, tinh hoàn hoặc ung thư nhau thai.

Nhìn chung, hiện nay chúng ta dùng chỉ điểm khối u là để theo dõi đáp ứng điều trị ung thư đặc biệt và chẩn đoán khi có nghi ngờ. Ngày nay, một số kháng thể đơn dòng được sử dụng để theo dõi, đo lường marker và có mục đích chẩn đoán cao.

Một số chỉ điểm khối u (theo CMDT., 2007 và Hội ung thư Mỹ)

(¹) AFP là protein do gan tổng hợp ở bào thai, khi ra đời thì gan ngưng sản xuất, hàm lượng tăng trong K gan nguyên phát, viêm gan cấp và mạn, xơ gan, K tinh hoàn, đường tiêu hoá, buồng trứng, Phụ nữ mang thai với thai bị di tật, nhất là tật vô sọ, nứt đốt sống.

- Định lượng lúc sản phụ được 16 tuần nếu tăng thì chỉ định chọc ối: bình thường ở máu sản phụ tăng từ tuần thứ 10, sau đó giảm dần. Tại nước ối, hàm lượng tăng tối đa tuần thứ 12-14, sau đó giảm dần;

- Với ung thư buồng trứng, được xem là kẻ giết người thầm lặng vì triệu chứng bệnh không biểu hiện cho đến lúc bệnh vào giai doạn muộn. Hiện tại, trên thế giới có một kit XN để phát hiện sớm, khi so sánh mẫu máu của 150 bênh nhân bị ung thư buồng trứng và 150 bệnh nhân bình thường, các nhà nghiên cứu bệnh viện Jonhs Hopkins (Baltimore, USA) đã phát hiện ra 3 loại protein: Transthyretine, ITIH4, Apolipoprotein A1 là các chỉ điểm ung thư buồng trứng và cả 3 protein này đều có mặt ngay giai đoạn đầu của bệnh. Test này có độ nhạy và đặc hiệu gần 99% và độ chính xác 83% (Science et vie, 08/2005);

- Hoặc một nghiên cứu khác của trường y khoa thuộc đại học Yale đã đua ra một phươngpháp xét nghiệm có thể giúp phát hiện ung thư buồng trứng trong giaqi đoạn sớm, nhằm nâng cao việc chẩn đoán và điều trị sớm cho bệnh nhân. phương pháp chủ yếu dựa trên xét nghiệm các chất như leptin, prolactin, osteopotine trong máu và thử nghiệm đạt độ chính xác đến > 95%.

(²) CEA thuộc nhóm kháng nguyênthời kỳ phôi thai và mất đi sau sinh. Xuất hiện lại trong K đường tiêu hoá, tăng trong K đại tràng, tuỵ, vú, viêm gan do rượu, viêm ruột, nghiện thuốc lá, polype ruột già, suy thận. Nên kết quả có thể dương tính giả trong các bệnh lý đó.

(³) CA19.9 phối hợp với CAE giúp chẩn đoán ung thư hệ tiêu hoá. Giúp chẩn đoán theo dõi điều trị tái phát trong ung thư tế bào tiết nhầy của buồng trứng khi CA 15.3 không tăng. Sự tăng khác nhau về giá trị giúp chẩn đoán phân biệt K tuỵ và viêm tuỵ cấp. Dương tính giả trong viêm tuỵ cấp, viêm gan mạn, cấp, tắc đường mật.

(⁴) Hiện tại theo thống kê của Tổ chức y tế thế giới thì ung thư tiền liệt tuyến là bệnh gây tử vong hàng đầu của nam giới. Chỉ số PSA tăng theo tuổi, khoảng 10-20% K tiền liệt tuyến có PSA bình thường( một số tác giả Newzealand cho biết tỷ lệ có thể đến 25-45%).

- Bình thường PSA < 2,5ng/ml theo phương pháp định lượng quang miễn dịch của Yang “ đa dòng vô tính”. Nếu hơn tỷ số đó phải nghi vấn, nhất là > 10ng/ml. Còn giữa 2,5-10ng/ml cần phải làm sinh thiết nhiều nơi ở vùng giảm âm (theo mặt cắt ngang và dọc) hoặc là khi tỷ số PSA không phù hợp tương ứng với thể tích tiền liệt tuyến. Ngược lại, độ âm bình thường và PSA phù hợp, cần làm lại PSA sau 6 tháng và nếu giá trị tăng, cần làm sinh thiết nhiều nơi.

- Theo Stamey, PSA còn liên quan đến thể tích của tiền liệt tuyến: 0,3ng/ml tương ứng với1g tổ chức tiền liệt tuyến (ví dụ tổ chức tiền liệt tuyến 30 g thì về lý thuyết PSA phải là 9ng/ml);

- Hội nghị Quốc tế lần 3 về ung thư tiền liệt tuyến tại Paris (2003) khuyên dùng ngưỡng 2,5 ng/ml để giảm tỷ lệ bỏ sót bệnh này.Nếu dùng phương pháp thăm dò trực tràng bằng kỹ thuật số hoặc siêu âm cắt ngang với xét nghiệm trên sẽ có giá trị chẩn đoán tin cậy hơn. Ngoài ra, một số bệnh phì đại tuyến hay viêm tuyến này cũng cho trị số PSA cao;

- Bất thường về PSA hoặc khám nghiệm trực tràng bằng kỷ thuật số (DRE- digital rectal examination) cùng với siêu âm xuyên qua trực tràng (transrectal ultrasound) và sinh thiết nếu có thể, sẽ có được một chẩn đoán chính xác hơn đối với một trường hợp nghi ngờ ung thư tiền liệt tuyến;

- Chỉ số PSA phải được đánh giá một cách chi tiết và cân nhắc vì trong trường hợp tăng sinh lành tính phì đại và viêm tuyến tiền liệt cũng tăng chỉ số này. Trong các trường hợp tăng sinh lành tính thì trị số này nằm trong khoảng 4-10ng/mL; ngược lại nếu PSA lớn hơn 10ng/mL thì nghĩ đến ung thư TLT. Ngoài ra, khoảng 25-45%bệnh nhânvới ung thư tiền liệt tuyến tại chỗ có giá trị PSA bình thường.

- Song để chẩn đoán đáng tin cậy nên phối hợp một số thủ thuạt cận lâm sàng khác như: khám chuyên khoa niệu, PSA máu, siêu âm nội trực tràng, đo niệu dòng đồ, lượng nước tiểu tồn lưu sau khi đi tiểu hết,.. Một thử nghiệm do các nhà khoa học ở đại học Duke tiến hành nhằm đánh giá hiệu lực trì hoãn sự tái phát bệnh ung thư tuyến tiền liệt cua một loại vaccine mới. Trong nghiên cứu này, các tế bào bạch cầu của chính bệnh nhân đã được sử dụng để hoạt hoá hệ thống miễn dịch, liên kết các kháng nguyên telomerase- một chất do các tế bào ung thư tiết ra, với các tế bào T của cơ thể. Kết quả cho thấy, trong số 20 bệnh nhân, có 19 trường hợp gia tăng tế bào T chống telomerase (tế bào CD8). Trong 9 bệnh nhân, các tế bào bạch cầu được biến đổi về phương diện di truyền thấy có tăng CD4; tất cả đều gia tăng đáp ứng miễn dịch. Ngoài ra, các nhà nghiêncứu còn cho tháy, tiêm chủng đã làm giảm các tế bào u và làm chậm sự gia tăng nồng độ PSA, nó còn cho phép phân biệt các tế bào bình thường với tế bào ung thư, do đó có thể giúp loại trừ được các tế bào khối u ở người bệnh. Theo tiến sĩ Johannces Vieweg, chuyên ngành tiết niệu và miễn dịch học thuộc đại học Duke thì đây là bước đầu tiên trong sự phát triển vaccine chống ung thư nói chung bởi kháng nguyên telomerase là nhân tố hoá học có mặt trong nhiều khối u ung thư. Hiện các thử nghiệm giai đoạn 2 đang được tiếp tục nhằm đánh giá độ an toàn và hiệu lực của vaccine, hy vọng trong tương lai sẽ có thể phòng ngừa được loại ung thư này (theo Journal of Immunology).

- Theo tạp chí La revue du practicien, 04.2005 cho biết: việc chẩn đoán bướu lành tiền liệt tuyến, Hiệp hội tiết niệu châu Âu khuyến cáo: khi khám bệnh, phát hiện có dấu hiệu phì đại tiền liệt tuyến (mềm và đồng nhất), không nên kết luận ngáy là bướu lành mà phải làm xét nghiệm, đo PSA (kháng nguyên đặc hiệu tiền liệt tuyến) bởi lẽ trên thực tế, hơn 50% đán ông không được đề nghị đo PSA, điều này dễ dẫn đến bỏ sót ung thư tuyến này. Theo hiệp hôi là cần làm PSA 1 lần/ năm cho đàn ông tuổi từ 50-75 và cho những người trên 45 tuổi có thân nhân bị ung thư tuyến tiền liệt. PSA bình thường khoảng 4ng/ml; nhưng nó có thể thay đổi tuỳ thuộc vào kỷ thuật đo. do vậy, không nên thay đổi nơi xét nghiệm để tiện theo dõi diễn tiến bệnh ;

- Với ung thư tinh hoàn: gần đây, các nhà nghiên cứu Đan Mạch đã phát hiện ra một loại protein đặc hiệu cho việc phát hiện sớm ung thư tinh hoàn, đó là protein đặc hiệu gamma AP2 trong tinh dịch của bệnh nhân ung thư, nhờ marker này người ta phát hiện ung thư tinh hoàn giai đoạn sớm (Le Figaro, 2005).

- Chỉ điểm khối u này nhạy cảm hơn PAP (Photphate acide prostatic). Nếu phối hợp 2 chỉ điểm trên sẽ phát hiện tốt di căn xương hoặc hạch với độ nhạy cao. Lưu ý rằng; chỉ đo PSA 8 ngày sau khi thăm trực tràng.

(⁵):Với người nghiện thuốc lá là 10 ng/ml.

(⁶) : đây là một isoenzymee de l’endolase tham gia phân huỷ đường glucose, giúp theo dõi điều trị, phát hiện tái phát u nguyên bào thần kinh, xếp phân loại tế bào mô học- là chất đánh dấu tế bào nhỏ. Dương tính giả khi có tán huyết.

(?) Ngưỡng này chẩn đoán ung thư chưa được thống nhất giữa các nhà lâm sàngvà ung thư. Gần đây, các nhà nghiên cứu đã điều chỉnh các test phát hiện ung thư kết tràng: tìm máu ẩn trong phân và nội soi ống soi mềm. Test này được sử dụng ở nhiều quốc gia, nhưng nó chỉ phát hiện 50% ca ung thư. Test này được các nhà khoa học Nhật Bản điều chỉnh rất đặc hiệu đến hemoglobin người và nhạy hơn test cũ.

Các nội dung khác »

---

• Kỹ thuật mới có thể phát hiện nhanh biến đổi gen bên trong ký sinh trùng sốt rét tại thực địa (06/03/2024)
• Giải trình tự thế hệ mới góp phần làm sáng tỏ một số bệnh truyền nhiễm (11/08/2023)
• Cập nhật về nghiên cứu một số vaccine phòng bệnh sốt rét (23/06/2023)
• Tính sinh miễn dịch của hai ứng viên vaccine sốt rét hàng đầu được cung cấp dưới dạng vaccine mrna-lnp (03/04/2023)
• Thêm một kỹ thuật sinh học phân tử mới giúp tăng tốc loại trừ sốt rét và nghiên cứu một số lĩnh vực y sinh khác (20/06/2022)
• Cần thận trọng vì kháng thể đơn dòng evusheld không phải “siêu vaccine” chống lại COVID-19 (Evusheld (tixagevimab + cilgavimab) for Pre-exposure Prophylaxis (PrEP) of COVID-19) (21/03/2022)
• Cán bộ nhân viên Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn thực hiện xét nghiệm SARS-CoV-2 cho các tỉnh miền Trung-Tây Nguyên chung tay phòng, chống dịch bệnh COVID-19 (21/07/2021)
• Mất gen Pf-HRP2/3 và ký sinh trùng kháng thuốc là hai trong ba mối đe dọa sinh học trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét trên toàn cầu (17/06/2020)
• Ứng dụng phương pháp phân tử loop-mediated isothermal amplification (LAMP) trong phát hiện chẩn đoán bệnh sán lá gan lớn Fasciola spp. (04/06/2019)
• Một số phương pháp kỹ thuật áp dụng trong phát hiện chẩn đoán sốt rét (20/05/2019)
• Nghiên cứu ứng dụng quan kỹ thuật LAMP trong chẩn đoán và phát hiện các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm (24/10/2018)
• Ký sinh trùng sốt rét ở châu Mỹ đa dạng về mặt di truyền học nhiều hơn so với suy nghĩ trước đây (14/05/2018)
• Cứ hai phút có một đứa trẻ chết vì sốt rét và hiện tại muỗi đang trở nên đề kháng với thuốc diệt côn trùng (03/01/2018)
• Một bước tiến gần hơn đến việc sản xuất ra một vaccine DNA chống lại virus sốt xuất huyết Dengue (25/07/2017)
• Loài muỗi Aedes aegypti gây nhiễm Chikungunya lần đầu tiên được phát hiện ở Brazil (23/06/2017)